تئوری موسیقی درس شش

به منظور رهائی از قسمتهای تكراری و ساده تر وكوتاهتر شدن قطعات موسیقی, در نت نویسی علامتهای اختصاری به شرح زیر كاربرد دارند

مجموعه حاضر درسهایی از تئوری موسیقی، برگرفته از كتاب «تئوری موسیقی» نوشته مصطفی كمال پورتراب میباشد. هدف از ایجاد تئوری موسیقی پایه گذاری اصول و مبانی موسیقی نظری برای علاقه‌مندان به موسیقی میباشد و نه تدریس كامل آن. چرا كه آموختن موسیقی (نظری - عملی) مستلزم تلمذ در محضر اساتید این هنر میباشد.

● اختصارات

به منظور رهائی از قسمتهای تكراری و ساده تر وكوتاهتر شدن قطعات موسیقی، در نت نویسی علامتهای اختصاری به شرح زیر كاربرد دارند:

۱.برگشت :

تمام میزانهائی كه ما بین دو دولا خط پایان دو نقطه ای قرار دارند بایستی دوباره اجرا شوند. چنانچه میزان آخر برگشت با تكرار آن متفاوت باشند، دومی را بعد از برگشت می نویسند ودر بالای اولی ودر بالای دومی علامتهائی را می گذارند.

۲. نقطه توقف :

این علامت كه در نقاط ویژه ای بر روی نت یا سكوت قرار دارد، باعث می شود كه نت یا سكوت اجرا آزادتری (معمولا یك ونیم تا دو برابر ارزش ـ زمانی ) را به سلیقه نوازنده ویا رهبر الكستر داشته باشند.

● علامتهای اعاده

در برگشت های طولانی از این علامتها استفاده می شود، به طوری هر یك از آنها یكی در اول ویكی در آخر قسمتی كه باید تكرار شود قرار میگیرد. در این صورت با رسیدن به دومی به اولی برگشته وتمام آن قسمت را دوباره تكرار می كنند، ولی در علامت كدا پس از اجرای قسمتهای قبل موسیقی را مستقیما از علامت كدای اولی به دومی وصل می كنند. در مورد علامت كه رجعت نام دارد، گاهی اصطلاح Dal sgeno ai fine كه مخفف آن D.S.al fane و به معنی از علامت تا انتها است به چشم می خورد. در این موقع باید از محل نوشته شدن اصطلاح مذكور به علامت مراجعت كرده و قسمتهای بعد از آن را تا جائی كه علامت fane وجود دارد تكرار كرد و در آنجا قطعه را پایان رسانید. این علامتها معمولا در مواقعی كاربرد دارند كه در قسمتهای مختلف موسیقی بزگشتهائی وجود داشته باشند. اگر بخواهند بعد از برگشتن به رجعت از برگشتهای قبلی استفاده نشود، از اصطلاح بدون برگشت استفاده میشود. اگر اصطلاح Da capo al fine (به معنی از اپتدا تا انتها ) كه علامت اختصاری آن D.C.al fine است در آخر قطعه ای ملاحظه شود، چون آن نقطه در حقیقت پایان قطعه نیست بایستی دوباره از اول قطعه شروع كرده ودر نقطه ای كه اصطلاح fine در زیر آن نوشته شده قطعه را به پایان رسانید.

● علامت اكتاو

اگر در بالای قسمتی از یك قطعه موسیقی علامت ۸va sopra گذاشته شود، تا جائی كه نقطه چین دنباله آن وجود دارد بایستی تمام نتهای آن را در یك اكتاو بالاتر اجرا كرد و چنانجه علامت ۸va bassa در پایین آن باشد اجرای نت های در اكتا پایین تر ضروری خواهد بود . نوشتن این علامتها به منظور جلوگیری از تعداد زیاد خطوط اضافه است كه گاهی ایجاد مزاحمت می كند .

● نت های زینت

نت های زینت غالبا نت های كوچكی هستند كه قبل یا بعد از نت های اصلی (اساسی ) قرار دارند و كاربرد آنها به منظور زینت بخشیدن به ملودی است .طول زمانی این قبیل نت ها باستثنای بعضی از آنها بسیار كوتاه بوده وبه منظور مشخص شدن آنها از نت های اصلی و جلوگیری از صرف وقت و انرژی زیاد است و دارای اشكالی هستند كه در شمار علامت های اختصاری محسوب می شوند .

● اپوژیاتور (پیشا)

پیشا نت كوچكی است كه به فاصله متصل قبل از نت اصلی قرار گرفته و به وسیله خط اتصال كوچكی به آن متصل می شود . كه اگر بالاتر از نت ـ اصلی باشد پیشای فوقانی وچنانچه پایین تر از آن باشد پیشای تحتانی نام دارد . این نت نصف ارزش نت اصلی را در ضرب های ساده و دو سوم ارزش نت اصلی را در ضرب های تركیبی دارد .

● اچاكاتورا (پیشای كوتاه )

نت كوچكی است كه معمولا به شكل یك نت چنگ كوچك كه خط موربی پرچم آن را قطع كرده است قبل از نت اصلی قرار می گیرد . در اجرای آن باید مقدار بسیار كوچكی از زمان نت اصلی را به آن اختصاص داد . گاهی دو یا سه نت دولا چنگ كوچك نیز به همین منظور به كار می رود كه اولی پیشای كوتاه سه تائی نام دارد . این پیشا نیز ممكن است تحتانی یا فوقانی باشد .

● گروپتو (قلاب )

قلاب علامتی است كه در بالای یك نت و یا بین دو نت قرار می گیرد و باعث می شود گروه كوتاهی از نت ها كه شامل نت بالای و پایینی و خود نت اصلی هستند ،به طرز زیبائی نت اصلی را تزیین كنند.قلاب نیز ممكن است فوقانی یا تحتانی باشد.

یادآوری :در بعضی از كشورها علامت قلاب تحتانی به جای فوقانی و فوقانی به جای تحتانی در شكلهای بالا به كار می رود .

● تریل (غلت )

علامتی است كه با قرار گرفتن آن روی یك نت ، حركتی سریع بین آن نت و نت بالایی متصل به آن به طور متناوب باندازه طول زمانی نت اصلی به وجود می آید و چنانچه فاصله نت بعدی متصل باشد ،تریل معمولا با استفاده از گروپتو به پایان می رسد . تریل های قدیمی تر از نت بالاتر از نت اصلی شروغ میشوند ، مگر آنكه با نت پیشای كوتاه شروع شوند.

● گزش فوقانی

علامتی است كه با قرار گرفتن آن در بالای یك نت ، آن نت به طور سریع به نت بالاتر رفته و دوباره به جای اصلی خود برمی گردد و چنانچه علامت تعییر دهنده ای در بالای آن باشد نت بالاتر با استفاده از همان علامت اجرا می شود .

● گزش تحتانی

در این گزش كه خط قائم كوچكی علامت گزش را قطع كرده است نت اصلی به طور سریع به نت پایین تر از خود دفته و دوباره به جای اصلی خود بر می گردد و چنانچه علامت تغییر دهندهای در پایین آن باشد. نت پایین تر با استفاده از همان علامت اجرا می شود .

● زیور

نت های كوچكی به شكل دولا چنگ یا سه لا چنگ هستند كه به منظور جلوگیری از یكنواختی و ایجاد تزیین و ظرافتی بدیع در موسیقی به كار می روند. اجرای این نت ها در اكثر موارد حالتی نسبتا آزاد دارد. در قطعات آوازی غالبا به منظور بهتر اجرا شدن دو نت نسبتا طولانی كه با هم فاصله منفصل دارند، خواننده قبل از رسیدن به نت دوم با اجرای آن به طور بسیار سریع (كه در هارمونی آن را پیش نت می نامند ) نت اول را به طرزی ماهرانه به نت دوم متصل می كند. خط اتصالی كه در این قبیل موارد در بالای دو نت قرار می گیرد، صوت بر نام دارد.