خاطرات حبیب الله عسگراولادی

سقوط دیكتاتوری رضا شاه، فضای سیاسی و دینی كشور را تا حدود زیادی برای فعالین عرصه‌های دینی و مذهبی باز كرد. سختگیری‌ها و برنامه‌های ضد دینی حكومت پهلوی اول هر چند بسیاری از نیروهای مذهبی را به حاشیه رانده بود، اما به دلیل نهادینه بودن مذهب در افكار ایرانیان، بلافاصله پس از خروج رضا شاه از كشور، گروه‌ها و دسته‌های مذهبی دوباره فعالیت خود را از سر گرفتند. در این بین شاید گروه‌ فداییان اسلام به رهبری نواب صفوی نقش عمده‌ای در بازشناسی مذهب در مبارزات سیاسی و گرایش‌ قشر جوان به آن داشت. مبارزت مسلحانه فداییان اسلام و پیروی محض آنان از تعالیم مكتب تشییع به علاوه روحانی بودن رهببر این گروه و ارتباط با روحانیون بزرگ همانند آیت‌آلله كاشانی ، باعث شور و شوق زیادی در مردم جهت تشكیل حكومت اسلامی و اجرای احكام دینی شد.

در كنار این حركت منسجم و سازمان یافته گروه فداییان اسلام، جناح مذهبی نهضت ملی نفت به رهبری آیت‌الله كاشانی نیز سهم به سزایی در ایجاد زمینه‌هایی برای گرایش عمومی مردم به مبارزه در چهارچوب مذهب اسلام داشت. تعدد هیأت‌ها و دستجات مذهبی در این دوره كه دائما رو به تزاید بود، مؤید این گفتار است. در واقع نیروهای جوان مذهبی در این سال‌ها، پشتوانه نهضتی گردیدند كه از ابتدای دهه ۴۰ و به ویژه در پانزده خرداد ۱۳۴۲ با رهبری حضرت امام خمینی (ره) آغاز شد و ادامه آن به پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انجامید.

آقای حبیب‌الله عسگراولادی یكی از همین نیروهای جوان مذهبی بود كه از دهه ۱۳۲۰ وارد فعالیت‌های منسجم مذهبی شد و بعدها در تأسیس هیأت‌های مختلف مذهبی سرانجام هیأت‌های مؤتلفه اسلامی نقش ایفا كرد كه پشتوانه محكمی برای نهضت و پیشبرد انقلاب اسلامی بود. عسگراولادی در سال ۱۳۱۱ در خانواده‌ای متدین در تهران متولد شد. ایشان سال‌های كودكی را با عشق به اهل بیت و در دامان پدر و مادری مقید به آداب مذهبی گذراند و پس از طی دوران ابتدایی به علت سختی معیشت وارد بازار كار شد و البته همزمان به تحصیل نیز ادامه داد. در همین زمان بود كه ایشان پس از آشنایی با شیخ محمدحسین زاهد به طلبگی علاقمند شد و درس طلبگی را در محضر ایشان شروع كرد.

در سال ۱۳۲۶ آقای عسگراولادی كه در یك راهپیمایی ضد اسراییلی به دعوت آیت‌الله كاشانی شركت داشت برای اولین بار دستگیر شد. ایشان پس از آزادی ارتباط خود را با بیت آیت ‌الله كاشانی حفظ نمود و پس از تبعید ایشان با تعدادی دیگر از دوستان خود مجموعه‌ای را تشكیل دادند كه در عمده جریانات تا ۲۸ مرداد ۱۳۲۸ هماهنگ با روحانیت در متن فعالیت‌ها بودند.

پس از شروع اختلافات بین جناح مذهبی و ملی نهضت نفت و درگیری‌هایی كه جناح‌های مختلف مذهبی طرفدار آیت‌الله كاشانی داشتند و به ویژه پس از كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ایشان به همراه دیگر دوستان خود، در غالب یك هیأت به دنبال كارهای خیریه و اجتماعی رفته و از كارهای سیاسی كناره گرفتند. تأسیس هیأت مؤید كه بعدها به خیریه مؤید و شركت مؤید تغییر كرد یافت از عمده‌ فعالیت‌های ایشان در این سال‌ها بود. با مطرح شدن حضرت امام به دنبال طرح لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ و در گذشت آیت‌الله بروجردی، آقای عسگراولادی و نمایندگان تعدادی از هیأت‌های مذهبی موجود در تهران، به سمت حضرت امام (ره) گرایش پیدا كردند و پس از چندین جلسه ملاقات، ایشان را به عنوان مرجع تقلید خود قبول كردند.

پس از این به پیشنهاد حضرت امام هیأت‌های مذهبی مرتبط با ایشان از جمله هیأت مسجد امین‌الدوله ، هیأت مسجد شیخ علی و گروه اصفهانی‌ها، هیأت مؤتلفه اسلامی را تشكیل دادند كه آقای عسگراولادی از مؤسسین آن به شمار می‌رود.

هیأت‌های مؤتلفه كه مقلدین حضرت امام بودند، با توجه به رهبری قاطع حضرت امام دست به تشكیل یك شاخه نظامی برای اعمال فشار به رژیم زدند و از جمله مهمترین اقدامات آنان، ترور حسنعلی منصور نخست وزیر وقت بود كه لایحه قضاوت كنسولی مستشاران آمریكایی ( كاپیتولاسیون) را به مجلس برد و به تصویب رساند. در واقع اعتراض حضرت امام خمینی (ره) به تصویب این لایحه و سپس دستگیری و تبعید ایشان، نیروهای مؤتلفه اسلامی را كه از مقلدین ایشان بودند به تحرك وا داشت تا بانی این لكه ننگ در تاریخ ایران (حسنعلی منصور) را به سزای اعمال خویش برسانند.

پس از این جریان، نیروهای امنیتی رژیم به دستگیری گسترده نیروهای مؤتلفه اسلامی پرداخته و با اعدام چهار نفر به نام‌های صادق امانی ، محمد بخارایی، صفار هرندی و نیك‌نژاد ، تعداد زیادی را به حبس‌های بلند مدت محكوم كردند. آقای عسگراولادی كه در دادگاه اولیه به اعدام محكوم شده بودند ، پس از فرجام خواهی با یك درجه تخفیف به حبس ابد محكوم شد و تا سال ۱۳۵۶ در زندان بود.

ایشان پس از آزادی از زندان در جریانات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت‌های زیادی داشت و پس از انقلاب به نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی برگزیده شد و با تأسیس كمیته امداد انقلاب اسلامی، عهده‌دار مسئولیت این نهاد شد. آقای عسگراولادی در سال ۱۳۶۰ در منزل خود مورد سوء قصد قرار گرفت كه این توطئه با شكست رو به رو شد.

در سال‌های دهه ۶۰ ایشان مسئولیت‌های مهم دیگری همچون وزارت بازرگانی را بر عهده داشت و دبیر كلی جمعیت مؤتلفه اسلامی كه بعدها تبدیل به حزب مؤتلفه اسلامی شد را تا سال ۱۳۸۳ به عهده داشت. ایشان هم اكنون نماینده مقام معظم رهبری در كمیته امداد می‌باشد.

خاطرات آقای عسگراولادی از این جهت كه مشتمل بر حوادث سال‌های آغازین دهه بیست تا سال ۱۳۴۳ می‌باشد، بسیار جالب و حائز اهمیت می‌باشد. این خاطرات به دلیل حضور خود راوی و شرح مشاهداتش از وقایع بسیار مهم بوده، بیان جزئیات ویژگی خاصی به آن می‌بخشد، این خاطرات همچنین از این جهت كه نحوه شكل‌گیری و تأسیس یكی از مؤثرترین گروه‌های اسلامی در پیشبرد انقلاب یعنی هیأت‌های مؤتلفه و بیان شرح دقیق دستگیری و دادگاه اعضای مؤتلفه بسیار مهم می‌باشد كه می‌تواند برای محققین و پژوهشگران منبع موثق و معتبری به شمار آید.

پژوهشگر: سید محمد كیمیافر