تاریخچه کشتی

ورزش کشتی از دوران باستان به شکلهای مختلف در اکثر کشورها, شهرها, و قبایل, برای مردم آشنا و شاید از دورانهای نخستین ظهور انسان, بر روی کره زمین بوده, و در اوقات فراغت یا در جنگلها به شکل طبیعی و غریزی اجراء می شده است

ورزش کشتی از دوران باستان به شکلهای مختلف در اکثر کشورها، شهرها، و قبایل، برای مردم آشنا و شاید از دورانهای نخستین ظهور انسان، بر روی کره زمین بوده، و در اوقات فراغت یا در جنگلها به شکل طبیعی و غریزی اجراء می‌شده است. بخشی از اوقات فراغت انسانهای اولیه بهمنظور کسب مهارت و آمادگی لازم، به کشتی گرفتن اختصاص می‌یافت، زیرا موقعیت و مقام مردانی که زورمندتر از بقیه بودند بیشتر بود تا جائی که اینان رئیس و فرمانده بقیه می‌شدند در جنگهای دوران باستان، ابتدا پهلوانانِ هر لشکر، برای کشتی گرفتن به میدان مبارزه می‌رفتند. در قصص انبیاء، سخن از پهلوانی بهنام«سامسون» به میان میآید که قدرت بدنی خارقالعادهای داشت و میتوانست با حیوانات نیرومندی مانند؛ شیر، کشتی بگیرد و آنها را مغلوب قدرت خود سازد. کُشتی را نیز به انبیاء و اولیاء خدا نسبت میدهند، نقل است که هنر کُشتی گرفتن از اولاد یعقوب پیغمبر (ع) بوده و حضرت یعقوب (ع) این علم را میدانسته و به فرزندان خود، بهمنظور گرفتن و دفع دشمن آموخته است. گفتهاند که حضرت آدم، ۴۴۰ هنر میدانسته، از جمله این هنرها، هنر کشتی گرفتن بوده است و در روایات آمده که حضرت حمزه سیدالشهدا که با کافران جنگ میکرد، اکثر دشمنان را با کُشتی بر زمین می‌زد.

و همچنین نقل دیگری است که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) با یکدیگر کشتی میگرفتند و مشوقین آنها حضرت رسول (ص) و جبرئیل بودهاند. کشتی میان دو پهلوان به نامهای «اولیس» و «آژاکس» از جالبترین قصههای «هومر» شاعر یونان باستان است کشتی معروف رستم و سهراب نیز یکی از آشناترین قصههای ما ایرانیان است که فردوسی در کتاب شاهنامه از آن به زبان شعر یاد میکند. تاریخچه کشتی در جهان بسیاری از کتیبههائی که روزگاران قدیم و حدود پنجهزار سال پیش بهجای مانده ثابت میکند که کشتی در میان مصریان و آشوریان رواج بسیار داشته است. در کتیبههائی که در دهکده بنیحسن، در کنار رود نیل، از دوران مصر باستان بهدست آمده، صدها نقاشی از حالات مختلف کشتی گرفتن دیده می‌شود، و هر تصویر بیانگر اجراء یک فن خاص کشتی است. در سال ۱۹۳۸ میلادی، در ویرانههای معبد «کیافاجه» (در بینالنهرین، نزدیک بغداد) دو لوح سنگی و برنزی بهدست آمد که بر روی آن شکلهای برجستهای از مبارزه کشتی‌گیران دیده میشود. این لوحها متعلق به سومریان در سه هزار سال پیش از میلاد است. کشتی جهان و معروفترین کشتیگیران آن در مسابقات جهانی و بازیهای المپیک، هر بار حدود ۵۰۰ کشتیگیر قدرتمند، از سراسر دنیا قدم به میدان مسابقه میگذارند که در آن میان، کشورهای شوروی، آمریکا، آلمان، بلغارستان، ترکیه و ایران از قدرتهای برتر کشتی جهان بهشمار میروند. معروفترین کشتیگیران جهان عبارتند از جورج هاکن اشمیدت، معروف به شیر روسی.این پهلوان به مدت ده سال (از سال ۱۸۹۸ تا سال ۱۹۰۸) از هیچ حریفی شکست نخورد. هاکن اشمیدت در سال ۱۹۶۸ در سن ۹۱ سالگی درگذشت.

یاشار دوغو، کشتیگیر معروف ترکیه و فاتح مدال طلای المپیک ۱۹۴۸ (در وزن ۷۳ کیلوگرم) و قهرمان جهان در سال ۱۹۵۱. حمید کاپلان (ترکیه)، کشتیگیر سنگینوزن و قهرمان المپیک ۱۹۵۶ و قهرمان جهان در سال ۱۹۵۸ الکساندر مدوید (شوروی)، برنده مدال طلا در المپیکهای ۶۴، ۶۸، ۷۲ و قهرمان دنیا در سالهای ۶۲، ۶۳، ۶۷، ۶۹، ۷۰ و ۷۱. افتخارات و پیروزیهای مدوید در تاریخ کشتی جهان بینظیر است. واتانابه (ژاپن)، تنها کشتیگیر بدون شکست جهان و قهرمان المپیک و دنیا در سالهای ۶۴-۶۳-۱۹۶۲. واتانابه در طی سالهای ورزش خود ۱۸۶ کشتی در میدانهای ملی و بینالمللی گرفت و در هیچیک از آنها مغلوب نشد. تاریخچه تغییرات زمان مسابقات کشتی از نخستین دوره بازیهای المپیک در سال ۱۸۹۶ که کشتی وارد مسابقات شد، زمان معینی برای آن وجود نداشت و دو حریف آنقدر مبارزه میکردند تا یکی از آنها بر دیگری پیروز شود.بهعنوان مثال، در بازیهای المپیک استکهلم (سال ۱۹۱۲)، یکی از مسابقات یازده ساعت به داراز کشید و چون نتیجهای حاصل نشد، داوران مسابقه به هر دو حریف مدال نقره دادند! با تکرار این وضع، گردانندگان مسابقات کشتی، حداکثر ۲۰ دقیقه زمان برای هر مسابقه قرار دادند. ولی، این زمان را هم بهتدریج کم کردند و به ۱۵ دقیقه، و سپس ۱۲ دقیقه کاهش دادند.ظرف مدت کوتاهی طبق تصمیم کنگرههای بینالمللی مدت کشتی به دو وقت ۵ دقیقهای و جمعاً به ۱۰ دقیقه رسید. از اوایل ژانویه سال ۱۹۶۷ برابر با یازدهم دیماه ۱۳۴۵، مسابقههای کشتی، در ۳ وقت ۳ دقیقهای که بین هر ۳ دقیقه یک دقیقه استراحت داده میشد، تقلیل یافت. در تصمیمات بعدی فدراسیون بینالمللی کشتی، مدت مبارزه کشتی به ۲ وقت ۳ دقیقهای با یک دقیقه استراحت بین دو مرحله کاهش یافت. و سپس، زمان کشتی به ۵ دقیقه قانونی و در صورت تساوی تا ۳ دقیقه وقت اضافی که جمعاً ۸ دقیقه میباشد و برای ردههای سنی جوانان و بزرگسالان رسید ، که در مورد نونهالان و نوجوانان، این وقت به ۴ دقیقه و در صورت تساوی، ۳ دقیقه وقت اضافی که جمعاً ۷ دقیقه میشود تقلیل یافته است. تاریخچه کشتی در ایران ورزش کشتی در ایران قدیم در زندگی و سنتهای ما ایرانیان به قدری ریشه دوانیده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است.

درباره کلمه کشتی و اینکه به چه معنی است و از کجا ریشه گرفته است، باید گفت که زرتشتیان و پارسیان باستان، هنگام غروب آفتاب، بندی به کمر خود میبستند و در برابر کانون آتش به دعا خواندن می‌پرداختند، آن کمربند کَستی نامیده میشد، و کشتی گرفتن هم از این کلمه آمده، به معنی کمر یکدیگر را گرفتن. در کتاب زرتشتیان آمده است که شال یا کمربند یک پهلوان که به ورزش کشتی می‌پردازد، از جنس ابریشم یا پشم گوسفند و بهدست زن موبدی بافته میشود، که دارای ۷۲ نخ و سمبل ۷۲ فصل کتاب مقدس است و ۶ رشته دارد بهنام ۶ بخش کتاب اوستا و یا اینکه به شش گاهنبار(جشنهای دینی سال) اشاره دارد، و هر رشته ۱۲ تا میخورد بهنام ۱۲ ماه سال. این شال سه دور به دور کمر بسته میشود، که اشاره به کردار نیک، پندار نیک، گفتار نیک دارد در شاهنامه فردوسی، درباره کشتی بسیار گفته شده و از صفات رستم و دیگر پهلوانان شاهنامه؛ کشتی گرفتن، مهارت، قدرت فراوان آنها در این فن است. کشتی در بین ایرانیان از همان روزگاران نخست، که مردم برای حفظ جان خود از دست دشمنان و خطرات گوناگون در پی ابداع لوازم جنگی بودهاند بهصورت درگیری و تلاش رواج داشته و گاه به کشتن پهلوانان مغلوب میانجامیده است، ولی چنانکه از شاهنامه استنباط میشود، کشتی با قواعد و مقرراتی بهطور سواره یا پیاده و یا گاهی در چند نوبت انجام میشده است و مترجمان که همراه دو پهلوان به محل کشتی میرفتند تقریباً بهطور غیرمستقیم در طرز اجراء کشتی، نظارت و داوری داشتهاند. از آنجا که پهلوانان در بین اهل دیوان و سایر طبقات محبوبیتی داشتهاند، جوانان نوخاسته میکوشیدند با پیروی از راه و روشی مطلوب در ردیف پهلوانان صاحب نام قرار گیرند و صاحب زنگ و ضرب شوند. بعضی از استادان فن کشتی، با پی‌گیری خاص، شاگردانی را که از استعدادهای استثنائی و اندامی مناسب برخوردار بودند، مورد تشویق و آموزش فنون مخصوص، و تمرینات منظم قرار داده، برای پیشرفت آنها از فنون نامتداول سود میبردند و چه بسا سالها چنین بوده است و کمتر کسی می‌توانست این فنون استنثائی را بدل کند. استادان فن، با در نظر گرفتن خصوصیات بدنی هر کشتی‌گیر، فنون خاصی به آنها میآموختند تا بتوانند بر حریفان خود پیروز شوند. در مورد پدید آمدن نامهای فنون، آنچه به حدس میتوان دریافت، این است که، استادان فن، با توجه به شکل ظاهری و طرز اجراء فنون و با استمداد از ذوق و سلیقه شخصی، نامی برای آن فن برمیگزیدهاند. در ایران باستان، عنوان جهان پهلوان از منصبهای عالی ارتشی بوده است، و همه ساله پس از مسابقات کشتی، پهلوانان اول کشور، بهعنوان پهلوان پایتخت منصوب میشدند. کشتی گرفتن در تاریخ ایران، مدتی بعد از حمله مغول رسمیت بیشتری پیدا کرد و چهره پهلوانان نامدار ایران، شناختهتر شد. کشتی میدانی و پهلوانی که مدتها بعد از حمله مغولها متروک مانده بود، در دوران «اوکتای قاآن» دوباره رونق گرفت و توجه به پسر چنگیزخان را به خود جلب کرد. در عهد باستان و نیز دوران قدیم، کشتی و پهلوانی گاهی بهصورت عیاری و گاهی بهعنوان صوفیگری و زمانی به طریق فتوّت پا به عرصه جامعه گذاشت.

نقش پهلوانی که نشأت گرفته از روح خداجوئی، کرم و تقوی، صلاح و خیر، تواضع و رحمت میباشد، در قرن هشتم هجری که هر قسمت از خاک ایران تحت سیطره اتابکی بود، بهصورت فعال خود یعنی عیاری بازگشته بود. یکی از پهلوانان آن عصر بهنام «اسد کرمانی» بر شاه شجاع اتابک فارس شورید و مدتها با او به جنگ و ستیز برخاست از پهلوانان نامی ایران که در اواخر قرن هشتم هجری از سرزمین ایران برخاست، پهلوان «پوریای ولی» بود که مرشدان، جوانمردان، عارفان، شعرای بهنام عصر خود بوده است. از دیگر پهلوانان عیار که در زمان خود از شهرت و شجاعت خاصی همراه با روح جوانمردی و فتوّت و اخوّت برخوردار بود «عبدالرزاق بیهقی» بود که در نهضت سربداران خراسان با ستمکاریهای حکام بیگانه مبارزه کرد. او ابتدا مقام جهان پهلوان داشت و بعدها به همت و کوشش عالی خود، نهضت سربداران خراسان را به ثمر رساند و بهعنوان سلسله دودمان طایفه سربداران خراسان شناخته شد. تاریخ کشتی پهلوانی ایران، سرشار از نامهای آشنائی است که قدرت بدنی و نیروی خود را در راه مبارزه با بیعدالتی و دفاع از مظلومان بهکار بردهاند از پهلوانان قدیم؛ پوریای ولی، عبدالرزاق بیهقی، مفرد قلندر، فیله همدانی، شمس محمد، محمد مالانی و یوسف ساوی، شهرت و محبوبیتی بیشتر دارند و از پهلوانان دوره معاصر میتوان به نامهای مشهوری همچون ابراهیم یزدی، اکبر خراسانی، حاج محمدصادق بلورفروش و حاج سیدحسن رزاز اشاره کرد. در اینجا می‌توان از چند پهلوان استثنائی، صاحب بازوبند و زنگ و ضرب با فنون استثنائی که شگرد آنها بود نام برد، که عبارتند از: پهلوان شعبان سیاه (سربندپی)، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ (کُنده این خاک و آن خاک)، حاج رضاقلی (توشاخ)، پهلوان اکبر خراسانی (زیر، سگک و کلاته)، محمد یزدی کوچک (قوس و دست تو)، پهلوان صادق قمی (میانکوب). پهلوان اکبر خراسانی از جمله افراد استثنائی عالم کشتی بود که علاوه بر بدن خارقالعاده از هوش و خردی سرشار برخوردار و مردی پاکدامن بود.

کشتی ایران و معروفترین کشتی‌گیران آن ایران از سال ۱۹۴۸ (المپیک لندن) قدم به صحنههای بینالمللی نهاد و بهعنوان یک قدرت قابل ملاحظه و درجه اول مطرح شد. درخشانترین پیروزی ایران، دوبار کسب مقام قهرمانی جهان در سالهای ۱۹۶۱ (یوکوهاما - ژاپن) و ۱۹۶۵ (منچستر- انگلستان) بوده است، ضمن آنکه در قاره آسیا، اغلب به مقام قهرمانی دست یافته است. مشهورترین کشتیگیران ایران که در مسابقات قهرمانی جهان و بازیهای المپیک مدال گرفتهاند، عبارتند از: جهان پهلوان غلامرضا تختی، عباس زندی، حبیبی، سیفپور، محمدعلی صنعتکاران، منصور مهدیزاده، عبدالله موحد، ابراهیم جوادی، شمسالدین سیدعباسی، محسن فرحوشی، منصور بزرگر، محمدرضا نوائی، رمضان خدر، رضا سوختهسرائی، محمدحسین محبی، محمدحسن محبی، مجید ترکان، عسگری محمدیان، علیرضا سلیمانی، رسول خادم، امیررضا خادم، غلامرضا محمدی، عباس جدیدی