موسیقی مذهبی در تلویزیون و دور شدن از اصل

«موسیقی مذهبی» از دیر باز در تمام نقاط دنیا ریشه در باورها و خرده فرهنگهای جوامع داشته است

«موسیقی مذهبی» از دیر باز در تمام نقاط دنیا ریشه در باورها و خرده فرهنگهای جوامع داشته است.از همان زمان که، «زرتشت» موسیقی مذهبی را در دنیا پایه گذاری کرد و اشعار به صورت آهنگین و در قالب دعا و نیایش و سرودهای مذهبی در کتب و ادیان مختلف زمزمه می شد.در پیش از اسلام ؛مداحی و مرثیه سرایی در ایران توسط مطربان و قوالان رایج بوده است و می توان از قدیمی ترین مرثیه ها به مجالس سوگواری سیاوش اشاره نمود.تاثیر موسیقی مذهبی بر روند تحولات موسیقی مقامی و دستگاهی ؛بویژه موسیقی فولکلور ایرانی آنقدر بسط یافت که؛به مرور درجایگاه یکی از مهمترین گونه های «موسیقی فولکلور »در کل نقاط ایران قرار گرفت .بیشترین تاثیر را نیز این نوع از موسیقی ؛در قالب نغمه های عاشورایی ؛از رویدادها و وقایع محرم سال ۶۱هجری ، و آنچه در صحرای کربلا گذشته است گرفت !که به شکل عمیقی ریشه در اعتقادات مردم در مناطق مختلف دارد.بنابر اعتقاد بسیاری از بزرگان موسیقی ؛«چون روح الله خالقی ،مجید کیانی ؛ابوالحسن صبا ، تاج اصفهانی و...» موسیقی مذهبی عامل مهمی برای حفظ گوشه های موسیقی بوده است !و تعدادی از این بزرگان خود در زمره مرثیه خوانان نامی بوده اند .چنانکه برای آموزش موسیقی ایرانی بسیاری از قدما از موسیقی مذهبی استفاده می کرده اند و برای ممارست های حین آموزش شاگردان، اشعار را با درون مایه مذهبی در گوشه های مختلف از جمله «راست ، حجاز ،نوا ،حسینی ،مخالف و عراق » می خوانده اند .و این خود مبین این مهم است که، موسیقی ما هیچگاه از دین و مذهب مان جدا نبوده بلکه در راستای یکدیگر طی طریق نموده است. متاسفانه در سالهای اخیر این بخش از موسیقی تا حد هشدار !!دچار انحراف شده است چنانکه از تناسبات فرهنگی و نگرش های مذهبی خالص فاصله گرفته و رو به اضمحلال می رود. برای آن سببی نمی توان یافت ؛جز عدم آگاهی و تسلط تعدادی از آهنگسازان که بدون توجه به ملودی ها و فواصل مختص به موسیقی مذهبی و آئینی اقدام به ساخت قطعات نامناسب در این زمینه می کنند. همان ها که؛ به وفور از صدا و سیما می شنویم .حال آنکه اساتید این حوزه در گذشته شناخته شده بودند و عالم به علم آن!از این حیث موسیقی مذهبی را به شکل دسته بندی شده در قالب مشخصی از دستگاه و مقام می ساخته اند به عبارتی در روایت حادثه عاشورا، برای هریک از شخصیت های معنوی ؛یک موسیقی خاص در نظر گرفته می شد و به تناسب هریک از مقام ها استفاده می شد.تفسیر صحنه های نبرد را موسیقی های بی کلام، اما تاثیر گذار به عهده داشت و حماسه آفرینی ها را دستگاه هایی چون ماهور و چهارگاه که از شور و حال ویژه ای برخوردار بود روایت می کرد.اندوه و ماتم مصائب وارده بر اهل بیت در سنگینی نوا، شور و دشتی شناور می شد و در کل رجز که ، کل موسیقی مذهبی را در بر می گرفت .این نشان دهنده آنست که ؛موسیقی مذهبی و آئینی در گذشته پیرو علم و تخصصی بود که اکنون این پیشینه تاریخی هر چه می گذردآسیب پذیریش بیشتر می شود.بسیاری از موسیقی دانان و ردیف خوانان ایران براین اعتقاد هستند که ؛موسیقی مذهبی و تعزیه را گوشه های ردیف دستگاهی ایران در بر می گیرد، منتهی با اجرا و گفتاری متفاوت !

بنابر این می طلبد با جمع آوری و توجه به الحان و نغمه های بومی بر غنا و احیا ء موسیقی دستگاهی مبادرت ورزید. علی الخصوص در این برهه از زمان که ؛به ندرت می توان آثاری را یافت که؛ به طور کامل شاخصه های یک اثر آئینی مذهبی که بر بنیان فرهنگی استوار باشد را پیدا نمود.جدا از ساخته ها یی که امروزه بر گرفته از ملودی های پاپ و گاه مبنذل است نمونه هایی هم با صدای « علیرضا افتخاری »از رسانه ها پخش می شود که ،با توجه به ویژگی خاص صدای وی که به شکل دلنشینی با ملودی های مذهبی و سنتی همراه می شود و ناشی از همان لحن تکرار ناشدنی و بی بدیل است ، نسبت به دیگر آثار پخش شده توجه مخاطبان را بیشتر جلب می کند.ناگفته نماند آنچه برخی از آهنگسازان به عنوان موسیقی مذهبی در اختیار نوای خواننده ای که، بازمانده مکتب اصفهان است قرار می دهند ، فرسنگها با آنچه تفکر قدما بر آن می گشته است فاصله دارد، حتی در استفاده از سازها و شخصیتی که از این آلات ارایه می شود! اما در این بین ؛استاد علیرضا افتخاری بواسطه تسلط بر ردیف دستگاهی و آنچه به استعانت از درک مکتب اساتیدی چون مرحوم تاج اصفهانی آموخته است ؛(که خود هنگام تعلیم شاگردانش برارائه گوشه های موسیقی مذهبی تاکیدمی ورزیده است) لحن آوازی و حالات ادای کلام را با آهنگ ها یی که گاه ابداْ در حد موُلفه های استاندارد موسیقی مذهبی نیستند منطبق می کند!و باید اذعان نمود که؛ به دلیل مجزا و متفاوت بودن گوشه های موسیقی مذهبی و اینکه هر کدام مربوط به یک دستگاه می شود ،خواندن اشعار مطابق با گوشه های مورد نظر؛ کار دشواری است ،از نمونه های قابل قبول در قالب موسیقی با کلام هم می توان به آلبوم خروش بحر ساخته فردین کریم خاوری اشاره داشت که، هم در کلام و هم در ترکیب سازها و آهنگسازی بر اساس گوشه های موسیقی مذهبی، همچنین ارایه تصانیف تا حد نسبتا مطلوبی از الگوی واحدی تبعیت کرده است !

بایاد آوری این نکته که هر هنرمندی ؛ما فی الضمیر خود را ؛در ارائه هنرش نمایان می کند ؛تجربه بارها ثابت نموده است که، علیرضا افتخاری در حس درونی و نا خودآگاه خود، به ویژه در حیطه موسیقی مذهبی و سنتی؛ درک عمیقی از مفاهیم و معانی دارد ؛و در بیان یک مقام معنوی آنقدر توانایی داردکه ،آثار جهانی و ماندگار بیافریند !(که در اینباره و در دورانی که گذشت ؛فرصت های زیادی بابت کم کاری و یا خمودگی در آهنگسازی هدر رفته است.) لیکن ،آنچه از تجربه و تکنیک از سوی آهنگسازان برای موسیقی مذهبی و آئینی ریشه دار ؛خرج می شود در قبال قدرت هنری وی ناچیز و نابرابر است؛ چون در دوره کنونی آنچه از آهنگسازان این ژانر از موسیقی به گوش می رسد ؛با مدینه فاضله ای که ،میراث به جا مانده از اساتید گذشته معرف آن است ؛مسافتی طویل را نشان می دهد .باید متذکر شوم که موسیقی آئینی و مذهبی آن نیست که ؛بسیار پیچیده باشد ،اما لازم است که در ساختار آن قالبی که در نظر گرفته می شود دارای بار معنوی باشد و به هنگام استماع از سوی مخاطب آن شهود که باید رخ دهد.یعنی معنویت در ذات اثر مستتر باشد!نه افراط در سکون و نه تفریط در تحرک .علی ایحال هنر و مذهب در طول تاریخ همیشه همراه یکدیگر، مبین حقایق فطری انسانها در تمام دوران بوده است .در فرهنگ ما نیز؛ این آئین باید زنده بماند تا با پویایی بدون تاثیر پذیری از موسیقی بی ریشه مصرفی به نسل های بعدی انتقال یابد.

مینا ضرابی