فرسایش در مدار هسته‌ای

شرق/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

مهدی بازرگان| رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در دور تازه‌ای از مصاحبه‌ها بار دیگر مواضع انتقادی خود درباره پرونده هسته‌ای ایران را مطرح کرده و از محدودیت دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌های کلیدی سخن گفته است. او در گفت‌وگو با خبرگزاری ریانووستی اعلام کرد که آژانس توانسته است بازرسی‌ها در ایران را از سر بگیرد، اما این بازرسی‌ها بسیار محدود است و شامل همه تأسیسات هسته‌ای نمی‌شود.

به گفته گروسی، در حال حاضر آژانس تنها به سایت‌هایی دسترسی دارد که در حملات نظامی اخیر آمریکا آسیب ندیده‌اند و این دسترسی هرچند مثبت است، اما کافی نیست. مدیرکل آژانس تأکید کرد سه سایت نطنز، اصفهان و فردو از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، زیرا همچنان حاوی مقادیر قابل توجهی مواد و تجهیزات هسته‌ای هستند و آژانس باید به این مراکز بازگردد. او این موضوع را «مهم‌ترین سؤال فعلی آژانس در قبال ایران» توصیف کرد و گفت بدون دسترسی به این سایت‌ها، ارزیابی کامل وضعیت برنامه هسته‌ای ایران ممکن نخواهد بود.

گروسی در عین حال اشاره‌ای به حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران نکرد و صرفا بر ضرورت بازگشت بازرسان تمرکز داشت. وی پیش‌تر در گفت‌وگو با یک نشریه اسپانیایی‌زبان در آرژانتین نیز گفته بود که برای دستیابی به یک راه‌حل پایدار در پرونده هسته‌ای ایران تلاش می‌کند. گروسی اعلام کرده است که مذاکرات جاری شامل بازیگران متعددی است و او در این مسیر با مقامات ایرانی، اروپایی، روسی، چینی و حتی رئیس‌جمهور آمریکا در تماس است. به گفته او، مشکل پرونده هسته‌ای ایران همچنان حل‌نشده باقی مانده و آژانس انتظار دارد بازرسانش بتوانند بر‌اساس توافقات موجود، فعالیت‌های نظارتی خود را به‌طور کامل در ایران از سر بگیرند.

 تکرار مواضع گروسی تغییری در واقعیت‌های موجود ایجاد نمی‌کند
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری روز یکشنبه درباره آخرین تحولات روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و موضوع میانجیگری مصر توضیح داد که در حال حاضر میانجیگری به معنای متعارف آن وجود ندارد. به گفته او، ایران هر زمان که لازم باشد با آژانس در ارتباط است و نمایندگی ایران در وین به‌صورت مستمر با مدیران آژانس گفت‌وگو دارد و این ارتباطات در سطوح مختلف ادامه دارد. بقایی تأکید کرد که ایران عضو آژانس است و از این حیث، ارتباط و تعامل میان طرفین برقرار است. وی در ادامه به موضوع احتمال تدوین شیوه یا شیوه‌نامه جدید برای همکاری با آژانس اشاره کرد و گفت چنین موضوعی نیازمند بحث و تبادل نظر است، اما در حال حاضر مبنای تعامل جمهوری اسلامی ایران با آژانس، قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است که چارچوب و نحوه همکاری‌ها را به‌طور روشن مشخص کرده است. به گفته بقایی، این قانون معیار اصلی رفتار و تعامل ایران با آژانس به شمار می‌رود.

سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به پرسشی درباره اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، مبنی بر وجود حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی در ایران و همچنین تماس‌های او با مقامات ایران، چین، روسیه و کشورهای اروپایی، گفت مدیرکل آژانس برخی گزاره‌ها و عبارات را به‌طور مکرر تکرار می‌کند، اما این تکرارها تغییری در واقعیت‌های موجود ایجاد نخواهد کرد. وی تصریح کرد واقعیت این است که ایران همچنان عضو معاهده منع اشاعه است، به تعهدات خود در چارچوب موافقت‌نامه پادمان آگاه است و نسبت به آنها پایبندی دارد. بقایی در ادامه افزود:‌ انتظار می‌رود مدیرکل آژانس‌ به‌جای تمرکز مداوم بر ایران، طرف‌هایی را مخاطب قرار دهد که مسبب وضعیت کنونی بوده‌اند. او انتقاد کرد که مدیرکل آژانس و شورای حکام حتی به‌صورت گذرا نیز به این واقعیت اشاره نکرده‌اند که تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران هدف حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار گرفته است. به گفته او، در شرایطی که رویکردها یک‌سویه و غیرمنصفانه است و تنها یک طرف مورد خطاب قرار می‌گیرد، چنین رویکردی نمی‌تواند به حل‌وفصل مسائل کمک کند. بقایی تأکید کرد که مدیرکل آژانس باید بر‌اساس اختیارات و مسئولیت‌هایی که طبق اساسنامه آژانس به او داده شده است، نگاه فنی و حرفه‌ای را در رسیدگی به این موضوعات حاکم کند.

آژانس در صورت داشتن دستورالعمل بازرسی از تأسیسات آسیب‌دیده، آن را اعلام کند
محمد اسلامی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی هم در واکنش به گفته‌های گروسی اعلام کرد بازرسی‌ها فقط از مراکزی انجام شده که هدف حمله قرار نگرفته‌اند و مسئله اصلی اکنون مراکزی است که در جریان حملات نظامی آسیب دیده‌اند. برای این مراکز باید پروتکل و دستورالعمل مشخص وجود داشته باشد. آژانسی که نه محکومیتی صادر کرده، نه موضع رسمی گرفته و نه دستورالعملی ارائه داده، نمی‌تواند ادعای بازرسی از این مراکز را مطرح کند. ایران در این زمینه مکاتبات لازم را انجام داده، اما هیچ پاسخ روشنی از سوی آژانس دریافت نشده است. فشارهای اعمال‌شده از سوی اسرائیل، آمریکا و سه کشور اروپایی بر ایران تأثیری نداشته و این آژانس است که باید در برابر افکار عمومی جهانی پاسخ‌گو باشد. حمله به تأسیسات هسته‌ای می‌تواند برای هر کشوری رخ دهد و این موضوع صرفا به ایران محدود نیست. تمام تأسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل در آژانس ثبت شده و همواره تحت نظارت آن بوده است. در شرایط فعلی، زمان طرح سؤال از سوی آژانس نیست، بلکه زمان پاسخ‌گویی آن است. آژانس باید روشن کند چه موضعی دارد، چرا این حملات را محکوم نکرده، چه دستورالعملی در اختیار دارد و اگر چنین دستورالعملی وجود دارد، مسیر رسمی آن را طی کند تا ایران بتواند آن را دریافت، بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری کند.

مناقشه‌ای بدون راه‌حل
از مجموع مواضع مطرح‌شده از سوی مقامات ایرانی و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌توان دریافت که روابط تهران و آژانس در مرحله‌ای فرسایشی و کم‌تحرک قرار گرفته است. هر دو طرف بدون عبور از خطوط قرمز خود، بر چارچوب‌های مدنظرشان پافشاری می‌کنند؛ آژانس بر ضرورت ازسرگیری کامل بازرسی‌ها و دسترسی به سایت‌های کلیدی تأکید دارد و ایران نیز همکاری را منوط به رعایت قوانین داخلی، محکومیت حملات نظامی و بازگشت آژانس به رویکرد صرفا فنی می‌داند. در این میان، تکرار مواضع گذشته بدون ارائه راه‌حل عملی، نه به کاهش بی‌اعتمادی کمک کرده و نه مسیر جدیدی برای خروج از بن‌بست گشوده است. ادامه این وضعیت می‌تواند اختلافات را از سطح فنی به حوزه‌ای سیاسی‌تر سوق دهد؛ جایی که فشارهای خارجی بر آژانس و واکنش‌های متقابل تهران، امکان دستیابی به تفاهمی پایدار را بیش از پیش دشوار خواهد کرد.