جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

سالهای زیاده خواهی


سالهای زیاده خواهی

ماهیت روابط ایران با عراق در سال های قبل از انقلاب تحت تأثیر مسائل مختلفی چون اختلافات مرزی, ملاحظات ایدئولوژیكی و ژئوپولتیكی, مسائل نفت, موضوع كردهای عراق و اتباع ایرانی مقیم این كشور و نقش و تأثیر قدرت های خارجی بوده است

ماهیت روابط ایران با عراق در سال های قبل از انقلاب تحت تأثیر مسائل مختلفی چون؛ اختلافات مرزی، ملاحظات ایدئولوژیكی و ژئوپولتیكی، مسائل نفت، موضوع كردهای عراق و اتباع ایرانی مقیم این كشور و نقش و تأثیر قدرت های خارجی بوده است. این مسائل كنش و واكنش های متقابلی را در دوران های مختلف بر روابط این دو كشور به وجود آورده است.

ملی شدن صنعت نفت

ملی شدن صنعت نفت و به قدرت رسیدن دكتر مصدق، عراقی ها را كه تحت تأثیر سیاست و منافع كشور انگلیس بودند، مجبور كرد كه مواضع خصمانه ای را نسبت به حكومت ایران اتخاذ كنند و تبلیغات شدیدی را علیه ملی كردن صنعت نفت به راه بیندازند كه البته این سیاست آنها با واكنش شدید دولت ایران مواجه شد. با ایجاد پیمان نظامی بغداد در سال ۱۳۳۴ و عضویت ایران، عراق، تركیه و پاكستان در این پیمان، زمینه حل و فصل اختلافات ایران و عراق فراهم آمد و دوران كوتاهی از آرامش میان دو كشور برقرار گردید.

●قدرت یافتن قاسم

انقلاب ۱۳۳۷ عراق و به قدرت رسیدن عبدالكریم قاسم تعادل این دوكشور را كه عمدتاً ناشی از تشابه سنخ رژیم های سلطنتی و وابسته به غرب (آمریكا) بود را بر هم زد و تضادهای پنهانی میانشان را نمایان ساخت. در این زمان روزنامه های عراقی مقاله های متعددی را علیه سیاستمداران ایرانی به چاپ می رساندند، ایران هم به دلایلی از پیمان بغداد خارج شد. تمایلات سوسیالیستی قاسم و تجدید روابط عراق با اتحاد شوروی نگرانی هایی را برای شاه و متحد غربی اش یعنی آمریكا به وجود آورد. اولین نتیجه این نگرانی نزدیك تر شدن هر چه بیشتر شاه به ایالات متحده و بستن قرار داد نظامی با این كشور در۱۴ اسفند ۱۳۳۷ بود.

به دنبال این قرارداد عبدالكریم قاسم در یك مصاحبه مطبوعاتی در آذر۱۳۳۸ اعلام كرد كه خوزستان متعلق به عراق است و این كشور حاكمیت كامل بر اروند رود را دارا می باشد.

مطبوعات ایران اظهارات او را ادعای جنون آمیز خوانده و به دنبال این ماجرا جنگ تبلیغاتی و لفظی میان دو كشور جای خود را به اقدامات عملی داد. حكومت عراق تعداد بسیاری از ایرانیان مقیم این كشور را اخراج كرد و طرفین به تقویت نیروهای نظامی در مرزها پرداختند.

●دوره آرام عارف

با وقوع كودتای ۱۹ بهمن ۱۳۴۱ (۸ فوریه ۱۹۶۳) عراق و سرنگونی عبدالكریم قاسم و روی كار آمدن عبدالسلام عارف یك دوره ۵ ساله آرامش نسبی میان ایران و عراق به وجود آمد. اما كودتای حزب بعث در ۲۶ تیر ۱۳۴۷ و سقوط عبدالرحمن عارف كه به جای برادرش عبدالسلام به قدرت رسیده بود، دوران كوتاه روابط حسنه میان دو كشور را به پایان رساند. مجدداً وزارت امور خارجه عراق اعلام كرد كه شط العرب جزئی از قلمرو عراق است و به دولت ایران هشدار داد كه پرچم كشتی های خود را در منطقه شط العرب پایین آورد كه این امر واكنش های شدید دولت ایران را به دنبال داشت. مدتی بعد به دنبال تصرف جزایر ۳ گانه یعنی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب كوچك در آذر ۱۳۵۰ توسط ایران، دولت عراق روابط سیاسی خود را با ایران قطع و اعلام كرد كه این جزایر متعلق به اعراب می باشد و دولت ایران هیچ حقی بر آنها ندارد.

●شكایت به شورای امنیت

با نزدیك تر شدن رسمی عراق به شوروی و امضای پیمان ۱۵ ساله همكاری سیاسی و اقتصادی میان این دو كشور، روابط ایران و عراق تیره تر شد و عراق در بهمن ماه ۱۳۵۲ به شورای امنیت شكایت كرد و دولت ایران را به اعمال تجاوزكارانه در مرز خود متهم نمود. دولت ایران نیز از دبیر كل سازمان ملل خواست كه نماینده خود را به مرزهای ایران و عراق بفرستد تا بی اساس بودن اتهام های عراق اثبات شود. هیأت اعزامی سازمان ملل نیز در اسفند ۱۳۵۲ به ایران و عراق آمد و پس از بازدید از مناطق درگیری، به تنظیم قطعنامه ای مبادرت ورزید. اما این قطعنامه نیز نتوانست كاری از پیش برد و نهایتاً در كنفرانس سران اوپك در سال۱۳۵۳ كه در الجزیره تشكیل شد، با تلاش های بومدین (رئیس جمهور الجزایر) مذاكراتی میان محمدرضا شاه و صدام حسین انجام گرفت و طرفین توافق كردند كه اختلاف های خود را از طریق دوستانه حل و فصل نمایند. در پایان این دیدار اعلامیه مشتركی معروف به اعلامیه الجزیره انتشار یافت و روابط ایران و عراق بسیار گرم و دوستانه شد. اما انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) حوادث را طور دیگری رقم زد و عراق با تحریك آمریكا در ۳۱ شهریور ۵۹ به ایران حمله كرد.

الهام رسولی ثانی آبادی



همچنین مشاهده کنید