آب در ایران مساله اول نیست/ در پایتخت، شبکه‌های لوله‌کشی با بیش از ۸۰ سال عمر داریم

«محسن موسوی» متخصص و پژوهشگر حوزه آب و تاسیسات آبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره بارش‌های اخیر و تاثیر آن بر تامین آب مورد نیاز کشور در ماه‌های آینده گفت: با وجود این حجم از بارش‌ها اما شاهد ایجاد تغییری اساسی در وضعیت آبی کشور نخواهیم بود. در نواحی ساحلی بارش‌های بسیار خوبی اتفاق افتاده و حتی در برخی مناطق، میزان بارش معادل ۲ سال بارندگی در آن منطقه بوده است مانند جزیره کیش، جزیره قشم و بندرعباس. در استان هرمزگان، حدود ۲۵۰ میلی‌متر بارش ثبت شده که تقریباً دو برابر متوسط بارش سالانه آن‌هاست. 

او تاکید می‌کند که این بارش‌ها توانسته‌اند چندین سد را به‌خوبی آبگیری کنند. برای مثال، سدهای «شمیل و نیان»، «استقلال»، «سرنی» و «جگین» حجم آب خوبی را دریافت کرده‌اند به نحوی که می‌توان گفت در مناطق ساحلی شرایط مطلوب بوده است و بسیاری از روان‌آب‌ها وارد دریا شده‌اند. در منطقه بشاگرد هم بارش‌های مناسبی رخ داده است. اما این آب برای مناطقی مانند تهران یا اصفهان مفید نیست. اما استان هرمزگان بعد از چند سال مواجهه با خشکسالی به لحاظ تأمین منابع آبی به شرایط نسبتاً خوبی رسیده است. امیدواریم بارش‌های ماه‌های آینده بتواند برای تهران مفید واقع شود. 

این متخصص تاسیسات آبی به مشکلاتی که در خصوص تجهیزات ذخیره و انتقال آب وجود دارد هم اشاره کرد: بسیاری از سدهای مخزنی کشور به شدت قدیمی شده‌اند؛ مانند سدهای لتیان و دز که عمرشان به ۷۰ سال رسیده است. این سدها از نظر رسوب‌گذاری با مشکل مواجه‌اند و مخازن آن‌ها به‌تدریج پر از رسوب می‌شود. ممکن است این سال‌ها در ۲۰ یا ۳۰ سال آینده، از بهره‌برداری خارج شوند. بنابراین، باید برای سازه‌های تأمین آب که همین سدها هستند فکری اساسی کرد و تا افق ۱۴۳۰ یا ۱۴۵۰، تعداد زیادی از آن‌ها را بازسازی کرده یا مناطق جدیدی را برای نگهداری آب انتخاب کرد. 

تلفات ۲۷ درصدی آب از طریق خطوط انتقال آب پایتخت

موسوی از فرسودگی خطوط انتقال آب و شبکه‌های توزیع شهری هم گفت: در پایتخت، شبکه‌های لوله‌کشی با بیش از ۸۰ سال عمر وجود دارد. بخش قابل توجهی از تلفات آب از طریق نشت لوله‌های فرسوده شهری رخ می‌دهد و آب به منابع آب زیرزمینی نفوذ کند. میزان تلفات آب در تهران حدود ۲۷ درصد است که نیمی از آن مربوط به نشت از لوله‌های فرسوده است. این لوله‌ها باید با سیستم‌های مدرن جایگزین شوند. 

او ادامه داد: اگر تصفیه‌خانه‌های آب فرسوده باشند، باید بازسازی شوند. اما به دلیل ارزان بودن آب و پایین بودن تعرفه‌ها، امکان تامین منابع مالی مورد نیاز وجود ندارد. باید در سال‌های آینده تعرفه آب افزایش یابد تا بتوان این هزینه‌ها را تأمین کرد. دولت منابع مالی کافی برای ساخت سدهای جدید، بازسازی تصفیه‌خانه‌ها و نوسازی شبکه‌های انتقال آب در اختیار ندارد و لازم است برای آینده برنامه‌ریزی جدی صورت گیرد. 

این متخصص تاسیسات آبی با بیان اینکه به لحاظ نگهداری آب و سیلاب‌ها با مشکل اساسی مواجه نیستیم، اضافه کرد: زیرا حدود ۵۳ میلیارد مترمکعب ظرفیت مخزن در اختیار داریم. حتی در سال‌هایی مانند ۱۳۹۸ که سیلاب‌های شدیدی رخ داد، این مخازن توانستند بخش زیادی از سیلاب‌ها را مهار کنند. از طرف دیگر ما دارای سدهای زنجیره‌ای هستیم؛ برای مثال، در رودخانه کارون، چندین سد پشت سر هم وجود دارد. لازم است برنامه‌ریزی منابع آب به‌گونه‌ای باشد که این سدهای زنجیره‌ای در زمان وقوع سیلاب به‌طور کامل آبگیری شوند و حداکثر استفاده از آن‌ها صورت گیرد. 

او بر ضرورت استفاده از روش‌های مدرن و هوش مصنوعی برای داشتن مدیریت بهره‌برداری صحیح و استفاده حداکثری از مخازن سدها تاکید کرد: با این اقدام هم بیشترین بهره از جمع‌آوری سیلاب‌ها را خواهیم برد و هم میزان تلفات و مصرف مازاد آب به حداقل می‌رسد. از طرف دیگر بسیاری از تالاب‌ها در فلات مرکزی کشور خشک شده‌اند. بنابراین رهاسازی سیلاب‌ها به سمت تالاب‌ها امری بسیار ضروری است، چنانکه در برنامه هفتم توسعه نیز پیش‌بینی شده که باید بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب از منابع آبی سیلابی را باید به سمت تالاب‌ها هدایت کنیم تا این اکوسیستم‌ها از وضعیت بحرانی نجات پیدا کنند. 

موسوی معتقد است که مشکل اصلی در وضعیت بحرانی آب کشور نحوه مصرف آب و بی‌توجهی به این عنصر حیاتی است: باید مصرف آب به بهترین شکل ممکن مدیریت شود: مصرف آب در ایران، چه در بخش شرب شهری، چه در بخش کشاورزی و چه در بخش صنعت بسیار بالا است. در صنعت آب بازچرخانی نمی‌شود و اغلب صنایع آب خام تحویل می‌گیرند. با این وضعیت حتی اگر وارد دوره ترسالی هم بشویم، باز هم این مشکل ادامه خواهد داشت کما اینکه سال ۱۳۹۸ سالی پربارش بود اما باز هم با کمبود آب مواجه شدیم. 

به گفته این پژوهشگر حوزه آب در ایران «آب» را به عنوان مسئله اول قرار نداده‌اند و در این حوزه همه مسئولان و شهروندان مسئولیت دارند: ایران کشوری است که حدود یک‌سوم متوسط بارش جهانی را دارد و در مقابل، سه برابر متوسط جهانی تبخیر را دارد. بنابراین، ما باید سه برابر سایر کشور‌ها به آب اهمیت بدهیم، اما متأسفانه این‌گونه نیست. به دلیل همین بی‌توجهی به آب و مصرف بالای آن حتی اگر وضعیت بارش‌ها خوب باشد تغییری در وضعیت آب کشور رخ نمی‌دهد.