شخص ثالث, راوی متن های من

گزارشی درباره اهمیت کتاب های صوتی

کتاب‌های صوتی یک تجربه مفرح و جالب است. اینکه اهالی و دوستداران تکنولوژی ‌بتوانند بعد از کار و بازی یا هر چیز دیگری بی‌خبر خود را درگیر کتاب‌هایی کنند که شاید خواندن نسخه کاغذی‌شان را تصور هم نمی‌کردند. فایل صوتی کتاب الکترونیک بنا به تعریفی معادل یک کتاب کاغذی است که نسخة کاغذی آن نیز وجود دارد

مدت‌هاست روی مبل نشسته ‌و جمله‌ها را در ذهنش یکی یکی خط می‌برد. حکایت، همان حکایت عجیب کتاب‌خواندن است. لازم نیست حتما کتاب‌خوان حرفه‌ای باشی، کافی‌ا‌ست تا به حال فقط دستی به کتاب گرفته و شروع به خواندن کرده باشی تا قلق خودت در کتاب‌خواندن دستت آمده باشد. پایت را روی پایت می‌اندازی یا بالشی زیر بغل زده، جای دنجی را انتخاب می‌کنی یا اصلا وسط جمعیت در مترو کتاب می‌خوانی. باید دراز بکشی یا ساعت‌ها پشت مانیتور بنشینی و بی‌‌آنکه احساس کنی دلت چای می‌خواهد، یکی یکی صفحه‌ها را بخوانی و نفهمی چطور این ساعت‌ها گذشته است. اما دلچسب‌ترین حالت آن همان عادت دیرین گوش کردن به قصه‌ها و کتاب‌هاست. اینکه بنشینی و کسی کتاب‌ها را خط به خط برایت بخواند. این روزها که همه چیز وارد عرصه تکنولوژی شده، این نوعش بیشتر می‌چسبد، کتاب صوتی‌ام یا بهتر است بگویم گوشی‌ام را تنظیم می‌کنم و چهارزانو نشسته، زل می‌زنم به سقف. کلمه‌ها همان کلمه‌هاست فقط شاید امکانات خوانده شدن یک کتاب بازگشت به گذشته باشد. اما اگر عادت خواندن نمی‌تواند تبدیل به عادت شنیدن شود باید گفت کمی از هر آنچه داشته‌ایم فاصله گرفته‌ایم.

از آنجایی‌که برای برخی کتاب دست گرفتن و خواندن کمی سخت شده است و عده‌ای را یاد درس و مدرسه می‌اندازد شاید بهتر باشد کتاب‌ها را گوش کنند.

این یک تجربه مفرح و جالب است. اینکه اهالی و دوستداران تکنولوژی ‌بتوانند بعد از کار و بازی یا هر چیز دیگری بی‌خبر خود را درگیر کتاب‌هایی کنند که شاید خواندن نسخه کاغذی‌شان را تصور هم نمی‌کردند. روزانه، هر یک از ما در جاهای مختلف آدم‌هایی را دیده‌ایم که مدت‌ها خیره به مانیتورِ لپ‌تاپ یا آی‌پدشان ‌صفحه‌هایی از کتاب الکترونیکی‌شان را خط می‌برند یا نسخه صوتی آن را گوش می‌کنند و متوجه اطرافشان نیستند. فایل صوتی کتاب الکترونیک بنا به تعریفی معادل یک کتاب کاغذی است که نسخة کاغذی آن نیز وجود دارد.

با این حال، تاکنون جای خالی کتاب‌های صوتی و الکترونیک همواره در بزرگ‌ترین جشن کتاب کشور یعنی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران احساس می‌شده است. این خود به نوعی، نشان از نوعی ناهمخوانی بین تقاضای مخاطبان و نوع عرضه در این نمایشگاه بزرگ می‌توانست محسوب شود. خلئی که امسال برای نخستین‌بار در بیست‌و پنجمین نمایشگاه کتاب مرتفع شده بود.

نگاه تخصصی به حوزه نشر کتاب الکترونیک، خود از دلایل نزدیکی این بخش به نمایشگاه بین‌المللی کتاب و جدا شدنش از نمایشگاه رسانه‌های دیجیتال ـ که شمولیت بیشتری نسبت به صرفا کتاب الکترونیک داردـ نیز بوده است. ابراهیم حیدری، مدیر اجرایی ناشران بخش الکترونیک نمایشگاه بیست و پنجم، اوضاع نشر کتاب‌های الکترونیک در ایران را روبه‌رشد عنوان کرده و معتقد بود که e-book یا بازار جهانی الکترونیکی ایران، موفق شده ‌است آثار منتشر شده خود را به صورت گسترده در حوزه عمومی در نمایشگاهی که گذشت به نمایش بگذارد. گویا معاونت فرهنگی نیز با توجه به اهمیت تکنولوژی در بخش‌های مختلف زندگی مردم سیاست‌های خود را به سمت توجه به بخش الکترونیک و نشر این نوع کتاب‌ها معطوف کرده بود. با توجه به اینکه در بسیاری از نمایشگاه‌های مختلف دنیا، استقبال و فروش در این بخش‌ها بسیار بالاست، امید مسئولان به این است که بتوانند در آینده این بخش ‌را گسترش دهند. اما به شکل اختصاصی‌تر کتاب صوتی (گویا) یا Audio Book همانگونه که از نامش پیداست تلفیقی است از متن کتاب و صدای خوانده شدن آن. گوینده کتاب ممکن است خود نویسنده و پدیدآورنده کتاب بوده یا هر شخص دیگری که صدای دلنشین و جذابی دارد؛ باشد. سایت‌های مرتبط اهمیت این کتاب‌ها را دسترسی سریع، حمل آسان و قابلیت استفاده در مکان‌های گوناگون از جمله مزایای آن می‌دانند.

کتاب‌های گویا می‌توانند بخش قابل توجهی از اوقات بیهوده و زمان‌های ناکارآمد عده زیادی از مردم را به مفیدترین و موثرترین شکل ممکن پرکنند. برای مثال در سفرهای بین شهری و رفت و آمدهای شهری، با مترو و...، در مواقع پیاده‌روی، زمانی که مردم در صف‌های طولانی انتظار بانک‌ها و ادارات مختلف هستند، هنگام انجام کارهای روزمره و بسیاری موارد دیگر می‌توان از این کتاب‌ها استفاده کرد و در وقت صرفه‌جویی کرد. فرمت همه فایل‌های صوتی MP۳ است و می‌توان این فایل‌ها را در کامپیوتر و تمام موبایل‌هایی که قابلیت پخش فایل‌های MP۳ دارند اجرا کرد.

● کتاب‌هایی برای شنیده‌شدن

کتاب‌های صوتی مدت زیادی نیست در کشور جا باز کرده و نظر موافقان و مخالفانی را نیز به سوی خود جلب کرده است. گروهی از موافقان مسلم این کتاب‌ها همان نابینایان یا روشن‌دلان‌اند که آنطور که باید به منابع مطالعاتی‌شان پرداخته نشده است. گروهی دیگر نیز خیل وسیع شاغلانند که اعم وقت خود را در راه می‌گذرانند. محسن حکیم‌معانی که هم‌اکنون در رادیو تهران، برنامه «کتاب شب» را تهیه می‌کند منتقدان این کتاب‌ها را چند گروه می‌داند. گروهی که کتاب را رسانه نوشتاری دانسته و تغییر فرم آن را باعث ایجاد فهم غلط در مخاطب نسبت به محتوای اثر می‌دانند. گروهی دیگر شنیدن را وسیله ارتباطی نازل‌تری نسبت به خواندن می‌دانند که این امر میان افراد زیاد مورد قبول نیست. زیرا در دنیا پس از گذراندن راه‌هایی که ما می‌پیماییم و آزمون و خطاهایی که در جا انداختن این شیوه کتاب‌خوانی گذرانده‌اند به فرم‌ها و شیوه‌های جدیدتری دست یافته‌اند اما گروه آخر ناشرانند که نگرانی‌های اقتصادی داشته و این نوع مطالعه را باعث گوشه‌نشینی بازار کتاب و نشر دانسته و به شدت با آن مخالفت می‌کنند.

حکیم معانی درباره اولویت انتخاب این کتاب‌ها و خوانش آن معتقد است؛ کتاب‌هایی که برای خوانده شدن انتخاب می‌شوند در مرحله نخست باید قابلیت شنیده شدن داشته باشند. بعضی کتاب‌ها چندان قابلیت صوتی شدن ندارند و از آنجایی ‌که ابعاد ذهنی‌شان قوی‌تر از بعد تصویری‌شان است کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند. این تهیه‌کننده کتاب‌های صوتی با اشاره به این امر که در کتاب‌های صوتی برای مراجعه مجدد به کلمه خاص، نام و مرجع ضمیری امکان بازگشت مانند کتاب‌های کاغذی را نداریم، اجبارا در میان کتاب‌های صوتی کمتر به کتاب‌های نظری و مباحث فلسفی برمی‌خوریم. وی به اهمیت گوینده در این نوع کتاب‌ها اشاره کرده و ادامه می‌دهد؛ انتقال متن کتاب با توجه به آنچه مورد نظر نویسنده بوده است بسیار اهمیت دارد. گاهی گوینده در خوانش کتاب می‌تواند معناساز بوده یا معانی اصلی را مخدوش کند. به هر صورت خوش‌صدایی شرط اول این کتاب‌هاست چون در غیر این صورت مخاطب آن را پس می‌زند. صدای خوب برای کتاب‌های صوتی مانند چاپ خوب برای کتاب است. کتاب هرچند محتویات خوبی داشته باشد به همان‌ اندازه حروفچینی، صفحه‌آرایی و چاپ آن نیز مهم است. در کنار همه اینها انتخاب موسیقی مناسب هم اهمیت خاصی در کتاب‌های صوتی دارد.

● کتاب‌های خوشخوان و راحت

بهروز رضوی از گویندگان کتاب‌های صوتی که پیش از انقلاب نیز برنامه کتاب‌خوانی داشته فعالیت‌های پس از انقلاب خود را از سال ۷۳ تا امروز داشته که در دو رادیوی تهران و فرهنگ کتاب‌خوانی می‌کند. رضوی که تجربه شیرین گوش کردن به کتاب‌ها را برای بسیاری از مخاطبان کتاب‌های صوتی به ارمغان آورده است گوینده را عنصر موثری در این نوع کتاب‌ها دانسته و معتقد است که گوینده باید بهتر از مخاطب و گاهی نویسنده کتاب، این داستان‌ها را بخواند.

این گوینده کتاب‌های صوتی درباره طیف مخاطبان این نوع کتاب‌ها می‌گوید: مخاطبان ما تنها به روشن‌دلان و مسافران محدود نمی‌شود بلکه هرکس قصه را دوست داشته باشد به طرفداران این نوع کتاب‌ها می‌پیوندد. حتی در سینمای امروز نیز فیلمی موفق‌تر است که قصه داشته باشد. این اهمیت در قصه‌گویی به علاقه مردم به شنیدن قصه‌ها برمی‌گردد. رضوی گوینده این کتاب‌ها را محدود به کسانی که تنها صدای خوش دارند ندانسته و اضافه می‌کند؛ هرکس که بتواند از عهده قرائت و خوانش راحت متن برآید می‌تواند از گویندگان اینگونه کتاب‌ها به حساب‌ آید و به تبع آن تاثیر خود را بر مخاطب نیز بگذارد.

وی انتخاب قصه‌ها را اغلب مربوط به رمان‌ها و داستان‌های خارجی دانسته و می‌گوید: در برنامه‌ها سعی می‌کنیم رمان‌ها را در سه جلسه خلاصه کنیم. بهروز رضوی دلیل انتخاب داستان‌های خارجی را سختگیری‌های مولفان ایرانی می‌داند و اینکه خلاصه کردن رمان زیاد به مذاق نویسندگان ایرانی خوش نمی‌آید. رمان‌ها و داستان‌هایی تبدیل به کتاب‌های صوتی می‌شوند که شکل روایی و جذاب داشته‌باشند.

اما از این گذشته باید در تولید اینگونه کتاب‌ها به زحمات بعضی سایت‌ها و مردم نیز که به شکل خودجوش دست به بارگذاری این فایل‌ها و کتاب‌های صوتی برای دیگران یا روشن‌دلان کرده‌اند اشاره کرد که با وجود استقبال فراوان، بعضی از این فایل‌ها کیفیت مناسب و استانداردی ندارند. در کنار این افراد موسسه ریحانه و دیگر موسسات و دستگاه‌هایی هستند که اقدامات موثری را در این زمینه‌ها درخصوص روشن‌دلان انجام داده‌اند و در این تولید اینگونه آثار سهم مهم و به‌سزایی داشته‌اند.

نگار حسینخانی