پنجشنبه, ۳۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 18 April, 2024


۱۳۹۹/۰۳/۱۳ / /
از «توفیق» تا «خط‌خطی»
گروه فرهنگ و هنر – شاید بتوانیم بگوییم که ما ایرانی‌ها مردمی طنزپردازیم. تقریبا برای هر اتفاق جدی‌ای شروع می‌کنیم به جوک ساختن، شاهدش هم شبکه‌های اجتماعی! از قیمت پراید گرفته تا آلودگی هوا و گرانی همه چیز برای ما می‌تواند دستمایه شوخی باشد، شوخی‌هایی که شاید بیشتر از هر نگاه انتقادی جدی‌ای مسائل و مشکلات را مورد هدف قرار می‌داد و به‌گونه‌ای به آن می‌پردازد. اما با این وجود در حال حاضر تعداد مجله‌های طنز و فکاهی در کشور به تعداد انگشت‌های یک دست هم نمی‌رسد.هنوز که هنوز است، خاطرات «گل‌‌آقا» در ذهن بسیاری از ایرانی‌ها باقی مانده است. مرور بعضی از مطالب این مجله همچنان پس از گذشت این همه مدت لبخندی تلخ را مهمان لب‌هایمان می‌کند. اما چه شد که دیگر مجله‌های طنز در ایران به قدرت گذشته فعالیت نمی‌کنند؟نخستین نشریه مصور ایران که در آن به مسائل فکاهی هم پرداخته می‌شد، «کشکول» نام دارد که در اصل ضمیمه «ندای وطن» بود. پس از آن هفته‌نامه «آذربایجان» منتشر شد که آمیخته‌ای از مطالب جدی، طنز و کاریکاتور بود اما نشریه «حشرات‌الارض» را که سال ۱۲۸۷ خورشیدی نخستین شماره آن منتشر شد باید نخستین نشریه کاملا طنز ایران لقب داد. «حشرات‌الارض» روزنامه‌ای مصور و فکاهی بود که حاجی میرزا آقا بلوری آن را به سبک روزنامه ملانصرالدین قفقاز در تبریز منتشر کرد.البته محیط طباطبایی، در کتاب تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران و «جهانگیر صلح‌جو» در کتاب تاریخ مطبوعات در ایران و ادوارد براون ایران‌شناس معروف در کتاب تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران، اولین روزنامه فکاهی و طنز چاپ شده در ایران را «طلوع مصور» در بوشهـر ذکر کرده‌اند. ولی واقعیت این است که اولین نشریه فکاهی چاپ شده در ایران «شبنامه» نام داشت که پس از «شاهـسون»، در واقع دومین نشریه فکاهی بود که به طور مخفی و مرتب با مطالبی طنزآمیز با چاپ ژلاتین سال‌ها در تبریز به چاپ می‌رسید. این نشریه در سال ۱۳۱۰ قمری به مدیریت علی‌قلی‌خان آذربایجانی ایجاد شد. عده‌ای نیز «طلوع مصور» را، نخستین روزنامه فکاهی ایران می‌دانند. روزنامه «طلوع مصور» فکاهی بوده و «عبدالحمید خان ثقفی متین‌السلطنه» آن را در شهر بوشهر به سال ۱۳۱۸ هـنگام انجام ماموریت خود در گمرک بنادر، منتشر کرد.اما شاید «باباشمل» را باید اولین نشریه فکاهی قدرتمند در ایران دانست. این نشریه انتقادی و طنزآمیز دهه ۱۳۲