عراق، میانجی ایران و آمریکا؟

دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

با افزایش تحرکات دیپلماتیک در منطقه، عراق بار دیگر در آستانه ایفای نقشی کلیدی به‌عنوان میانجی میان ایران و آمریکا قرار گرفته است. بغداد که به‌دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و پیوندهای سیاسی با هر دو طرف، همواره از تنش میان تهران و واشنگتن آسیب دیده است، اکنون می‌کوشد میزبان دور تازه‌ای از گفت‌وگوها باشد. نخست‌وزیر عراق از آمادگی دو طرف برای مذاکره در بغداد خبر داد.
 
نخست‌وزیر عراق در حالی می‌کوشد کشورش بدل به محلی برای دور جدید مذاکرات میان ایران و آمریکا شود که بنا به تحلیل‌های موجود، این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی، پیوندهای سیاسی-مذهبی و همزمان آسیب‌پذیری‌های جدی‌ای که از قرار گرفتن در میانه تنش ایران و آمریکا دارد، همواره آمادگی، انگیزه و در عین حال جایگاه مهمی برای کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن داشته است. به‌ویژه که موسم تشکیل دولت جدید در این کشور نیز رسیده است. پیش از عراق، ژاپن، قطر و فرانسه نیز در صف میانجی‌گری و تسهیل‌گری قرار دارند. 

عراقی‌ها ضرب‌المثلی دارند که به‌خوبی تلاش‌های اخیر بغداد برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران‌ها در خاورمیانه را توجیه می‌کند: «الواسطة خیر من القِطاعة» (میانجی‌گری بهتر از قطع رابطه و جدایی است). این در حالی است که به نظر می‌رسد نخست‌وزیر عراق، پس از رسیدن به اهدافش در انتخابات پارلمانی این کشور، بنا دارد نقشی فعالانه‌تر در حوزه دیپلماسی فرامرزی ایفا کرده و مصمم به یافتن راه‌حلی برای خروج از گره‌های کور فعلی است. 

در این چارچوب، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، شنبه ششم دی، در سخنانی اظهار کرد که این کشور در حال انجام تلاش مهمی برای ترتیب دادن یک نشست دوجانبه بین ایران و آمریکا در بغداد برای از سرگیری گفت‌وگوها میان دو طرف است. وی در گفت‌وگو با شبکه المیادین عنوان کرد که کشورش موافق با ایفای هرگونه نقش در راستای خدمت به ثبات در منطقه و نزدیک کردن دیدگاه‌هاست.
 
وی با اشاره به اینکه عراق بارها در آرام شدن اوضاع و تنش میان ایران و آمریکا نقش داشته گفت که اکنون تلاش مهمی در رابطه با از سرگیری گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن در بغداد جریان دارد. نخست‌وزیر عراق در این رابطه گفت که به تام باراک، فرستاده آمریکا، پیشنهاد بهره‌برداری از روابط عراق با ایران برای از سرگیری مذاکرات مجدد میان طرفین را داده است. بنا به گزارش بغداد الیوم، السودانی همچنین گفت که نمایندگان دولت آمریکا آمادگی خود را برای انجام مذاکره با طرف ایرانی در بغداد اعلام کرده‌اند و ایران از موافقت خود برای انجام مذاکرات جدی بدون پیش‌شرط و تهدید خبر داده است.

نخست‌وزیر عراق گفت که ایستادگی ایران در کنار عراق در مقابل تروریسم و حمایت از فرآیند سیاسی دخالت در تصمیم‌گیری عراق نیست. بنا به گزارش اسپوتنیک، السودانی ضمن رد ادعاها درباره دخالت ایران در امور داخلی کشورش تصریح کرد که بغداد شاهد دخالت تهران در امور عراق نبوده و روابط دوجانبه در سطح رسمی و سیاسی و مردمی در روندی مثبت برقرار است. وی همچنین گفت که ایالات متحده نیز شریک استراتژیک عراق است و در ساقط کردن نظام دیکتاتوری در این کشور نقش داشته و همچنین به عراق کمک کرده و حامی نیروهای امنیتی آن در مبارزه با داعش بوده است.

پل ارتباطی در بین النهرین
السودانی در حالی برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا خیز برداشته است که در طول چند سال اخیر، شاهد بوده‌ایم عراق به دلیل موقعیت جغرافیایی و پیوندهای سیاسی-مذهبی، بارها تلاش کرده نقش کاتالیزوری را ایفا کند که از تبدیل شدن سرزمینش به میدان نبرد این دو قدرت جلوگیری می‌کند. «‌کنفرانس بغداد برای مشارکت و همکاری» در سال ۱۴۰۰ خورشیدی یکی از نمونه‌های متاخر در این زمینه بوده است. مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر وقت عراق، با برگزاری این نشست بستری را فراهم کرد تا مقامات ایران و کشورهای عربی (که متحد آمریکا هستند) رودررو گفت‌وگو کنند.

وساطت میان تهران و کشورهای حامی آمریکا فصلی دیگر در پرونده دیپلماسی فرامنطقه‌ای عراق بوده است. در سال ۲۰۰۷ نیز پایتخت عراق بدل به محل برگزاری نشست میان رایان کراکر، سفیر وقت آمریکا در بغداد و حسن کاظمی قمی، سفیر ایران پیشین بود. محور اصلی این نشست‌ها امنیت عراق بود و طرفین کوشیدند به زمینه‌ای مشترک برای حل اختلاف‌ها برسند. گرچه این نشست دست آخر در پی کارشکنی واشنگتن به جایی نرسید، اما این اولین بار بود که دو طرف بعد از سال‌ها به صورت رسمی و رودررو در بغداد بر سر یک میز نشستند.

در سال ۲۰۱۹ و پس از حملات مشکوک به تانکرهای چندین کشور در فجیره و سرنگونی پهپاد آمریکایی از سوی سامانه پدافند هوایی ایران، تنش‌ها بار دیگر میان تهران و واشنگتن به مرحله‌ای خطرناک رسید. اما این‌بار نیز عراق از نقش ژئوپلیتیک خود در منطقه استفاده کرده و کوشید آبی باشد بر آتش منازعات. در آن زمان، عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر وقت عراق، هیات‌هایی را به تهران و واشنگتن فرستاد و تاکید کرد هیچ گروهی در عراق وجود ندارد که بخواهد اوضاع را به سمت جنگ آمریکا و ایران سوق دهد.  در سال ۲۰۲۱ نیز بغداد میزبان چندین دور گفت‌وگو بین ایران و عربستان سعودی بود که در نهایت راه را برای توافق پکن باز کرد. اگرچه این گفت‌وگو با مشارکت آمریکا صورت نگرفت، اما به گفته کارشناسان چراغ سبز واشنگتن با هدف تنش‌زدایی کلان در منطقه عنصری مهم در این میان بوده است.

بی‌بی در فلوریدا
واسطه‌گری بغداد برای کاهش خصومت‌ها در حالی صورت می‌گیرد که جهان در انتظار نشستی است که امروز دوشنبه میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در فلوریدا برگزار می‌شود که ممکن است در آن تصمیمات سرنوشت‌سازی در خصوص ایران، غزه و لبنان اتخاذ شود. بنا به گزارش النهار، نتانیاهو طی این نشست از ترامپ چراغ سبزی برای حمله به ایران در آینده خواهد خواست. این در حالی است که نتانیاهو اخیرا گفته بود که در جریان سفر به آمریکا با ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو خواهد کرد.

از سوی دیگر، روزنامه انگلیسی‌زبان نشنال هرالد، چاپ هند، طی گزارشی با اشاره به گزارش‌ها درباره احتمال بالا گرفتن مجدد درگیری‌ها میان ایران و اسرائیل در پی سفر نتانیاهو به آمریکا گفت که بنا به تجارب گذشته، چنین به نظر می‌رسد که کاخ سفید علاقه‌ای ندارد به طور مستقیم با تهران وارد درگیری شود. این روزنامه طی روزهای اخیر در گزارشی عنوان کرد: تا جایی که به کاخ سفید مربوط می‌شود، آمریکا همواره قائل به این نکته بوده که ایران هرگز دشمن آسانی برای فتح یا کنترل نبوده است و هزینه تلاش برای انجام این کار همیشه بسیار بالا ارزیابی شده است. 

به گزارش این روزنامه، در طول دو دهه اخیر، رؤسای جمهور آمریکا همیشه از روی آوردن به گزینه نظامی در قبال تهران اجتناب کرده‌اند و حتی تجاوز اخیر این کشور به تاسیسات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن، به‌نحوی انجام شد که مانع از شعله‌ورتر شدن آتش درگیری‌ها شود. این روزنامه در ادامه گزارش داد که به نظر می‌رسد نتانیاهو تلاش دارد از این بی‌میلی کاخ سفید برای دخالت مستقیم در درگیری‌های ایران استفاده کرده و از این رهگذر و با بهانه کردن برنامه دفاع موشکی ایران، بکوشد چراغ سبز آغاز مجدد تنش‌ها با ایران را کسب کند. 

تماس‌های دیپلماتیک عراقچی
تحولات اخیر در حالی صورت می‌گیرد که رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان طی روزهای اخیر، بار دیگر و طی تماس‌هایی تلفنی با همتایان خود در منطقه گفت‌وگو و بر ضرورت پیشبرد راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تاکید کرده است. در همین رابطه، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در تماس تلفنی با شیخ محمد بن عبدالله آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر، در خصوص تحولات منطقه‌ گفت‌وگو و تبادل نظر کرد. در این گفت‌وگو دو طرف با ابراز نگرانی از اوضاع فلسطین و لبنان در سایه نقض توافقات آتش‌بس از سوی رژیم صهیونیستی و تداوم حملات این رژیم به غزه و لبنان و هدف قرار دادن غیرنظامیان، بر ضرورت فشار جامعه جهانی بر رژیم صهیونیستی برای پای‌بندی کامل به تعهدات خود و توقف سیاست نسل‌کشی و اشغالگری و توسعه‌طلبی تاکید کردند.

آل ثانی البته یگانه مقام دیپلماتیک در منطقه نبوده که با عراقچی بر سر ضرورت کاهش تنش‌ها گفت‌وگو کرده است. در تاریخ ۲۴دسامبر نیز، وزارت خارجه مصر طی بیانیه‌ای از تماس تلفنی وزرای خارجه ایران و مصر خبر داد. به نظر می‌رسد تکاپوها برای آغاز فرآیندهای دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن بار دیگر از سر گرفته شده و اکنون بغداد بنا دارد نقشی تعیین‌کننده در این میان ایفا کرده و نقش کاتالیزوری سابق خود را با هدف بدل نشدن به میدان درگیری‌های چندجانبه و مخرب از سر بگیرد.