شورش مصر علیه خشایار شا

هنگامی که مصری ها از مرگ خشایارشا مطلع شدند و از کشمکشی که بر سر جانشینی او درگرفته بود آگاه شدند, تصمیم گرفتند برای آزادی خود بجنگند

هنگامی که مصری‌ها از مرگ خشایارشا مطلع شدند و از کشمکشی که بر سر جانشینی او درگرفته بود آگاه شدند، تصمیم گرفتند برای آزادی خود بجنگند. بنابراین بی‌درنگ سپاهی فراهم کردند و بر ضد پارسیان علم طغیان برافراشتند. افراشتن علم طغیان به این ترتیب است که ابتدا به جای احترام گذاشتن به شاه به او بی‌احترامی می‌کنند، سپس به دستورهایی که شاه می‌دهد بی‌توجهی می‌کنند و سپس مامورانی را که می‌خواهند این دستورات را اجرا کنند گوشمالی می‌دهند، سپس ماموران و دبیران و بقیه‌ای را که مسوول مالیات و خراج و امور نظامی و اداری هستند می‌کشند یا اخراج می‌کنند و بعد هم یک نفری را از بین خودشان شاه می‌کنند و خودشان می‌شوند مسوول مالیات و خراج و امور نظامی و اداری و بقیه چیزها. مصری‌ها هم دقیقاً همه این کارها را انجام دادند.

آنها شخصی به نام ایناروس را شاه کردند. ایناروس اول سربازان مصری را به خدمت گرفت اما بعد که اوضاعش بهتر شد سربازان مزدور زیادی از سرزمین‌های دیگر توی سپاهش آورد. به این ترتیب سپاهش خیلی نیرومند شد. او نمایندگانی هم به آتن فرستاد تا درباره اتحاد با آنان وارد مذاکره شود و به آنان قول داد در صورتی که مصر را آزاد کنند آنان را در حکومت شریک کند و پاداشی چندین برابر بیشتر از کمکی که آنان کرده‌اند به آنها بدهد. آتن که دیگر برای شاه پارس تره هم خرد نمی‌کرد و چشمش دنبال گندمی بود که از تنگه‌ها می‌رسید با مصر متحد شد و با شور و اشتیاق فراوان شروع به تدارکات برای لشگرکشی کرد. این شد که آتنی‌ها ۲۰۰ کشتی را به فرماندهی کیمون از قبرس به طرف مصر حرکت دادند.

در این میان اردشیر چون خبر شورش مصریان به گوشش رسید مصمم شد قوای نظامی‌اش را از مصریان بیشتر کند. اردشیر هخامنش، پسر داریوش و عموی خود را به فرماندهی جنگ با مصریان برگزید و بیش از ۳۰۰ هزار سرباز پیاده و سواره‌نظام در اختیارش قرار داد ولی چون این جور فامیل‌بازی‌ها فقط به درد دوران صلح و خوشگذرانی می‌خورد سپاه وی شکست خورد و تلفات سنگینی در لتوپولیس متحمل شد و هخامنش نیز در سال ۴۵۹ ق م کشته شد. اردشیر چون خبر شکست قوای خود را شنید خواست به آتنی‌ها رودست بزند. با همین نیت چندتن از دوستان خود را با پول زیادی نزد اسپارتیان فرستاد و از آنها خواست به آتیک حمله کنند تا به این ترتیب آتنی‌ها برای دفاع از شهرشان هم که شده مجبور به بازگشت شوند. اسپارتیان هم که به نوبه خود در دوران بی‌جنبگی خود در روابط با پارس به سر می‌بردند نه پول‌ها را قبول کردند و نه به درخواست پارسیان وقعی نهادند.

اردشیر که از کمک اسپارت ناامید شد در تدارک نیروی تازه‌نفس برآمد. این بار ارتبازوس و مگابوزوس را که از سرداران برجسته بودند به فرماندهی منصوب کرد و آنان را به مصر گسیل داشت.

در این مدت آتنی‌ها و مصری‌ها همچنان آن پارسی‌های فرارکرده را که در قلعه ‌سفید پناه جسته بودند در محاصره داشتند. (به این هم می‌گویند کار غیراصولی) تا اینکه سپاه پشتیبانی پارس به ممفیس رسید و محاصره قلعه سفید شکسته شد و یونانیان از ممفیس بیرون رانده شدند.

تمام مصر دوباره زیر فرمان شاه درآمد. ایناروس، شاه لیبیایی‌ها، که مصریان را به شورش برانگیخته بود هم بر اثر خیانت دور و بری‌هایش دستگیر شد. اردشیر هم داد او را مصلوب کنند.

اوضاع و احوال بین آتن و شوش به همین منوال ادامه داشت تا اینکه هیاتی به سرپرستی کالیاس به شوش اعزام شد. این چند نفر مامور بودند وضع موجود بین آتن و پارس را روشن کنند و ببینند اوضاع و احوال بین پارس و یونان از چه قرار است. این اتفاق کمی بعد از به شاهی رسیدن اردشیر بوده است. بعد از رایزنی‌های دیپلماتیک و البته لشگرکشی‌های غیردیپلماتیک بسیار نهایتاً پیمانی معروف به صلح کالیاس بین پارس و یونان منعقد شد که ممکن است به سال ۴۴۹ ق م منعقد شده باشد. دیودوروس سیسیلی می‌گوید شرط‌های اصلی آن به قرار زیر بود:

تمام شهرهای یونانی آسیا خودمختار باشند، فاصله‌های ساتراپ‌های پارسی با دریا نباید کمتر از سه روز مسافرت باشد، هیچ کشتی پارسی داخل و غرب فاسلیس در لوکیا یا صخره‌های کوانه در بیزانس در مدخل دریای سیاه بادبان نیفزاید و اگر چنانچه شاه و سردارانش این شرط‌ها را مراعات کنند آتنی‌ها به سرزمین‌هایی که شاه بر آنها حکم می‌راند سپاه نمی‌فرستند. در نتیجه صلحی که به وجود آمد شاه بزرگ ناگزیر شد از شهرهای ایونی اتحادیه صرف‌نظر کند. سربازان پارسی از این پس نمی‌توانستند از قزل ایرماق تجاوز کنند.

منابع

۱- ر.گیرشمن، محمد معین، ایران از آغاز تا اسلام، صص ۲۱۹-۲۱۸

۲- ر.ن.فرای، مسعود رجب‌نیا، تاریخ باستانی ایران، صص ۲۰۹-۲۰۸

۳- ماریا بروسیوس، ‌هایده مشایخ، شاهنشاهی هخامنشی، صص ۱۵۹-۱۵۸

۴- یوزف ویسهوفر، مرتضی ثاقب‌فر، ایران باستان، صص ۱۲۷-۱۲۶