احكام تقلید

عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد, ولی در احكام غیر ضروری دین باید یا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روی دلیل به دست آورد,یا از مجتهد تقلید كند, یعنی به دستور او رفتار نماید

۱) عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد، ولی در احكام غیر ضروری دین باید یا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روی دلیل به دست آورد،یا از مجتهد تقلید كند، یعنی به دستور او رفتار نماید، یا از راه احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید كه یقین كند تكلیف خود را انجام داده است، مثلا اگر عده‏ای از مجتهدین عملی را حرام می‏دانند و عده دیگر می‏گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می‏دانند آن را بجا آورد. پس كسانی كه مجتهد نیستند و نمی‏توانند به احتیاط عمل كنند واجب است از مجتهد تقلید نمایند.

۲) تقلید در احكام عمل كردن به دستور مجتهد است. و از مجتهدی باید تقلید كرد كه مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و حلال زاده و زنده و عادل باشد. و نیز بنابر احتیاط واجب باید از مجتهدی تقلید كرد كه حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد، یعنی در فهمیدن حكم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.

۳) مجتهد و اعلم را از سه راه می‏توان شناخت: اول: آنكه خود انسان یقین كند، مثل آنكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم: آنكه دو نفر عالم عادل كه می‏توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند، به شرط آنكه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند. سوم: آنكه عده‏ای از اهل علم كه می‏توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می‏شود، مجتهد بودن و یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند.

۴) اگر شناختن اعلم مشكل باشد به احتیاط واجب باید از كسی تقلید كند كه گمان به اعلم بودن او دارد، بلكه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد كه كسی اعلم است‏و بداند دیگری از او اعلم نیست به احتیاط واجب باید از او تقلید نماید. و اگرچند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یكدیگر مساوی باشند باید از یكی ازآنان تقلید نماید.

۵) به دست آوردن فتوی یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد: اول: شنیدن از خود مجتهد. دوم: شنیدن از دو نفر عادل كه فتوای مجتهد را نقل كنند. سوم: شنیدن از كسی كه مورد اطمینان و راستگوست. چهارم: دیدن در رساله مجتهد در صورتی كه انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد.

۶) تا انسان یقین نكند كه فتوای مجتهد عوض شده است، می‏تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نماید و اگر احتمال دهد كه فتوای او عوض شده، جستجو لازم نیست.

۷) اگر مجتهد اعلم در مساله‏ای فتوی دهد، مقلد آن مجتهد یعنی كسی كه از او تقلید می‏كند نمی‏تواند در آن مساله به فتوای مجتهد دیگر عمل كند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرماید احتیاط آن است كه فلان طور عمل شود مثلا بفرماید احتیاط آن است كه در ركعت‏سوم و چهارم نماز، سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنی "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" بگویند، مقلد باید یا به این احتیاط كه احتیاط واجبش می‏گویند عمل كند و سه مرتبه بگوید یا بنابر احتیاط واجب به فتوای مجتهدی كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است،عمل نماید، پس اگر او یك مرتبه گفتن را كافی بداند، می‏تواند یك مرتبه بگوید. و همچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مساله محل تامل یا محل اشكال است.

۸) اگر مجتهد اعلم بعد از آن كه در مساله فتوا داده احتیاط كند، مثلا بفرماید ظرف نجس را كه یك مرتبه در آب كر بشویند پاك می‏شود، اگر چه احتیاط آن است كه سه مرتبه بشویند، مقلد او نمی‏تواند در آن مساله به فتوای مجتهد دیگر رفتار كند، بلكه باید یا به فتوا عمل كند، یا به احتیاط بعد از فتوا كه آن را احتیاط مستحب می‏گویند عمل نماید، مگر آن كه فتوای آن مجتهد نزدیكتر به احتیاط باشد.

۹) تقلید میت ابتداءا جایز نیست، ولی بقای بر تقلید میت اشكال ندارد. و باید بقای بر تقلید میت به فتوای مجتهد زنده باشد و كسی كه در بعضی‏از مسایل به فتوای مجتهدی عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد می‏تواند در همه مسایل از او تقلید كند.

۱۰) اگر در مساله‏ای به فتوای مجتهدی عمل كند و بعد از مردن او در همان مساله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید، دوباره نمی‏تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته است انجام دهد، ولی اگر مجتهد زنده در مساله‏ای فتوی ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدتی به آن احتیاط عمل كند، دوباره می‏تواند به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته عمل نماید، مثلا اگر مجتهدی گفتن یك مرتبه "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" را در ركعت‏سوم و چهارم نماز،كافی بداند و مقلد مدتی به این دستور عمل نماید و یك مرتبه بگوید، چنانچه آن مجتهد از دنیا برود و مجتهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلد مدتی به این احتیاط عمل كند و سه مرتبه بگوید، دوباره می‏تواند به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته برگردد و یك مرتبه بگوید.

١١) مسائلی را كه انسان غالبا به آنها احتیاج دارد واجب است، یاد بگیرد.

١٢) اگر برای انسان مساله‏ای پیش آید كه حكم آن را نمی‏داند، می‏تواند صبر كند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد یا اگر احتیاط ممكن است به احتیاط عمل نماید، بلكه اگر احتیاط ممكن نباشد چنانچه از انجام عمل، محذوری لازم نیاید، می‏تواند عمل را به جا آورد. پس اگر معلوم شد كه مخالف واقع یا گفتار مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد.

۱۳) اگر كسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید، چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود،لازم نیست به او خبر دهد كه فتوی عوض شده، ولی اگر بعد از گفتن فتوی بفهمد اشتباه كرده، در صورتی كه ممكن باشد، باید اشتباه را برطرف كند.

۱۴) اگر مكلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد در صورتی اعمال او صحیح است كه بفهمد به وظیفه واقعی خود رفتار كرده است‏یا عمل او با فتوای مجتهدی كه وظیفه‏اش تقلید از او بوده یا با فتوای مجتهدی كه فعلا بایداز او تقلید كند، مطابق باشد.