مزدک مخالفی از میان مردم

فرقه کارپوکرات ها که در سده دوم میلا دی به دست فیلسوف گنوسی کارپوکراتس اسکندرانی بنیاد گرفت و تا سده ششم میلا دی دوام آورد, از فرق التقاطی و تساوی خواه بود

فرقه کارپوکرات‌ها که در سده دوم میلا‌‌دی به دست فیلسوف گنوسی کارپوکراتس اسکندرانی بنیاد گرفت و تا سده ششم میلا‌‌دی دوام آورد، از فرق التقاطی و تساوی‌خواه بود.

پیروان او زردشت، فیثاغورث و افلا‌‌طون را تقدیس می‌کردند و عدالت اجتماعی هسته اصلی فلسفه اخلا‌‌قی آنها بود. میان تعالیم کارپوکراتس و مزدکی همانندی‌های شگفت آوری به چشم می‌خورد؛ آنها اشتراک درخواسته و زن را یک دلیل می‌آورند و جامعه آرمانی واحدی را در نظر داشتند و در مورد برداشتن تکالیف شرعی، نگرش یکسانی نشان می‌دادند؛ علا‌‌وه بر این عقیده مزدکیان به خدای بزرگ که از اراده روزمره جهان بر کنار است و نیز اعتقاد به عرفان که شالوده رستگاری است در باورهای کارپوکرات‌ها نیز یافت می‌‌شود. بنابراین احتمال دارد که مزدکیان یا در آغاز یا در طی سیر تحولشان برخی از اندیشه‌های خود را از فرقه کارپوکراتی به وام گرفته باشند.

برخی از محققان نظیر آلتهایم و اشتیل، اندیشه‌‌های مزدک را با نظریات فرفوریوس که وی نیز نماینده فلسفه التقاطی یونان و از پیروان عقاید افلا‌‌طونیان بود، مربوط دانستند. می‌توان گفت ادیان تلفیقی و به‌خصوص اندیشه نوافلا‌‌طونی در تفکر مزدک تاثیر زیادی داشته است.

در آیین مزدک، عناصری از آیین گنوستیک مانویت، یعنی این دیصان مراقیون و همچنین عقاید و آرای افلا‌‌طون و پلوتی‌نوس و فیثاغورث نیز دیده می‌شود.

عقیده مزدک درباره نظام گیتی، به نظریه افلا‌‌طون درباره عالم مثالی و محسوس شباهت داشت. مزدک معتقد بود که عالم محسوس مانند عالم روحانی است و امور این عالم مشابه تصویر حقایق آن عالم است. عقیده وی با عقاید پلوتی نوس نیز مرتبط است. پلوتی نوس قدرت خود را از همه بالا‌‌تر می‌گیرد، مزدک نیز نور را جزو عالم محسوس منظور می‌کند و معتقد است که نور در کمال آزادی عمل می‌کند، در حالی که فعالیت ظلمت اتفاقی و مبتنی بر نادانی است.

مزدک اساس تعالیم خود را بر اصلاحات اجتماعی و برابری و برادری قرار داده بود. وی به احتمال زیاد به نحوی از جمهوریت افلا‌‌طون نیز مطلع بوده است و می‌خواست (اصل همه به تساوی) را که فیلسوف یونانی افلا‌‌طون برای صنف سربازان در کتاب جمهوریت توصیه کرده بود، برای مردم ایران به اجرا درآورد.

تعالیم مزدک در بین عامه مردم خصوصا فقرا و تهیدستان و روستاییان طرفداران زیادی پیدا کرد. موفقیت موعظه‌های مزدک در بین عامه در حقیقت مربوط به وجود شعارهای اجتماعی (برابری و تساوی) در خلا‌‌ل آن بود. تعالیم وی منجر به شورش بزرگی در زمان قباد گردید و در منابع ذکر شده که مردم وارد خانه‌های دیگران شده و هر گونه اموال را تصاحب می‌کردند و کسی مانع نمی‌شد.

نهضت مزدکیان زیان‌های هنگفت مالی به خاندان اشراف وارد کرد. تعلیمات مزدک مربوط به اشتراک اموال مستلزم آن بود که آنچه در تصرف ثروتمندان است به فقرا داده شود. زیرا ثروتمندان فقط بر حسب تصادف آنچه را که متعلق به همه است در تصرف دارند. قباد پادشاه ساسانی در ابتدا، پیرو مزدک شد و عقاید او را پذیرفت و در شورشی که بر علیه اشراف شکل گرفته بود، با وی همکاری کرد.مورخان معتقدندکه وی امیدوار بود به یاری مزدکیان اشراف و روحانیون را ناتوان ساخته و آنان را مهار کند.

این احتمال نیز هست که پادشاه از جنبش همگانی مزدکیان می‌ترسید و برای آنکه تخت و تاجش را از دست ندهد، جسارت دشمنی با آنان را نداشت.به هر حال قباد به خاطر پیروی از مزدک، توسط اشراف از سلطنت خلع شد. ولی وقتی که مجددا به سلطنت می‌رسد از پشتیبانی مزدکیان دست کشید و در سال ۵۲۹ میلا‌‌دی، قباد بر آن شد که تا کار مزدکیان را یکسره سازد و پسرش خسرو این کار را انجام داد. او مزدک و مزدکیان را با نیرنگ به تیسفون آورد و همه آنان را کشت.

بدین ترتیب مذهب مزدک پس از اینکه در آغاز مورد قبول واقع گشت، به شدیدترین وجهی از آن جلوگیری شد به طوری که کاملا‌‌از بین رفت و دیگر تجدید حیات نکرد. گرچه تعلیمات اشتراکی مزدک چندی در سوریه و یونان عده‌ای را جلب کرد ولی برخلا‌‌ف مذهب مانی هیچگاه در خارج از ایران ریشه ندواند.

نصیبه پارسی