احتجاج

کتاب حاضر شامل بحث‏ها و استدلال‏های معصومین علیهم‏السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف می‌باشد. ایشان این کتاب را با آیات و اخباری آغاز می‌نماید که بحث و استدلال با مخالفین راتشویق می‏کند و اجر و ثواب حمایت کنندگان از دین خدا را بیان می‏دارد. سپس احتجاجات پیامبر و ائمه علیهم‏السلام را به ترتیب ذکر کرده و در بین اینها گاهی استدلال‏ها و بحثهای اصحاب و اهل بیت پیامبر را نیز آورده است. در پایان نیز، توقیعات امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در پاسخ به سؤالات و مشکلات شیعیان ذکر شده است.

● انگیزه تالیف کتاب

ایشان در مقدمه الاحتجاج انگیزه تالیف کتاب مزبور را چنین بیان می‌کند که: (آنچه باعث شد من چنین کتابی تألیف کنم این بود که عده‏ای از شیعیان دست از استدلال و بحث با مخالفان برداشته‏اند و می‏گویند پیامبر و ائمه علیهم‏السلام هیچوقت جدال نکرده‏اند و به شیعه نیز چنین اجازه‏ای نداده‏اند؛ لذا تصمیم گرفتم در یک کتاب بحث‏های بزرگان را با مخالفان در اصول و فروع دین جمع کنم). البته طبرسی متذکر می‏شود که نهی آنان از مجادله، نسبت به افراد ضعیف بوده است.

● اعتبار روایات کتاب‏

کتاب احتجاج از کتب معتبری است که علما به آن اعتماد داشته و بدون هیچ دغدغه‏ای روایات آن را نقل می‏کنند. منتها تنها اشکالی که متوجه روایات کتاب شده آن است که اکثر روایات آن مرسله است و هیچ سندی در کتاب برای آنها یافت نمی‏شود، که این اشکال نیز با توجه به یادآوری مولف کتاب در مقدمه مبنی بر اینکه من بجز روایات تفسیر امام عسکری علیه‏السلام بقیه روایات کتاب را بدون سند آورده‏ام زیرا یا اجماع بر آنها هست یا موافق عقل‏اند یا در کتب مخالف و موافق مشهورند و روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه‏السلام را با ذکر سند در ابتدای آنها آوردم، چرا که از حیث شهرت مانند بقیه روایات کتاب نیستند، حل می‌شود. بر این اساس این کتاب چندان مورد توجه علماء قرار گرفت که برای اینکه در دسترس همه قرار گیرد بارها به ترجمه و شرحش روی آوردند، به نمونه‌هایی از آن اشاره میشود.

● ترجمه‌های الإحتجاج

▪ ترجمه‏ای توسط مولی نظام الدین احمد غفاری مازندرانی.

▪ ترجمه‏ای از ابو الحسن، علی بن حسن زواری، مفسر بزرگوار و شاگرد محقق کرکی.

▪ ترجمه‏ای توسط عماد الدین قاری استرآبادی.

▪ ترجمه با نام «کشف الاحتجاج» از ملا فتح الله کاشانی م ۹۸۸ هجری همراه با شرح کتاب.

● شرحهای‏ الإحتجاج‏

▪ شرح ملا فتح الله کاشانی.

▪ شرح میرزا ابو الحسن بحرانی م ۱۱۹۳ هجری، از علمای بزرگ دوران زندیه در شیراز.

● فهرست کتاب

▪ فصل فی ذکر طرف مما أمر الله فی کتابه من الحجاج و الجدال بالتی هی أحسن و فضل أهله

▪ فصل فی ذکر طرف مما جاء عن النبی ص من الجدال و المحاربهٔ و المناظرهٔ و ما یجری مجری ذلک مع من خالف الإسلام و غیرهم

▪ ذکر طرف مما جری بعد وفاهٔ رسول الله ص من اللجاج و الحجاج فی أمر الخلافهٔ من قبل من استحقها و من لم یستحق و الإشارهٔ إلی شی‏ء من إنکار من أنکر علی من تأمر علی علی بن أبی طالب ع تأمره و کید من کاده من قبل و من بعد

▪ احتجاج أمیر المؤمنین ع علی أبی بکر و عمر لما منعا فاطمهٔ الزهراء ع فدک بالکتاب و السنهٔ

▪ احتجاج فاطمهٔ الزهراء ع علی القوم لما منعوها فدک و قولها لهم عند الوفاهٔ بالإمامهٔ

▪ احتجاج سلمان الفارسی رضی الله عنه فی خطبهٔ خطبها بعد وفاهٔ رسول الله ص علی القوم لما ترکوا أمیر المؤمنین ع و اختاروا غیره و نبذوا العهد المأخوذ علیهم وراء ظهورهم کأنهم لا یعلمون

▪ احتجاج أمیر المؤمنین ع علی أبی بکر لما کان یعتذر إلیه من بیعهٔ الناس له و یظهر الانبساط له

▪ احتجاج سلمان الفارسی علی عمر بن الخطاب فی جواب کتاب کتبه إلیه حین کان عامله علی المدائن بعد حذیفهٔ بن الیمان

▪ احتجاج أمیر المؤمنین ع علی القوم لما مات عمر بن الخطاب و قد جعل الخلافهٔ شوری بینهم

▪ احتجاج أمیر المؤمنین ع علی الزبیر بن العوام و طلحهٔ بن عبید الله لما أزمعا علی الخروج علیه و الحجهٔ فی أنهما خرجا من الدنیا غیر تائبین من نکث البیعهٔ

▪ احتجاج أم سلمهٔ رض زوجهٔ رسول الله علی عائشهٔ فی الإنکار علیها بخروجها علی علی أمیر المؤمنین ع‏

▪ احتجاج أمیر المؤمنین ع بعد دخوله البصرهٔ بأیام علی من قال من أصحابه إنه ما قسم الفی‏ء فینا بالسویهٔ و لا عدل فی الرعیهٔ و غیر ذلک من المسائل التی سئل عنها فی خطبهٔ خطبها

▪ جواب مسائل الخضر ع للحسن بن علی بن أبی طالب ع بحضرهٔ أبیه ع‏

▪ جوابه عن مسائل جاءت من الروم ثم من الشام الجاری مجری الاحتجاج بحضرهٔ أبیه ع

▪ احتجاج الحسن بن علی بن أبی طالب ع علی جماعهٔ من المنکرین لفضله و فضل أبیه من قبل بحضرهٔ معاویهٔ

▪ مفاخرهٔ الحسن بن علی ص علی معاویهٔ و مروان بن الحکم و المغیرهٔ بن شعبهٔ و الولید بن عقبهٔ و عتبهٔ بن أبی سفیان

▪ احتجاج الحسین بن علی ع علی عمر بن الخطاب فی الإمامهٔ و الخلافهٔ

▪ احتجاج فاطمهٔ الصغری علی أهل الکوفهٔ

▪ خطبهٔ زینب بنت علی بن أبی طالب بحضرهٔ أهل الکوفهٔ فی ذلک الیوم تقریعا لهم و تأنیبا

▪ احتجاج علی بن الحسین ع علی أهل الکوفهٔ حین خرج من الفسطاط و توبیخه إیاهم علی غدرهم و نکثهم

▪ احتجاج زینب بنت علی بن أبی طالب حین رأت یزید لعنه الله یضرب ثنایا الحسین ع بالمخصرهٔ

▪ احتجاج علی بن الحسین زین العابدین علی یزید بن معاویهٔ لما أدخل علیه

▪ احتجاج أبی جعفر محمد بن علی الباقر ع فی شی‏ء مما یتعلق بالأصول و الفروع

▪ احتجاج أبی عبد الله الصادق ع فی أنواع شتی من العلوم الدینیهٔ علی أصناف کثیرهٔ من أهل الملل و الدیانات‏