نگاهی به علل کاهش حس بویایی و شیوه درمان آن

● پیش از آنکه خیلی دیر شود
حس بویایی یکی از حس‌های پنجگانه انسانی است. هرچند این حس در بعضی از جانداران اهمیت بسیار زیادی دارد اما در انسان در بین حس‌های پنجگانه، حس بویایی رتبه …

پیش از آنکه خیلی دیر شود

حس بویایی یکی از حس‌های پنجگانه انسانی است. هرچند این حس در بعضی از جانداران اهمیت بسیار زیادی دارد اما در انسان در بین حس‌های پنجگانه، حس بویایی رتبه چهارم اهمیت را داراست که البته روی کیفیت زندگی تاثیر بسزایی دارد. به دلیل ارتباطاتی که بین اعصاب چشایی و بویایی وجود دارد، تقریباً این دو حس لازم و ملزوم یکدیگرند یعنی برای اینکه طعم غذاها را حس کنیم، باید حس بویایی سالمی داشته باشیم به طوری که فرد مبتلا به کاهش حس بویایی از طعم غذاها نیز لذت نخواهد برد.

حس بویایی در مواردی نیز می‌تواند نجات‌دهنده جان انسان باشد. تصور کنید در محل اسکان فرد مبتلا به آسیب بویایی، آتش‌سوزی روی دهد. بدیهی است هنگامی این فرد متوجه آتش‌سوزی می‌شود که ممکن است خیلی دیر شده باشد.

رشته‌های اعصاب بویایی از قسمت بویایی که در زیر لوب فرونتال مغز واقع شده است، منشأ گرفته و مستقیماً از طریق سوراخ‌های ریزی که حد فاصل حفره جمجمه و حفره بینی است، وارد قسمت‌های فوقانی حفره بینی شده و در آن ناحیه پخش می‌شوند. ذرات بودار معلق در هوا هنگام تنفس وارد بینی شده و به این رشته‌های عصبی می‌رسند و باعث تحریک این رشته‌ها می‌شوند. این رشته‌ها جریان عصبی ایجادشده را به مغز منتقل می‌کنند و مغز بوی مربوطه را درک می‌کند. برای اینکه انسان بوی یک ماده را متوجه شود، شرایطی لازم است:

- مولکول‌های ماده باید فرار باشند یعنی قادر باشند از ماده جدا شده و به پایانه‌های اعصاب بویایی برسند.

- بینی باید باز باشد تا این مولکول‌های فرار بتوانند با عبور از بینی به قسمت‌های فوقانی آن که اعصاب بویایی در آن واقع شده است، برسند.

- سطح داخلی بینی مرطوب است و مایع نازکی روی سطوح دربرگیرنده پایانه‌های اعصاب بویایی را پوشانده است. اکنون مولکول فراری که توانسته از بینی عبور کند و به این ناحیه برسد، باید قادر باشد در این مایع حل شود تا توسط پایانه‌های اعصاب بویایی درک شود و این اعصاب را تحریک کند تا امواج مربوطه را به مغز مخابره کنند.

بدیهی است چنانچه به هر دلیل مسیر تنفس از بینی دچار انسداد یا تنگی شود، ذرات بودار نمی‌توانند به میزان کافی وارد بینی شده و خود را به رشته‌های عصبی بویایی برسانند در نتیجه حس بویایی فرد مبتلا به انسداد بینی کاهش می‌یابد. التهاب داخل بینی شایع‌ترین علت کاهش حس بویایی است هر چند انحراف شدید تیغه بینی و پولیپ بینی نیز می‌توانند باعث کاهش حس بویایی شوند. از عوامل شایعی که باعث التهاب داخل بینی می‌شوند، می‌توان از ویروس سرماخوردگی و همچنین از حساسیت بینی یا آلرژی نام برد. خوشبختانه در این موارد با برطرف شدن التهاب و تورم داخل بینی مجدداً فضای داخل بینی باز می‌شود و بیمار احساس بویایی خود را به دست می‌آورد.

متاسفانه نقش ویروس سرماخوردگی فقط به ایجاد تورم در داخل بینی محدود نمی‌شود و در موارد نادری ویروس مستقیماً به عصب بویایی حمله کرده و باعث آسیب غیرقابل برگشت آن می‌شود. در این مورد کاهش حس بویایی یا فقدان آن، دائمی خواهد بود.

در مواردی نیز ممکن است ضربه وارده به سر باعث شکستگی قاعده جمجمه و در نتیجه قطع شدن اعصاب بویایی شود که باز هم کاهش حس بویایی یا فقدان آن، دائمی خواهد بود.

درمان

برای درمان کاهش حس بویایی باید علت ایجادی آن درمان شود. بدیهی است درمان آلرژی و عفونت بینی و سینوس‌ها بسیار کمک‌کننده است. ترک کردن استعمال دخانیات نیز سودمند است. استفاده از داروهای کم‌کننده التهاب داخل بینی مثل اسپری‌ها می‌تواند مفید باشد. در مواردی که انسداد بینی به دلیل انحراف تیغه بینی یا پولیپ باشد، باید بیمار تحت عمل جراحی قرار گیرد.

دکتر محمدحسن عامری