آیت‌اللّه العظمی میلانی؛ نقطه مرکزی دایره فضائل

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، متن این پیام به شرح ذیل است.

بسم الله الرحمن الرحیم

(یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَات)

آیت‌اللّه العظمی میلانی، فقیهی جامع و مرجعی آگاه بود؛ سخن گفتن درباره شخصی که در دایره فضائل در نقطه مرکزی آن قرار داشت و همه خطوط فضیلت نسبت به آن یکسان بود، کار آسانی نیست. حضرت آیت اللّه العظمی میلانی یکی از مصادیق این ضابطه است ولی اگر نتوان به صورت جامع درباره ایشان سخن گفت، اما به مقدار میسور مطلوب و معقول است.

تکریم شخصیت‌ها چه در حال حیات و چه بعد از رحلت بسیار سازنده است، زیرا سبب می‌شود نسل حاضر به سمت آنان گرایش پیدا کند. این نسل با چشم خود می‌بیند که بعد از ۵۰ سال از گذشت شخصیتی مانند مرحوم میلانی علماء و دانشمندان دور هم گرد آمده و درباره عظمت علمی و خدمات اجتماعی او سخن می‌گویند که در نتیجه آن، یک نوع جاذبه نسبت به علم و علما پدید می‌آید.

در تحلیل شخصیت هر فرد باید درباره مراحل سه‌گانه عمر او سخن گفته شود چراکه شخصیت، در سه مرحله شکل می‌گیرد؛ وراثت و اثر پذیری کودک از والدین، شخصیت‌هایی که در پرورش علمی او اثر گذار بوده‌اند و خدماتی که در جامعه انجام داده است. اینک ما درباره سه موضوع به نحو فشرده سخن می‌گوییم.

وراثت و اثر پذیری از والدین

برای روشن شدن این عامل لازم است درباره والدین آیت‌اللّه العظمی میلانی و موفقیت آن دو به صورت موجز سخن بگوییم. والد ایشان مرحوم آیت اللّه سید جعفر میلانی است. او برای رسیدن به درجه اجتهاد به نجف اشرف مهاجرت نمود و در حوزه‌های علمیه، حضور یافت. ایشان در تاریخ ۱۱ رجب سال ۱۳۲۹ درگذشت و در حرم امامین کاظمین به خاک سپرده شد. مادرایشان نیز به تقوا، ادب و وقار معروف بود. بنابراین، آیت اللّه میلانی در چنین خانواده‌ای پرورش یافته و میوه چنین شجره طیبه‌ای است.

اساتید اثر گذار در زندگی

حضرت آیت اللّه میلانی در نجف اشرف بعد از طی مقدمات در دروس خارج، از افکار و تعالیم شخصیت‌های بسیار ممتاز زمان بهره گرفته است که برخی از آنها را می‌توان نام برد، اساتیدی، چون آیت الله شیخ الشریعه اصفهانی، آیت اللّه میرزای نائینی، آیت اللّه العظمی شیخ محمد حسین اصفهانی. ایشان فلسفه را از محضر آیت اللّه حاج سید حسین بادکوبه‌ای و علوم ریاضی را از محضر سید ابوالقاسم خوانساری آموخته است. همچنین مبانی اخلاقی را از سید علی طباطبایی معروف به قاضی فرا گرفته و علم کلام را نیز از مرحوم شیخ محمد جواد بلاغی دریافته است. از این جهت ایشان از نظر عقل نظری و عقل عملی در سطح بالایی قرار داشته و به همین علت «فقیه جامع» خوانده شده‌اند.

خدمات علمی ـ اجتماعی در دوران مرجعیت

بخشی از آثار علمی آیت اللّه میلانی از این قرار است: محاضرات فی فقه الإمامیة (زکات در ۱جلد)، محاضرات فی فقه امامیه (خمس در ۱ جلد)، محاضرات فی فقه امامیه (نماز مسافر در ۱ جلد)، قادتنا کیف نعرفهم (زندگی امامان دوازده‌گانه در ۸ جلد)، رسالة فی التأمین والیانصیب (رساله‌ای درباره بیمه و اوراق بخت آزمایی به زبان فارسی و عربی) تعلیقه علی العروة الوثقی و محاضرات فی فقه امامیه (بیع در ۱ جلد). اینها آثاری است که از آن مرجع در دوران اقامتش در نجف و مشهد چاپ شده و البته رسائل خطی دیگری نیز دارد که در شرح حال زندگی ایشان مشروحاً گزارش شده است.

آیت اللّه میلانی به پیروی از استادش شیخ محمد حسین اصفهانی از قریحه شعری خوبی برخوردار بوده است و از آن در مدح اهل بیت (علیهم السلام) بهره گرفته است. وی خطاب به ولی عصر (عج) چنین می‌گوید: إلی متی حیرتی وحتی متی/ یطول النوی ونداری الشجن/ قدیناک من غائب یُرتجی/ ومن حاضر فی القلوب استکن. ایشان در اتاق خود تابلویی داشت که در آن این دو سطر زیبا نقش بسته بود: یا صاحب العصر والزمان (عج) / بالای سرم نام تو را نقش نمودم/ یعنی که سر من به فدای قدم تو. سرود‌های ادبی و و نگارش کتابی به نام قادتنا در ۸ جلد، کاملا گواه این مسائل است.

آیت اللّه میلانی، فقیهی در میان اجتماع بود و درد و درمان را به خوبی می‌شناخت. برخی از خدمات عظیمی که ایشان انجام داده است از این قرار است: تدریس در حوزه‌های علمیه نجف و کربلا و مشهد مقدس، تاسیس مدارس مختلف و وضع برنامه‌های صحیح، حساب شده و مستحکم برای آنها. او نه تنها، اهتمام خود به حوزه مشهد اختصاص می‌داد بلکه حوزه‌های علمیه‌ای را در شهر‌های دیگر منطقه خراسان بنیان نهاد. علاوه بر تأسیس حوزه‌های علمیه، ایشان نسبت به تاسیس مؤسسات خیریه نیز اهتمام می‌ورزید.

فصلی به نام «ملاقات با شخصیت‌های مختلف»، در زندگی آیت اللّه میلانی

از آنجا که آیت اللّه میلانی به زبان عربی تسلط کافی داشت، شخصیت‌هایی از یمن و مصر و سوریه به دیدار او می‌آمدن و سخنان ارزشمندی که همگی در مسیر تقریب بود در این دیدار‌ها مطرح می‌شد.

سیاست به معنای تدبیر صحیح کشور اسلامی، موازی با داده‌های شریعت از شیوه‌های معصومان (علیهم السلام) است ولذا در زیارت جامعه به عنوان «وساسة البلاد» توصیف شده است. در زمان غیبت ولی اللّه الأعظم (عج) این مسئولیت، متوجه علماء و فقها است که همواره مراقب امور جاری امت اسلامی باشند و هر زمان انحرافی در مدیران احساس شد، آنها را راهنمایی کرده و اگر نتیجه نبخشید، قیام کنند.

فتوای میرزای شیرازی در سال ۱۳۰۹ هجری قمری از همین مقوله است. او خرید، فروش و استعمال تنباکو را تحریم کرد و همین سبب شد که قرارداد استعماری با انگلستان فسخ شود. مرحوم آیت اللّه شیخ فضل اللّه نوری نیز آنگاه که احساس کرد مدیران کشور خواهان مشروطیت منهای دیانت هستند، قیام کرد و تا پای دار پایداری کرد. استاد بزرگوار حضرت امام خمینی (ره) هم پس از درگذشت مرحوم آیت اللّه بروجردی (ره) احساس مسؤلیت کرد و کراراً می‌گفت که دولت فعلی سوء نیت دارد و لذا قیام کرد و همه نوع رنج را تحمل نموده، ریشه فساد را برکند.

حضرت آیت اللّه میلانی از همین گروه است. مبارزات او در تمام این برهه‌ها روشن و مبرهن است. کسانی که بخواهند خدمات قلمی و بیانی و حتّی عملی او را از نزدیک مطالعه کنند به دو کتاب «اسناد انقلاب اسلامی» جلد اول و آیت اللّه العظمی سید محمد هادی میلانی به روایت اسناد ساواک، مراجعه کنند.

آنچه تحریر یافت گوشه‌ای از ویژگی‌های آیت اللّه میلانی است و هرگز نمی‌توان به همه آنها حتی اشاره کرد. هو البحر من‌ای النواحی آتینه/ فلجّته المعروف والجود ساحله. در گذشت ایشان درگذشت یک فرد نبود، درگذشت شخصی بود که به تنهایی کار جمعی را انجام می‌داد. شایسته است بگوییم: از شمار دو چشم یک تن کم/ وز شمار خرد هزاران بیش.

قم ـ مؤسسه امام صادق (ع)