آلودگی پساب و پسماند، ۲ تهدید اصلی منابع آب و خاک 

محسن شهریاری‌مقدم امروز دوشنبه ۲۴ آذر در مراسم روز جهانی خاک، با اشاره به شرایط زیست‌محیطی خراسان رضوی اظهار کرد: بر اساس گزارش‌های بین‌المللی و داده‌های سازمان خاک و اب و کشاورزی ملل متحد (FAO)، فعالیت‌های انسانی مهم‌ترین منبع آلودگی خاک در جهان هستند. خاک، زیربنای توسعه کشاورزی، امنیت غذایی، تنوع زیستی و تاب‌آوری اکوسیستم‌هاست، اما چون بخش عمده آلودگی‌های آن قابل مشاهده نیست، اغلب از دید عمومی پنهان می‌ماند.

وی با مقایسه آلودگی خاک و هوا، افزود: برخلاف آلودگی هوا که با چشم دیده یا به‌راحتی احساس می‌شود، آلودگی خاک تا زمانی که نمونه‌برداری و آزمایش‌های تخصصی انجام نشود، ملموس نیست. همین ناپیدایی، خاک را به یکی از آسیب‌پذیرترین مولفه‌های محیط‌زیست تبدیل کرده است.

معاون آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به تصویب قانون حفاظت خاک در سال ۱۳۹۸ بیان کرد: تمام کشورها از چنین قانونی برخوردار نیستند و ایران از این جهت در زمره کشورهای پیشرو قرار دارد. طبق این قانون، آلودگی خاک زمانی مصداق دارد که استانداردهای زیست‌محیطی رعایت نشود، چراکه هر پسابی الزاما آلاینده محسوب نمی‌شود، مگر آنکه فاقد معیارهای تعیین‌شده باشد.

وی تاکید کرد: وقتی خاک آلوده می‌شود، اثرات آن تنها به همان بستر محدود نمی‌ماند، غذا، آب و حتی هوایی که تنفس می‌کنیم، تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

شهریاری با اشاره به شعار امسال روز جهانی خاک با عنوان «خاک‌های سالم برای شهرهای سالم» گفت: در حال حاضر ۵۵ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند و این رقم تا سال ۲۰۲۵ به حدود ۶۸ درصد خواهد رسید. این موضوع نشان می‌دهد خاک شهری، برخلاف تصور عمومی، نقش مهمی در کاهش استرس، جذب آلاینده‌ها و حتی تولید غذا دارد.

وی افزود: اکنون حدود ۱۰ درصد غذای جهان در محدوده‌های شهری تولید می‌شود و خاک می‌تواند به‌عنوان یک فیلتر طبیعی، بخش قابل توجهی از آلودگی‌ها را جذب کند، مشروط بر آنکه مدیریت پسماند و فاضلاب شهری به‌درستی انجام شود.

معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست با استناد به پایش‌های ملی از سال ۱۳۹۸ تاکنون اظهار کرد: در ایران و به‌ویژه در شهرها، دو عامل اصلی بیشترین سهم را در آلودگی آب و خاک دارند: پساب و پسماند. اگر تصفیه کارآمد فاضلاب و مدیریت اصولی پسماند را محقق کنیم، بخش بزرگی از مشکلات زیست‌محیطی کشور قابل حل خواهد بود. در قانون برنامه هفتم توسعه (مواد ۳۸ تا ۴۱) وظایف سنگینی برای سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در حوزه تصفیه فاضلاب، جلوگیری از رهاسازی پسماند و بازچرخانی آب پیش‌بینی شده است.

شهریاری با اشاره به آمار خراسان رضوی بیان کرد: میانگین چهار ساله پایش‌ها نشان می‌دهد که در این استان نیز مانند سایر نقاط کشور، پساب و پسماند اصلی‌ترین منابع آلودگی آب و خاک هستند. سالانه حدود ۱۰۸ میلیون مترمکعب فاضلاب تصفیه‌شده در استان تولید می‌شود.

وی افزود: خراسان رضوی حدود ۵/۸ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده، اما سهم آن از فاضلاب تصفیه‌شده کشور کمتر از این میزان است و حدود یک درصد عقب‌افتادگی نسبت به میانگین جمعیتی دارد، عقب‌افتادگی‌ای که بیشتر در شهرستان‌ها و مناطق دورتر از مشهد مشاهده می‌شود.

معاون آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست در عین حال مدیریت پسماند در مشهد را مثبت ارزیابی و بیان کرد: مشهد در حوزه مدیریت پسماند جزو شهرهای پیشرو کشور است، اما در سطح استان هنوز بیش از ۹۰ زباله‌گاه فعال وجود دارد که بسیاری از آن‌ها فاقد استانداردهای زیست‌محیطی لازم هستند.

وی با اشاره به تولید سالانه حدود ۲۸ میلیون تن پسماند شهری در کشور تاکید کرد: با احتساب پسماندهای روستایی، صنعتی، بیمارستانی و ساختمانی، این رقم به بیش از ۵۰ میلیون تن در سال می‌رسد. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که وجود فلزات سنگینی مانند کادمیم و سرب در خاک، تهدیدی جدی برای سلامت انسان است.

شهریاری خاطرنشان کرد: اجرای قوانین و دستورالعمل‌ها بدون مشارکت فعال مردم امکان‌پذیر نیست. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد حفاظت از محیط‌زیست، بدون همراهی جوامع محلی به نتیجه نمی‌رسد. حرکت‌های ترویجی و مشارکتی، مانند برنامه‌های روز جهانی خاک، گامی مؤثر در ارتقای آگاهی عمومی و حفاظت پایدار از خاک است.

بی‌توجهی به خاک، امنیت غذایی و شهرهای آینده را تهدید می‌کند

ناصر دواتگر، مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در این مراسم با اشاره به شعار امسال روز جهانی خاک (خاک سالم برای شهر سالم) گفت: تغییر کاربری زمین‌های حاصلخیز، فرسایش خاک و توسعه شهری بی‌ضابطه، امنیت غذایی و پایداری شهرهای آینده را به خطر انداخته درحالی‌که خاک تنها پایه تولید غذا نیست، بلکه نقشی کلیدی در مقابله با آلودگی هوا، تعدیل دمای شهرها و تصفیه آب نیز دارد.

وی در تشریح اهمیت خاک در توسعه پایدار شهری و ملی، اظهار کرد: وقتی از خاک صحبت می‌شود، تنها به نقش آن در تولید غذا یا حفاظت از مرتع و جنگل فکر می‌کنیم، در حالی که خاک خدمات متعدد و حیاتی برای ساکنان شهرها نیز ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه از سال ۲۰۱۰ به بعد نگاه جهانی به خاک به عنوان عاملی مکمل و هم‌تراز با آب تغییر کرده است، افزود: خاک سالم می‌تواند گازهای گلخانه‌ای را جذب کند، آلودگی آب را تصفیه کند و حتی در کاهش اثرات گرمایش شهری مؤثر باشد. با این حال، در رقابت برای بهره‌برداری از زمین‌های درجه یک، همیشه کشاورزی بازنده بوده و تغییر کاربری به سمت ساخت‌وساز پیش رفته است.

مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی با اشاره به آمارهای جهانی خاطرنشان کرد: تا سال ۲۰۵۰ حدود ۷۰ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند کرد که حدود ۷۰ درصد غذا و نیز بیشتر آلودگی هوا و زباله را تولید می‌کنند. بنابراین حفظ کیفیت خاک در داخل و اطراف شهرها یک ضرورت است.

دواتگر تغییر کاربری اراضی، تقسیم‌بندی غیراصولی زمین‌های کشاورزی و فرونشست‌های ناشی از بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی را از جمله چالش‌های بزرگ دانست و افزود: در ایران حتی مراتع نیز به دلیل شرایط اقلیمی شکننده، توان محدودی دارند. از سوی دیگر، کوچک شدن زمین‌های کشاورزی به واحدهای نیم هکتاری، اقتصاد مقیاس را از بین برده و کشاورزی را ناپایدار کرده است.

وی تصریح کرد: آنقدر که به آب و ماشین‌آلات توجه شده، از خاک غافل بوده‌ایم. امروزه مفاهیمی مانند امنیت خاک و اقتصاد خاک در جهان مطرح شده و ما نیز باید برای تعیین ارزش اقتصادی خاک و حفاظت کیفیت آن برنامه‌ریزی کنیم.

دواتگر با اشاره به تصویب قانون «حفاظت از خاک» در کشور، بیان کرد: این قانون ظرفیت خوبی برای ساماندهی وضعیت خاک دارد، اما نیاز به عزم جدی و مشارکت همگانی برای اجرای مؤثر آن است تا بتوانیم خاک را به عنوان میراثی برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.

منبع : ایسنا