آزمون و خطا در پرونده هسته ای ایران

تنظیم برنامه زمانبندی شده بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی, همان گونه که البرادعی بر آن صحه گذاشت, گامی به پیش برای بررسی مسائل هسته ای به جای مانده از سال ها قبل بود

تنظیم برنامه زمانبندی‌شده بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، همان‌گونه که البرادعی بر آن صحه گذاشت، گامی به پیش برای بررسی مسائل هسته‌ای به جای مانده از سال‌ها قبل بود. این برنامه و اجرای موفقیت‌آمیز اولین مرحله آن (موضوع آزمایش با پلوتونیوم)، موجب شد تا دولت آمریکا به‌رغم تلا‌ش‌های پیگیرانه‌اش، نتواند از همراهی سایر اعضای شورا بهره‌گیری کرده و سومین قطعنامه شورای امنیت را علیه ایران ساماندهی کند.

در واقع آژانس یکی از سازمان‌های زیرمجموعه سازمان ملل، خود پرونده هسته‌ای ایران را به دلیل ناتوانی در انجام ماموریتش به شورای امنیت ارسال کرده بود. با نرمشی که از سوی ایران برای ادامه بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای نشان داده شد، آژانس یک بار دیگر آمادگی خود را برای ادامه بررسی‌های بیشتر اعلا‌م کرد. اعلا‌م آمادگی آژانس برای انجام ماموریت ناتمام خود پیش‌تر با مخالفت‌های زیادی در شورای حکام آژانس مواجه شده بود. فرانسه به عنوان یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت هم، با یک چرخش آشکار در مواضع پیشین خود در جهت اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران حرکت‌های تندی را آغاز کرد. معذالک مجموعه اعضای شورای امنیت سازمان ملل به جای رودررویی با یکی از سازمان‌های زیرمجموعه خود، با استمهال و برنامه زمانبندی‌شده آژانس جهت بررسی مسائل هسته‌ای باقیمانده ایران موافقت کردند. مهلت داده شده تا پایان‌ماه نوامبر (دهم آذرماه سال جاری) است. به موازات ایجاد آرامشی نسبی در خصوص پرونده هسته‌ای ایران، فعالیت‌های فشرده‌ای در جهت پاسخگویی به پرسش‌های آژانس، طبق برنامه‌های پیش‌بینی شده در ایران در جریان است. در این شرایط خاویر سولا‌نا به عنوان مسوول دیپلماسی اروپا از سوی شورای امنیت سازمان ملل ماموریت یافته تا نسبت به میزان همکاری کشورمان در حل و فصل ابهامات مسائل هسته‌ای گذشته و حال ایران اظهار نظر نماید. موضوع تنظیم برنامه پاسخگویی به پرسش‌های آژانس به عنوان یکی از موفقیت‌های دیپلماسی ایران طی مذاکرات علی لا‌ریجانی با البرادعی به دست آمد.

پیش‌بینی جلسه مذاکره لا‌ریجانی با خاویر سولا‌نا در روز اول آبان‌ماه جاری مکمل فعالیت‌های کشورمان در رفع ابهام‌ها بوده و می‌توانست (و می‌تواند) شورای امنیت را برای صدور قطعنامه سوم علیه ایران دچار انفعال نماید. بنا بر اظهارات سخنگوی دولت، استعفای آقای لا‌ریجانی به دلا‌یل شخصی و پس از تکرار چند باره تقاضای او صورت گرفته است. با توجه به تکرار تقاضا‌ها، ظاهرا به تاخیرانداختن یکی دو‌ماه دیگر مشکل بزرگی برای لا‌ریجانی ایجاد نمی‌کرد. در این مقطع زمانی حساسیت، اهمیت و پیامدهای این استعفا را نمی‌توان همسنگ مجموع شش استعفا و یا برکناری قبلی وزیران و معاون رئیس‌جمهور دانست. پذیرش استعفای لا‌ریجانی منحصرا در صورت انتخاب شخصیت شناخته شده‌تر و با تجربه‌تری قابل قبول می‌نمود. تجارب لا‌ریجانی در پی مواضع داغ اولیه و درک بهتر شرایط و واقعیات موجود حاصل گردیده بود. افزون بر این تجارب، برگزاری جلسات کارشناسی با اهل فن طی چند‌ماه موجب شد تا راه همکاری با آژانس را نهایتا برگزیند. خارج کردن بحث غنی‌سازی از برنامه زمانبندی توافق شده با آژانس و بازگرداندن جهت مذاکرات به سوی آژانس، هنر بزرگ لا‌ریجانی بوده است که به هزینه صدور دو قطعنامه علیه ایران حاصل شده است. آگاهی‌های نسبی لا‌ریجانی در امور مربوط به فنون هسته‌ای، پس از گذشت چندین‌ماه و تشکیل جلسات کارشناسی به تدریج بالا‌ رفت و از او چهره‌ای مورد اعتماد ساخت. به موازات افزایش آگاهی‌های لا‌ریجانی، لحن تند او نیز تعدیل شد.

اکنون جلیلی برای مذاکره با خاویر سولا‌نا و البرادعی برگزیده شده است. اظهار نظر در مورد توانایی‌های جلیلی در مسائل سیاسی موضوع بحث این نوشتار نیست، اما جلیلی در مسائل هسته‌ای به هیچ روی نام آشنایی نیست. این در حالی است که آگاهی و تسلط نسبی بر فنون هسته‌ای، ابزار باارزشی در مذاکرات سیاسی هسته‌ای است. مذاکره‌کننده هسته‌ای باید بداند که تهیه سوخت نیروگاه بوشهر در نطنز، چند روز، چند‌ماه و یا چند سال به طول می‌انجامد. تمییز تفاوت پلونیوم و پلوتونیوم، کاربردهای اورانیوم فلزی، تفاوت رآکتور آب سبک و آب سنگین، اهمیت معدن اورانیوم گچین که همگی در پرونده هسته‌ای ایران مطرح هستند برای مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران ضروری است. آگاهی از سطح فنی و توانمندی‌های بومی در زمینه انرژی هسته‌ای از موضوعات دقیق و مورد استفاده در مذاکرات هسته‌ای ایران است. با توجه به مهلت‌های مورد توافق در برنامه زمانبندی، فرصت برای آموختن و تسلط نسبی در همه این موارد بسیار اندک است. مذاکره‌کننده هسته‌ای باید آگاه باشد تا در صورت بسته بودن دری چگونه از دری دیگر می‌توان وارد و یا خارج شد.

چشم‌پوشی از فنون مبارک هسته‌ای و یا تن دادن به قطعنامه تحریم‌های بیشتر در شورای امنیت هر دو خسارت‌بار و موجب تضییع حقوق ملی است. می‌توان پس از صدور قطعنامه تظاهرات مردمی به راه انداخت و در مطبوعات و رسانه‌ها هزاران ناسزا و نفرین بر آمریکا را تکرار کرد، اما نمی‌توان و نمی‌باید با استفاده از شیوه آزمون و خطا جوانانی مخلص و جویای نام را برای تجربه اندوزی در ‌ماه نوامبر به کشورهای اروپایی گسیل کرد. هرگونه خطایی در این مذاکرات بسیار گران تمام خواهد شد.

محمدصادق ربانی