بیش فعالی کودکان، بیماری است؟

ADHD  (یا بیش فعالی که قبلاً آن را به نام ADD می‌شناختند)، یک وضعیت عصب‌شناختی است که باعث از دست رفتن توجه کودک و بروز رفتارهایی می‌شود که در صورت عدم درمان، موفقیت آن‌ها در مدرسه و زندگی اجتماعی و خانوادگی را دشوار می‌کند. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است بی‌توجه، بیش فعال یا تکانشی (کسی که از روی انگیزه آنی و بدون فکر قبلی کاری را انجام می‌دهد) و یا دارای ترکیبی از این رفتار‌ها باشند. در کودک مبتلا به ADHD ناتوانایی‌های متفاوت دیگری نیز ممکن است در یادگیری یا شرایط ذهنی دیده شود.

هرچند که این بیماری رایج‌ترین اختلال ذهنی آمریکا است – تشخیص داده شده که ۸ درصد از کودکان امریکایی که برابر با ۵ میلیون نفر می‌باشند، مبتلا به این بیماری‌اند – تشخیص ADHD می‌تواند به طرز شگفت آوری دشوار باشد، زیرا هر کودکی علائم بسیار متفاوتی دارد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است بسیار دردسر ساز باشند، وارد دعوا شده و در مدرسه موفق نشوند. این کودکان، کودکانی بسیار پرحرف با نمره‌های عالی و همه چیز‌دان هستند که دائماً وسط حرف معلمشان می‌پرند یا مانند «دانشجویان هوا فضا» به پنجره خیره می‌شوند، بدون اینکه متوجه شوند سایر بچه‌ها کلاس را برای خوردن نهار ترک کرده‌اند. در حالی که تمامی کودکان کم سن ممکن است تکانشی، بیش فعال، یا گهگاهی بی‌توجه باشند، در مورد کودکان مبتلا به ADHD این رفتار‌ها به قدری تکرار شونده و شدید هستند که با فعالیت‌های عادی آن‌ها مداخله کرده و اغلب آن‌ها را گیج، درمانده و عصبانی می‌کند.

طبق آمار مراکز کنترل و پیش گیری از بیماری، احتمال ابتلای پسران به بیماری ADHD بیش از دختران است (۹. ۵ درصد از تمام پسران در مقابل ۵. ۹ درصد از دختران)؛ اما کار‌شناسان مطمئن نیستند که آیا این به این معنی است که در واقع پسران بیشتری مبتلا به این وضعیت بوده یا اینکه احتمال ابتلای آن‌ها به نوعی از ADHD که منجر به اختلال رفتاری می‌شود بیشتر است. کودکانی که رفتارهای نمایشی از آن‌ها سر می‌زند، مخصوصاً در مدرسه در مقایسه با کودکانی که سرگرم دنیای خودشان هستند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته و برای تشخیص بیماری نزد پزشک فرستاده می‌شوند.

خبر خوش: تحقیقات بسیار زیادی در خصوص ADHD (که از سال ۱۹۶۰ به عنوان وضعیت روانی شناخته شده) انجام شده است و تدابیر زیادی از قبیل تجویز دارو، اصلاح رفتاری و تجهیز مدارس برای تطبیق با نیاز‌های این کودکان وجود دارد که می‌تواند به آن‌ها در کنترل وضعیتشان کمک کرده و زندگی موفق و شادی را برایشان به ارمغان بیاورد.

- علائم

- علت‌ها

- پیش گیری

- تشخیص

- در مطب پزشک

- درمان

- دارو

- روان درمانی

- درمان‌های مکمل / جایگزین

- تدابیر مدرسه

- تجربه کودک

- تجربه مادر

- راهنمایی سن به سن

- حمایت

علائم

اکثر کودکان در مدت کوتاهی بعد از ورود به مدرسه ابتدایی از نظر احتمال ابتلا به ADHD مورد سنجش قرار می‌گیرند، زیرا عدم توانایی آن‌ها در تمرکز حواس، پیروی از دستورات و کنترل رفتار حقیقتاً مانع از موفقیت آن‌ها در این محیط سازمان یافته می‌شود.

ADHD دارای سه زیرگروه است: عمدتاً بیش فعال-تکانشی، عمدتاً بی‌توجه و مرکب از بیش فعالی تکانشی و در گروه آخر کودکان بی‌توجه قرار می‌گیرند. یعنی کودکتان ممکن است تمامی علائم یک گروه یا علائم مختلفی از هر گروه را داشته باشد.

علائمی که در زیر فهرست شده است برگرفته از کتابچه راهنمای IV آمار و تشخیص انجمن روانپزشکی آمریکا بوده و یک پزشک می‌تواند برای تشخیص بیماری کودکتان از این معیار استفاده کند. اما از آنجا که کودکان مبتلا به ADHD فرا‌تر از مجموعه‌ای از فهرست کتابچه تشخیص هستند، نمونه‌های عملی این رفتار‌ها در زندگی واقعی را نیز ارائه خواهیم کرد.

برای اینکه رفتارهایی که در زیر فهرست شده‌اند واقعاً علائم ADHD تلقی شوند باید ۶ ماه طول بکشند، نسبت به سایر کودکان هم سنشان علائم شدید‌تری داشته باشند – یعنی در مدرسه، خانه و در محیط‌های اجتماعی مشکلات قابل توجهی ایجاد کنند و برخی از این علائم باید قبل از ۷ سالگی دیده شده باشند.

کودکان بی‌توجه

به این کودک برچسب تنبل، سربه هوا، فراموشکار یا بی‌مهارت را می‌زنند. معلمش ممکن است از دست خیال پردازی‌ها و هواس پرتی او در کلاس شکایت کند. ممکن است وقتی به خانه می‌آید دکمه‌هایش را اشتباه بسته باشد، لباسش را پشت و رو پوشیده باشد یا کلاً در مدرسه جا گذاشته باشد. ممکن است دستکش‌هایش را در هر بار تمرین جا بگذارد. والدین او ممکن است با ترس و لرز در ایستگاه اتوبوس منتظرش بمانند، در حالی که خبری از او نیست و اشتباهاً سوار اتوبوس دیگری شده و تا زمان حرکت اتوبوس متوجه آن نشده باشد. این نوع کودک ممکن است به خاطر فراموش کردن قرار بازی دوستانش را از دست بدهد یا درست از کنار هم بازی‌هایش عبور کند اما متوجه آن‌ها نشود زیرا ذهن او در جای دیگری است.

کودک باید ۶ علامت از ۹ علامت زیر را به مدت بیش از ۶ ماه داشته باشد تا بتوان او را مبتلا به ADHD از نوع بی‌توجه دانست: به جزئیات توجهی نمی‌کند، از روی بی‌دقتی اشتباه می‌کند.

- اغلب در توجه به کار‌هایش مشکل دارد.

- اغلب وقتی مستقیماً با او صحبت می‌کنید به نظر می‌رسد که به حرف‌هایتان گوش نمی‌کند.

- اغلب از دستورات کاملاً پیروی نمی‌کند و در اتمام کار‌ها ناموفق است (به دلیل عدم توانایی در درک کردن نه به دلیل لجبازی).

- اغلب در سازماندهی فعالیت‌ها مشکل دارد.

- اغلب از چیزهایی که به مدت طولانی نیاز به تلاش ذهنی زیادی دارند، اجتناب کرده یا متنفر است.

- اغلب چیزهایی را که برای انجام کار یا فعالیتی لازم است، گم می‌کند.

- حواس او به آسانی پرت می‌شود.

- اغلب فعالیت‌های روزانه‌اش را فراموش می‌کند.

بیش فعالی ADHD/ نوع تکانشی

فقط حدود ۵% از کودکان مبتلا به ADHD در این گروه قرار دارند، این نوع از ADHD معمولاً در سن ۳ تا ۴ تشخیص داده می‌شود. اکثر کودکان مبتلا به این نوع از ADHD، بعد‌ها به نوع بی‌توجه یا مرکب آن مبتلا خواهند شد.

مردم کودکان بیش فعال و تکانشی را کودکانی وحشی، تهاجمی، سرکش و یا از همه بد‌تر کودکان به تمام معنا بد می‌دانند. او ممکن است اسباب بازی‌ها را از چنگ سایر کودکان درآورد و با اینکه همسن و سالانش مفهوم سهیم شدن را خیلی پیش درک کرده‌اند، [هنوز] از سهیم کردن دیگران خودداری می‌کند. کودک بیش فعال در حالی که همکلاسی‌هایش به صف ایستاده‌اند به بازی گرگم به هوا ادامه می‌دهد. ممکن است سایر کودکان را با هل دادن یا داد زدن بترساند یا ممکن است کودکی دوست داشتنی اما در واقع دلقک رام نشو کلاس باشد. کودکان بیش فعال اغلب بسیار بی‌باک و مستعد پرش پروازی از روی نیمکت هستند. والدین کودکان بیش فعال و تکانشی از این می‌ترسند که مدرسه یا همسایه‌شان با آن‌ها تماس گرفته و از آن‌ها بخواهند که فرزند بدرفتارشان را ببرند و از دست کودکی که هرگز خواب نیمروزی و آرام و قرار ندارد و مدام حرف می‌زند به ستوه می‌آیند.

کودک باید ۶ علامت از ۹ علامت زیر را به مدت بیش از ۶ ماه داشته باشد تا بتوان او را مبتلا به ADHD/ از نوع بیش فعال- تکانشی دانست:

- اغلب دست و پایش را تکان می‌دهد و در صندلی‌اش وول می‌خورد.

- اغلب از روی صندلی بلند می‌شود.

- اغلب در زمانی که مناسب نیست بیش از حد این طرف و آن طرف می‌دود و از جایی بالا می‌رود.

- اغلب نمی‌تواند فعالیت‌های اوقات فراغتش را آرام و بی‌صدا انجام دهد.

- همیشه در حرکت و تکاپو است به طوری که گویی از یک منبع نیرو محرکه انرژی می‌گیرد.

- اغلب پر حرفی می‌کند.

- اغلب قبل از اتمام سوال پاسخ می‌دهد.

- اغلب نمی‌تواند منتظر بماند تا نوبتش برسد.

- اغلب وسط حرف دیگران پریده یا مزاحمشان می‌شود.

ADHD مرکب از نوع بیش فعال- تکانشی و بی‌توجه

این رایج‌ترین نوع ADHD است که هم دارای علائم نوع بی‌توجه و نیز نوع بیش فعال –تکانشی است. به یاد داشته باشید که کودکان مبتلا به ADHD همه علائم را با هم ندارند.

علت

تحقیقات علل دقیق آن را تعیین نکرده‌اند اما برخی از دانشمندان معتقدند که ADHD می‌تواند به دلیل عدم تعادل انتقال دهنده‌های عصبی (مواد شیمیایی که نحوه پردازش مغز و واکنش به محرک‌ها را تنظیم می‌کند) باشد. همچنین مطالعه‌ای برجسته در سال ۱۹۹۶که در موسسات ملی سلامت ذهن (NIMH) انجام شد، به این نتیجه رسید که دو بخش از مغز که تصور می‌شود تنظیم توجه را به عهده دارند، در کودکان مبتلا به ADHD کوچک‌تر هستند. از آن موقع تاکنون فن آوری‌های تصویر برداری از مغز پیشرفت کرده است و بسیاری از مطالعات دیگر تفاوت میان مغز کودکان مبتلا به ADHD و سایر کودکان را اثبات کرده‌اند، از جمله مطالعه سال ۲۰۰۷ که نشان داد مغز کودکان مبتلا به ADHD به‌‌ همان شیوه مغز سایر کودکان بالغ می‌شود اما این روند تا ۳ سال بعد ادامه می‌یابد. دانشمندان هنوز تلاش می‌کنند تا ببینند که این تفاوت‌ها به چه معنا هستند.

چرا مغز یک کودک برخلاف مغز کودک دیگر در تنظیم توجه و سطوح فعالیت مشکل دارد؟ ظاهراً دلیل حیرت انگیزی وجود ندارد اما عواملی وجود دارد که می‌تواند احتمال ابتلای کودک به ADHD را افزایش دهد.

وراثت

ظاهراً مانند بسیاری از وضعیت‌های ذهنی، ADHD نیز به همراه سایر ویژگی‌ها از دیابت گرفته تا اعتیاد به الکل و قرمزی مو با وراثت در ارتباط است. اما از آنجایی که این اختلال (به نام اختلال مغزی خفیف یا بیش فعالی در دهه گذشته) ممکن است تشخیص داده نشود، والدین باید به دنبال نشانه‌هایی در شجره نامه خانوادگیشان باشند. عدم موفقیت در مدرسه، بزهکاری، طلاق‌های متعدد، مشکلات استخدام و اعتیاد همگی می‌توانند علائمی باشند که نشان می‌دهد شاید اعضای خانواده به بیماری ADHD آن‌ها پی نبرده یا آن را درمان نکرده‌اند.

کشیدن سیگار، نوشیدن الکل و استفاده از مواد مخدر در دوران بارداری

مطالعات مختلفی هریک از این رفتارهای مخرب] والدین] را با ابتلای کودکان به ADHD در آینده در ارتباط می‌دانند. سیگار کشیدن و نوشیدن الکل با زودرس بودن که یکی از عوامل ابتلا به ADHD است در ارتباط است، اما محققان در حال کشف سایر ارتباط‌ها هستند. برای مثال مطالعه سال ۲۰۰۹ انگلیس به این نتیجه رسید که سیگار کشیدن عملکرد غده تیروئید مادر و جنین را مختل می‌کند و به استدلال آن‌ها می‌تواند منجر به عدم توازن مواد شیمیایی مغز نوزاد شود. کشیدن سیگار همچنین جریان اکسیژن به مغز جنین را کاهش می‌دهد.

زودرس بودن

احتمال ابتلا به ADHD در سنین کودکی در نوزادان زودرس بیشتر است. در سال ۲۰۰۶ محققان دانمارکی دریافتند احتمال ابتلا به ADHD درآینده در نوزادانی که بین هفته ۳۴ تا ۳۶ به دنیا می‌آیند ۷۰ درصد بیشتر است. هنوز علت زودرس بودن و ADHD یک راز باقی مانده است، اما فرضیه‌های علمی آن را با فقدان اکسیژن و آسیب مغز در ارتباط می‌دانند.

سرب

احتمال ابتلا به ADHD در کودکان ۳ تا ۴ ساله که در معرض میزان بالایی از سرب قرار داشته‌اند، بیشتر است. مغز در طول ۳ سال اول زندگی با سرعت فوق العاده زیادی رشد می‌کند و تصور می‌شود که سرب در کار آنزیم‌های مورد نیاز ساخت «جاده‌های» سیناپس‌ها و نرون‌ها که اطلاعات را پردازش می‌کنند، اختلال ایجاد می‌کند.

عوامل غذایی

این تصور که قند باعث بیش فعال شدن کودکان می‌شود حقیقت ندارد. شواهد پزشکی هیچ ارتباط قوی بین آب نبات‌ها و ADHD نیافته‌اند. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که سایر مواد افزودنی غذا‌ها مانند رنگ‌های مصنوعی و نگهدارنده‌ها و نیز فتالاتس‌ها (phthalates/ مواد شیمیایی موجود در برخی از پلاستیک‌ها) ممکن است در بیش فعالی تاثیر گذار باشند.

پیش گیری

شما برای پیش گیری از ADHD کار چندانی نمی‌توانید انجام دهید- تحقیقات بیش از پیش آن را با وراثت در ارتباط می‌دانند. اما می‌توانید عوامل احتمالی غیر ضرروی را به حداقل برسانید.

- از نوشیدن الکل، کشیدن سیگار و یا استفاده از مواد مخدر در دوران بارداری یا زمانی که تصمیم به بارداری دارید اجتناب کنید. برای کاهش احتمال زایمان زودرس، به ویژه اگر شرایط خاصی دارید که این احتمال را در شما ایجاد می‌کند، دستورات پزشکتان را دنبال کنید. از رژیم غذایی سالم استفاده کنید، قرص‌های ویتامین خود را بخورید، ورزش کنید (در صورت تایید) و استرستان را به حداقل برسانید.

- بعد از به دنیا آمدن نوزادتان مواظب خطرات محیطی مانند رنگ‌های حاوی سرب خانه‌های قدیمی‌تر باشید. حواستان به توصیه‌هایی باشد که در خصوص وجود سرب در اسباب بازی‌های وارداتی و سایر لوازم نوزاد ارائه می‌شود. از استفاده از بطری‌ها، ظروف مایکرویو و سایر کالاهای حاوی فتالاتس خودداری کنید.

- از اینکه نوزاد، کودک نوپا و کودک کم سنتان از رژیم غذایی سالمی برخوردار است و به طور منظم از خواب زیاد و ورزش بهره‌مند است، اطمینان حاصل کنید. با اینکه این تدابیر مانع از ADHD نخواهند شد، خانه و زندگی آشفته و سبک ناسالم زندگی، وضعیت کودک بیش فعال و یا دارای اختلال حواس را بد‌تر می‌کند.