پیام «مجمع دوحه» با دعوت از محمدجواد ظریف

ایرنا/متن پیش رو در ایرنا منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 یک رسانه آمریکایی با پوشش «مجمع دوحه»، نوشت که پاسخ رئیس اسبق سازمان اطلاعات عربستان به این پرسش که «از بین ایران و اسرائیل کدام‌یک ثبات منطقه را تهدید می‌کند؟» حال‌وهوای کلی مجمع امسال را در برگرفته بود؛ پاسخی که بازتاب یک اضطراب جمعی بود.

امسال «مجمع دوحه» با موضوع «دیپلماسی، گفتمان، تنوع‌پذیری» در پایتختی آغاز شد که طی 6 ماه گذشته آبستن تحولات تقریبا بی‌سابقه بوده است. از حمله ایران به پایگاه العدید، یعنی مقر سرفرماندهی نیروی هوایی و بزرگترین دارایی راهبردی ارتش تروریستی آمریکا در منطقه غرب آسیا که پاسخی تلافی‌جویانه به تجاوز واشنگتن و تل‌آویو به تاسیسات هسته‌ای ایران بود تا تجاوز رژیم صهیونیستی به حریم هوایی قطر و بمباران محل برگزاری نشست هیات بلندپایه حماس به ریاست خلیل الحیه در منطقه الکترا.

اقدام های رژیم صهیونیستی در دو سال گذشته چه در نوار غزه و چه در لبنان، سوریه، ایران و قطر این رژیم را به تهدید شماره یک در منطقه غرب آسیا تبدیل کرده است. این تعبیر در چندماه اخیر از زبان مقام های کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز به کرات شنیده شده است. یک روز قبل از آغاز به کار «مجمع دوحه»، از ترکی الفیصل، رئیس اسبق سازمان اطلاعات عربستان، در ابوظبی پرسیده شد که شما «کدام یک را تهدید بزرگ‌تری برای ثبات منطقه می‌دانید؛ ایران یا اسرائیل؟»

به گزارش مدیالاین/themedialine، الفیصل با اشاره به حملات روزانه اسرائیل به سوریه، تداوم عملیات نظامی در غزه و نقض مکرر آتش‌بس در مرز لبنان تاکید کرد: « قطعا اسرائیل. آنها(اسرائیل) ابدا نمی‌توانند در منطقه ما نویددهنده صلح باشند.»

این اظهارنظر که حدود ۳۲۰ کیلومتر دورتر از دوحه مطرح شد، چیزی را متبلور کرد که مقامات حاشیه خلیج فارس ماه‌ها پشت درهای بسته درباره‌اش حرف می‌زدند. تا زمان گشایش اجلاس، ساختار و قالبی که ترکی الفیصل آن را طرح‌ریزی کرد، به محتوای اصلی و پنهان تقریبا تمام گفت‌وگوها درباره امنیت در منطقه‌ای تبدیل شده بود که هم با دکترین جدید «تقسیم بار» آمریکا و هم با آتش‌بسی متزلزل در غزه مواجه است؛ آتش‌بسی که مرحله دوم آن همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

مدیالاین در ادامه نوشت: قطر بیش از همه لبه بران و تیز این بی‌ثباتی را لمس کرده است؛ ۲۳ ژوئن، یک موشک ایرانی به پایگاه هوایی العدید اصابت کرد. نهم سپتامبر، یک پهپاد اسرائیلی به مرکز دوحه حمله کرد و به‌دنبال آن چند مذاکره‌کننده حماس و یک افسر امنیتی قطری کشته (شهید) شدند. هدف تل‌آویو اما مقامات حماس بودند که برای بررسی پیشنهاد آتش‌بس آمریکا به پایتخت قطر آمده بودند.

شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، درباره تجاوز اسرائیل گفت که «این حمله دونالد ترامپ، رئیس‌ جمهوری آمریکا را شوکه کرد» کسی که خود مدعی حمایت از نقش میانجی‌گری قطر شده بود!

وی روی صحنه اصلی مجمع دوحه در گفت‌وگو با تاکر کارلسون، مجری سرشناس آمریکایی تاکید کرد: «مفهوم میانجی‌گری یعنی مکانی امن برای هر دو طرف. اینکه یکی از طرفین به میانجی حمله کند، بی‌سابقه است.»

واشنگتن در نهایت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی را وادار به عذرخواهی کرد؛ اقدامی که نادر بود. با این حال، این حمله به خوبی نشان داد که کشورهای خلیج فارس هم‌اکنون با این دوراهی‌ حیاتی روبه‌رو هستند: میزبانی از تاسیسات آمریکا، تسهیل دیپلماسی مورد حمایت آمریکا و سپس هدف قرار گرفتن توسط همان‌هایی که از آنها خواسته شده آرام باشند!

ایلان زالایات، پژوهشگر موسسه مطالعات امنیت دانشگاه تل‌آویو، مدعی شد که واکنش کشورهای حاشیه خلیج فارس، نه در یک بازآرایی ژئوپلیتیکی جدید بلکه در انتظارات قلمرویی پس از جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، ریشه دارد. وی به این خبرگزاری آمریکایی گفت: «در میان کشورهای خلیج فارس، هماهنگی فراگیری در قبال اسرائیل وجود ندارد، بلکه باور مشترکی وجود دارد مبنی بر اینکه قلمروی خلیج فارس باید دست‌نخورده و مصون بماند. این همبستگی در سال ۱۹۹۱ ریشه دارد، نه یک محور سیاسی جدید.»

رفتار اسرائیل به طور فزاینده‌ای بی‌ثبات‌کننده است
در سوی مقابل، علی باکر، پژوهشگر ارشد ابتکار امنیت خاورمیانه در اندیشکده شورای آتلانتیک، می‌گوید که «رهبران خلیج فارس به طور فزاینده‌ای رفتار اسرائیل را بی‌ثبات‌کننده می‌بینند. اسرائیل بدون خط قرمز، بدون نگرانی از تشدید تنش در منطقه و بدون هراس از پاسخگو شدن، عمل می‌کند. این به طور دقیق، با دستور کار شورای همکاری خلیج مبنی بر ثبات، تداوم اقتصادی و تنش‌زدایی در تضاد است.»

گفت‌وگوی کارلسون با نخست‌وزیر قطر پرمخاطب‌ترین بخش مجمع و بلافاصله به یکی از لحظات تعیین‌کننده آن بدل شد. کارلسون در پاسخ به انتقادهایی که به وی برچسب «ابزار و عامل قطر» زده‌اند، گفت: «من آمریکایی‌ و انسانی آزادی‌ هستم؛ هر جا بخواهم می‌روم. قطر کشوری است که نقش میانجی‌گری را ایفا می‌کند که جهان به آن نیاز دارد.»

یکی از مقامات سابق وزارت خارجه آمریکا در دولت جو بایدن، رئیس جمهوری سابق این کشور که از سالن تماشاگر این گفت‌وگو بود، به «مدیالاین» گفت: دعوت از کارلسون برای مصاحبه با نخست‌وزیر عامدانه و «پاسخ مرگبار قطر به حمله سپتامبر» بود؛ پیامی با این مضمون که دوحه خودش گفتمان را شکل خواهد داد، نه اینکه اجازه دهد دیگران آن را برایش شکل دهند.

نخست‌وزیر قطر همچنین هشدار داد که آتش‌بس غزه همچنان شکننده است و افزود: ما در لحظه‌ای حساس هستیم. آنچه تاکنون به دست آمده فقط یک توقف است و نمی‌توان آن را آتش‌بس نامید.

از زمان اجرای این توقف، مقامات غزه بیش از ۵۹۰ مورد نقض آتش‌بس توسط اسرائیل را گزارش کرده‌اند که منجر به شهادت بیش از ۳۶۰ فلسطینی شده است. مقام قطری تاکید کرد که «آتش‌بس واقعی نیازمند خروج کامل نیروهای اسرائیلی، ثبات در غزه و بازگشت امکان تردد آزاد مردم است.»

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه نیز از این سکو برای هشداری مبنی بر اینکه «زمان دیپلماتیک رو به اتمام است. میانجی‌های آمریکایی از جمله استیو ویتکاف و مارکو روبیو «می‌دانند که باید به‌موقع مداخله کنند تا مرحله دوم توافق تضمین شود. حماس تقریباً تمام آنچه خواسته شده (آزادی اسرا) را انجام داده است. اگر نتوانیم به مرحله دوم برویم، شتاب از دست خواهد رفت.» استفاده کرد.

به جز اسرائیل همه بازیگران اصلی دعوت شده بودند؛ ظریف نماینده تهران بود
به نوشته «مدیالاین»، سازمان‌دهندگان این اجلاس از همه بازیگران اصلی منطقه دعوت کرده بودند جز اسرائیل. از طرف تهران محمدجواد ظریف، وزیر خارجه اسبق جمهوری اسلامی ایران، حضور داشت و تاکید کرد که به‌رغم حملات(تجاوز) امسال آمریکا و رژیم صهیونیستی، «موضع امنیتی تهران همچنان مستقل و مقتدر است» و در ادامه نیز «خواستار بهبود روابط با همسایگان عرب شد.» اسرائیل هیچ هیاتی نداشت. تنها اسرائیلی‌های حاضر، آوراهام بورگ (رئیس پیشین پارلمان رژیم صیهونیستی/کنست) و دو پژوهشگر اندیشکده‌های اسرائیلی بودند که به‌صورت شخصی و بدون جایگاه رسمی حاضر شده بودند.

احمد الشرع، رئیس‌ جمهوری سوریه نیز اسرائیل را به تشدید خشونت در خاک دمشق متهم کرد و متعهد شد که نقشه راه دولت انتقالی‌اش، شامل انتخابات پس از پنج سال، همچنان پابرجاست و افزود: «نهادهای قوی و نه افراد، تداوم دولت را تضمین می‌کنند.»

باسم نعیم، عضو دفتر سیاسی مقاومت اسلامی فلسطین(حماس) به آسوشیتدپرس گفت که این گروه آماده است تا در «چهارچوب فرآیندی بلندمدت منتهی به تشکیل کشور مستقل فلسطین، موضوع غیرفعال کردن یا انبار کردن سلاح را به عنوان بخشی از توافق آتش بس با اسرائیل بررسی کند» و در عین حال، تاکید کرد که عملیات هفتم اکتبر «دفاع از خود» بوده است.

یکی از سخنگویان وزارت خارجه آمریکا که به شرط حفظ هویت صحبت می‌کرد، این تحولات را نخستین سنگ‌ بنای برنامه پساآتش‌بس خواند و مدعی شد که واشنگتن پیشرفت سریعی در برنامه صلح ۲۰ ماده‌ای ترامپ می‌بیند و ادعا کرد که «مردم غزه آینده‌ای با فرصت‌های اقتصادی و خودگردانی می‌خواهند.»

به نوشته مدیالاین، پنل پرتماشاگر شورای آتلانتیک آشکارترین آزمون راهبرد «تقسیم بار» دولت ترامپ بود. ویکتوریا کوتس از بنیاد هریتج این تغییر را ضروری خواند و گفت که «همکاری‌های ما زمانی در قوی‌ترین سطح هستند که حول الزامات مشترک بچرخند؛ امنیت انرژی، رقابت فناورانه، ثبات سیاسی؛ ما تعهدات بی‌پایان را تضمین نمی‌کنیم بلکه منافع را هم‌گرا می‌کنیم.»

هیلاری کلینتون، وزیر خارجه اسبق آمریکا، آنچه «شکاف غیرضروری با متحدان» توصیف کرده است را مورد انتقاد قرار و هشدار داد که فاصله گرفتن از اروپا «همان ائتلاف‌هایی که به آنها وابسته‌ هستیم را تضعیف می‌کند، به‌ویژه در دیپلماسی آتش‌بس غزه و اوکراین.»

شاید مهم‌ترین ورود به گفت‌وگو از سوی عبدالعزیز الغاشیان، پژوهشگر و کارشناس سعودی بود که گفت که «این لحظه‌ بازتاب هم‌پوشانی منافع ملی (عربستان‌اول و آمریکا اول) است. این به معنای حرکت به سمت چین نیست بلکه به معنای تنوع‌بخشی است، اما نه به شیوه بازی مجموع‌صفر با واشنگتن» و درباره غزه نیز اضافه کرد که «ریاض از ابتدا موضع خود را روشن کرد: ما نیابتی هیچ‌کسی نخواهیم شد.»

متیو ویتاکر، سفیر آمریکا در ناتو، آنچه پیام واشنگتن خوانده شده است را تکرار و بر آن تاکید کرد و گفت که «ایالات متحده نمی‌تواند پلیس جهان باشد. متحدانی همچون قطر باید بخشی از این بار سنگین را به دوش بکشند» و در ادامه قطر را «یکی از بهترین متحدان آمریکا خارج از ناتو» توصیف کرد.

دونالد ترامپ جونیور، فرزند ارشد رئیس جمهوری آمریکا نیز در این پنل گفت که «مردم آمریکا هیچ میلی به نوشتن چک سفید امضا برای اوکراین یا اتحادیه اروپا ندارند.»

به نوشته مدیالاین، ارتعاش این پیام یکنواخت نبود؛ دولت‌های حاشیه خلیج فارس در طول سه دولت آمریکا شاهد نوسان تعهدات واشنگتن بوده‌اند. چهارچوب جدید ممکن است آنها را به سمت شراکت‌های اقتصادی و فناورانه عمیق‌تر با چین سوق دهد و این نقطه مقابل چیزی است که واشنگتن می‌خواهد.

در بخش دیگری از این پنل، باکر هشدار داد «مادامی که واشنگتن تشدید تنش را مهار نکند، کشورهای خلیج فارس، شرکایی بی‌میل و با اکراه خواهند بود»، به گفته وی، «رفتار اسرائیل روزبه‌روز بیشتر به عنوان کاتالیزور بی‌ثباتی دیده می‌شود. دولت‌های خلیج فارس مادامی که آمریکا فعالانه برای مهار این تشدید تنش‌ اقدام نکند، در همکاری امنیتی مشارکت نخواهند کرد.»

در این منطقه، لحظه‌های ازدست‌رفته به جنگ‌های تازه تبدیل می‌شوند
برای قطر، مخاطره در کمین است. میزبانی از حماس و میانجی‌گری نتایج ملموسی داشته؛ از توافق دوحه ۲۰۲۰ تا آتش‌بس‌های مکرر، اما در عین حال، هزینه‌اش هم بالا رفته است. نخست وزیر قطر گفت که «اگر کانال‌های ارتباطی با آنها را باز نگه نداریم، هیچ‌کدام از این درگیری‌ها حل و فصل نمی‌شود.

مدیالاین در انتها ادعا کرد که تحولات امسال ثابت کرد که این استدلال بی‌خطر نیست؛ دو قدرت خارجی به خاک قطر حمله کردند. تنها یکی از آنها به دوحه دعوت شد.»

همزمان با اینکه اجلاس به پایان خود نزدیک می‌شد، وزیر خارجه ترکیه، با اشاره به مرحله بعدی توافق آتش‌بس غزه، ناآرامیِ منطقه و پنجره باریک دیپلماتیک را اینگونه ترسیم کرد و گفت که «در لحظه‌ای فوق‌العاده حساس هستیم. اگر همین حالا به جلو حرکت نکنیم، ممکن است فرصت را برای همیشه از دست بدهیم»؛ سپس با مکث، جمله‌ای را بر زبان آورد که چند دیپلمات در ادامه آن را تکرار کردند: «در این منطقه، لحظه‌های ازدست‌رفته به جنگ‌های تازه تبدیل می‌شوند.»