دشواری سنت و تجدد آخرین دشواری بزرگ تاریخ ایران بود

به گزارش ایسنا، جواد نوری‌زاده در نشست بررسی کتاب چالش قانون و شریعت از دیروز تا امروز که در کانون توحید برگزار شد، با اشاره به وضعیت فضای دانشگاهی اظهار کرد: در آسیب‌شناسی فضای دانشگاهی می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از دانشگاهیان از اجتماع و مسائل اجتماعی گسسته‌اند، هر چند استثناهایی وجود دارد که همچنان در عرصه عمومی حضور فعال دارند و نسبت به مسائل کشور بی‌تفاوت نیستند.

وی با بیان اینکه ورق زدن صفحات زندگی امروز دشوارتر از ورق زدن کتاب شده است، گفت: غم نان در شرایط فعلی پررنگ‌تر از غم کتاب شده، اما راه حل این مسئله نیز همچنان در اندیشه‌ورزی نهفته است. همان‌طور که در گذشته بحران‌ها با فکر و اندیشه حل می‌شدند، امروز نیز چاره‌ای جز بازگشت به اندیشه نداریم.

نوری‌زاده با اشاره به پیشینه پژوهشی خود گفت: پس از سال‌ها تحصیل در حوزه‌هایی مانند علوم سیاسی، فلسفه تاریخ و جامعه‌شناسی، بخشی از پژوهش‌هایم را به بررسی تقابل و چالش میان قانون و شریعت در تاریخ ایران اختصاص دادم که حاصل آن با همراهی استادان و همکاری ناشر، در قالب این کتاب منتشر شد. مقدمه کتاب اهمیت ویژه‌ای دارد و انتظار دارم مخاطبان حتما آن را مطالعه کنند. نقدها و دیدگاه‌ها نیز می‌تواند به اصلاح و تکمیل کتاب در چاپ‌های بعدی کمک کند.

مولف کتاب با اشاره به تقسیم‌بندی دوره‌های تاریخی ایران و انعکاس آن در کتابش اظهار کرد: در مطالعات تاریخی، هر دوره با یک مسئله یا دشواری اصلی شناخته می‌شود. از ایران پیشاباستان و ایران باستان گرفته تا دوره پس از ورود اسلام و صفویه، هر کدام با چالش‌هایی مانند اقتدار حکومت مرکزی، تشکیل امپراتوری یا سلطانیسم اسلامی روبه‌رو بوده‌اند. به اعتقاد من، آخرین دشواری بزرگ تاریخ ایران از دوره قاجار و به‌ویژه جنگ‌های ایران و روس آغاز شد و آن دشواری سنت و تجدد بود.

مولف کتاب در بخشی از اظهاراتش با تشریح زندگی و فعالیت‌های میرزا حسین‌خان قزوینی گفت: وی سال‌ها در شهرهایی مانند بمبئی، تفلیس، استانبول و فرانسه زندگی و فعالیت دیپلماتیک داشت و از نزدیک با دستاوردهای مدرنیته آشنا شد. دوران سفارت او در استانبول، که حلقه اتصال ایران با اروپا بود، نقش مهمی در شکل‌گیری اندیشه‌های اصلاح‌طلبانه‌اش داشت. میرزا حسین‌خان پس از بازگشت به ایران به عنوان وزیر عدلیه و سپس صدراعظم منصوب شد و برای نخستین‌بار کابینه را در ایران شکل داد. در این دوره، با همکاری مستشارالدوله و ملکم‌خان، طرح‌هایی برای قانون اساسی، تفکیک قوا، تشکیل پارلمان و سامان‌دهی دستگاه قضایی ارائه شد.

نوری‌زاده با اشاره به رساله «یک کلمه» مستشارالدوله گفت: در این رساله، اصول حقوق بشر غربی در ۱۹ بند خلاصه و تلاش شده بود نشان دهد این اصول با آموزه‌های اسلامی تعارضی ندارند. با این حال، همین رویکرد تطبیقی با واکنش شدید برخی فقها و روحانیون روبه‌رو شد. فشار روحانیون، درباریان و مدافعان استبداد در نهایت به عزل مشیرالدوله، زندانی شدن و مرگ مستشارالدوله و تبعید ملکم‌خان انجامید. هر سه نفر بهای سنگینی برای تلاش در راه نهادینه‌کردن قانون پرداختند.

مولف کتاب با اشاره به سرانجام این تلاش‌ها اظهار کرد: اگرچه این اقدامات در کوتاه‌مدت با شکست مواجه شد، اما اندیشه‌ها و آثار این سه شخصیت در انقلاب مشروطه و تدوین قانون اساسی آن دوره تأثیرگذار بود و مبانی حقوقی مشروطه تا حد زیادی از افکار آنان الهام گرفت.

وی در پایان گفت: قضاوت درباره شکست یا موفقیت این تلاش‌ها همواره محل بحث است، اما همان‌طور که برخی اندیشمندان تأکید کرده‌اند، انقلاب مشروطه و تحولات بعدی نشان داد که این اندیشه‌ها بی‌ثمر نبوده و در تاریخ معاصر ایران اثرگذار باقی مانده‌اند.

منبع : ایسنا