آیا زیرخاکی پیدا کردن جرم است؟

حسام اسلامی، کارگردان مستند «رویاباف و قاضی»، در گفت‌وگو با ایسنا به تشریح انگیزه‌ها و چالش‌های ساخت این فیلم پرداخت که به دنیای حفاران غیرقانونی و بازار تقلبی عتیقه می‌پردازد.

او با اشاره به علاقه دیرینه‌اش به اخبار کشف گنج و تقلبی بودن بسیاری از این کشفیات گفت: همیشه اخبار مربوط به گنج را دنبال می‌کردم و اغلب پس از مدتی می‌شنیدم که آن اثر تقلبی بوده است. حتی در کتاب خاطرات یک باستان‌شناس خوانده بودم که در طول ۴۰ سال کار، به اشیای تقلبی بسیاری برخورده است.

وی افزود: معمولاً رسانه‌ها تنها خبر کشف را پوشش می‌دهند، اما اینکه چه بازار عجیبِ تقلبی و قاچاقی در پس آن وجود دارد، کمتر دیده می‌شود. این جهان برای من جذابیت سینمایی هم داشت؛ اینکه چیزی را می‌بینی ولی نمی‌دانی واقعی است یا تقلبی.

کارگردان مستند «رویاباف و قاضی» یکی از ایده‌های محوری فیلم را «احساس نزدیک شدن به رویا در اثر تلاش» دانست و توضیح داد: برای افرادی که سال‌ها در این راه زحمت می‌کشند، نفسِ رنج کشیدن و تلاش در شرایط سخت (از برخورد با ماموران تا خطرات طبیعی) این باور را ایجاد می‌کند که در حال نزدیک شدن به هدف هستند؛ حتی اگر در واقعیت حتی یک قدم هم به آن نزدیک نشده باشند.

اسلامی درباره چگونگی یافتن شخصیت‌های فیلم گفت: برای درک فضا، در یک دوره آنلاین گنج‌یابی شرکت کردم. آنجا با «مهدی» (یکی از شخصیت‌های اصلی فیلم) آشنا شدم. او با وجود اینکه همه چیز در آن کلاس — از استاد تا نقشه — تقلبی بود، اما سوالاتش بسیار واقعی و از سر اعتقاد پرسیده می‌شد. این برای من جالب بود.

وی در مورد انتخاب این تیم چهارنفره توضیح داد: آنها از نظر ظاهر، سواد و نگاه، تنوع جالبی داشتند و این تفاوت‌ها باعث بحث و دیالوگ‌های طبیعی می‌شد که به فیلم جان می‌داد.

اسلامی به موقعیت پیچیده خود در طول ساخت اشاره کرد و گفت: من در یک موقعیت بینابینی افتاده بودم. صبح با قاضی و دادستان صحبت می‌کردم، بعدازظهر با یگان حفاظت میراث فرهنگی و عصر با همان حفاران غیرقانونی. این یک موقعیت بسیار شکننده بود و کوچک‌ترین لغزش می‌توانست همه چیز را خراب کند. اما برایم مهم بود که این مرز مبهم بین قانون و غیرقانون در جامعه ما را به تصویر بکشم.

وی افزود: من به خودم اطمینان داشتم که قصد ترویج کار غیرقانونی را ندارم، بلکه می‌خواهم گفت‌وگویی درباره این پدیده ایجاد کنم.

این کارگردان به موضوع سانسور اشاره کرد و گفت: وقتی فیلم‌سازی در ایران فکر می‌کند، ناخودآگاه یک دور سانسور ذهنی روی اثرش اعمال می‌کند.

وی همچنین از تغییر پایان فیلم برای دریافت مجوز سخن گفت: در پایان اولیه، تیم در غار سکه‌های طلای تقلبی پیدا می‌کرد. جالب اینکه در جشنواره حقیقت، بسیاری از تماشاگران باور کردند که طلای واقعی است! این نشان می‌داد میل به باورِ «یافتن گنج» چقدر قوی است. من آن پلان را عمداً فانتزی و تقلبی گرفته بودم، اما برای جلوگیری از سوءتفاهم و با تصمیم خودم، آن را تغییر دادم.

اسلامی در مورد سختی‌های فنی و اخلاقی پروژه گفت: سختی‌ها چندجانبه بود؛ هم کسب مجوز و اعتماد مقامات قضایی و انتظامی، هم اعتماد شخصیت‌ها و همراهی در شرایط پرخطری مثل حفاری شبانه در کوه. ریسک جانی هم داشت؛ سالانه تعداد زیادی در حفاری‌های غیرقانونی بر اثر ریزش جان می‌بازند.

وی بر یک اصل اخلاقی تاکید کرد: من باید تمام کسانی که جلوی دوربین می‌آیند — از قاضی گرفته تا متهم — را دوست داشته باشم و از آنها مراقبت کنم. آنها می‌آیند تا صدا داشته باشند. من مسئولم که این اعتماد را خدشه‌دار نکنم و با تدوین و روایت به آنها ظلم نکنم. حتی گاه به خاطر همین حس، شخصیت‌هایی را از فیلم حذف کرده‌ام.

اسلامی در پایان گفت که همچنان با شخصیت‌های فیلم ارتباط دارد و آنها هنوز در جست‌وجوی رویای خود هستند.

مستند «رویاباف و قاضی» به کارگردانی حسام اسلامی که این روزها اکران آنلاین شده است،پرتره‌ای از دنیای پیچیده گنج‌یابی غیرقانونی، بازار تقلبیات و رویاهای انسانی است که مرزهای قانون و واقعیت را در می‌نوردد.

در ادامه تیزر این مستند را ببینید: 

منبع : ایسنا