متجددان ایستاده بر سنت

یک بار دکتر محمدباقر وثوقی، استاد تاریخ دانشگاه تهران سر کلاس درس «نقد و بررسی تاریخ مغولان؛ تیموریان و حکومت‌های محلی» از دانشجویان پرسید که به نظر شما بزرگ‌ترین ضربه‌ای که حمله مغول به تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی ما وارد کرد، چه بود؟ روشن است که هر یک از ما دانشجویان پاسخی در آستین داشتیم، یکی به قتل جانگداز و دردناک هزاران زن و مرد و کودک و بزرگ ایرانی توسط امپراتوران صحرانورد اشاره کرد، دیگری غارت سرمایه‌های مادی و میراث تمدنی را بزرگ‌ترین آسیب خواند، سومی مهاجرت وسیع جماعت‌های ایرانی از سرزمین‌های شرقی به غرب و هند و سایر جاها را مهم‌ترین ضربه دانست، چهارمی از ویرانی شهرها و آبادی‌ها و خرابی آثار و ابنیه فرهنگی یاد کرد و... اما استاد پس از تایید ناگوار بودن همه موارد فوق، خودش انقطاع تاریخی و گسست نسلی را مهم‌ترین آسیبی خواند که حمله مغول به تاریخ و فرهنگ ما وارد کرده است. به باور ایشان ایلغار اقوام بیابانگرد به سرزمین ایران سبب شد که تداوم فرهنگی که بزرگ‌ترین سرمایه یک تمدن است، ضربه ببیند و اتصال نسل‌ها از میان برود.