تالاب انزلی

سرسبزی و لطافت، شادابی، طراوت، زیبائی و ابهت همگی نعمت و سخاوت پروردگارند که مرهون نزولات آسمانی و گستره‌های آبی در خطه گیلان می‌باشند. رودها و رودخانه‌ها، آبگیرها و تالاب‌ها همه پنجه در پنجه هم جان تشنه گیلان زمین را سیراب می‌کنند که حاصل این همکاری زمین‌هائی آباد و پرمحصول است.یکی از این پهنه‌های آبی و شاید مهم‌ترین آنها، تالاب انزلی است که با تمام زیبائی و عظمتش، سخاوتمندانه خود را بر تن زمین جاری کرده و هزاران هزار موجود زنده را در دامان خود می‌پرورد.تالاب انزلی یکی از ۱۸ تالاب بین‌المللی ایران در کنوانسیون رامسر و یکی از نقاط استثنائی و بسیار متنوع از نظر اکولوژیک و زیستی در سطح جهان است، مجموعه‌ای از گیاهان و جانوران گوناگون و مناظری بدیع و بی‌نظیر که همانند آلبومی زنده، شاهکار خداوند را در برابر دیدگان مشتاقان و عاشقان طبیعت به نمایش گذارده است تا لذت ببرند، شاکر باشند، اذهان مخرب را آگاهی بخشند و از طبیعت حمایت کنند که آب رفته به جوی باز نمی‌گردد.این تالاب که در حصار شهر انزلی گرفتار آمده، از بی‌مهری انسان‌ها نیز بی‌بهره نماند است و مشکلات و مسائلی را تحمل می‌کند که ادامه آن می‌تواند به نابودی این اکوسیستم غنی و ثروت عظیم‌الهی بینجامد.

●سیمای جغرافیائی و اقلیمی تالاب انزلی

تالاب انزلی در استان گیلان در جنوب دریای خزر در ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی واقع است.وسعت این تالاب در سال‌های ۱۳۵۵ ـ ۱۳۵۰ شمسی حدود ۲۰ هزار هکتار بود. از سال ۱۳۵۶ به بعد توسط اشخاص یا نهادها واگذار شد، به‌طوری که در سال ۱۳۶۰ وسعت آن به ۱۶ هزار هکتار رسید. این اعداد و آمار نگران کننده تا حدودی می‌توانند میزان تخریب و هجوم به تالاب و همچنین آیندهٔ نه چندان روشن آن را در صورت عدم توقف این روند را یادآور شوند.در حال حاضر طول متوسط تالاب در امتداد شرقی ـ غربی، حدود ۳۰ کیلومتر و عرض متوسط آن در امتداد شمالی ـ جنوبی حدود ۳ کیلومتر است. عمق تالاب در نقاط مختلف آن بین ۸۰/۲ ـ ۲۵/۱ متر متغیر است. این تالاب از طریق یک کانال کشتیرانی ۱۸۰۰ متری، با دریای خزر مرتبط است.از نظر موقعیت جغرافیائی در تالاب انزلی می‌توان چهار بخش متمایز را مشاهده کرد:

۱. بخش شرقی، که دارای عمق بسیار کمی است.

۲. بخش مرکزی؛

۳. بخش غربی، که عمیق‌ترین بخش تالاب است.

۴. بخش سیاه‌کشم، که به‌دلیل خصوصیات ویژه به‌عنوان منطقه حفاظت شده تعیین شده است.

همان‌طور که گفته شد تالاب انزلی در منطقه گیلان واقع است در نتیجه از مشخصات اقلیمی منطقه تبیعت می‌کند. درجه حرارت آن تابع حرارت محیط اطراف است و تغییرات درجه حرارت در شبانه‌روز زیاد نیست.حداقل آن صفر درجه و حداکثر آن بین ۳۶ ـ ۳۳ درجه سانتیگراد است. بارندگی در بیش از ۹۵ درصد منطقه بیشتر از ۸۰۰ میلیمتر و میانگین بارش سالانه بین ۲۰۰۰ ـ ۱۵۰۰ میلیمتر است و میانگین سالانه رطوبت نسبی آن از ۸۲ درصد فراتر می‌رود.

ا●ندوختگاه‌های تالاب انزلی

تالاب‌ها و اکوسیستم‌های آبی هر کشور ارزش‌های فراوانی به‌ویژه از جنبه زیست‌محیطی دارند و به‌عنوان سرمایه‌های ملی و گاه بین‌المللی، باید از آنها حفاظت کرد. بهره‌وری درست و مستمر از منابع طبیعی با روش‌های صحیح و مدیریت آگاهانه تضمین می‌‌شود و ایجاد این تعادل مناسب زیستی بین اعضاء تشکیل‌دهنده چرخه حیات، بشر را به‌سوی رشد و تکامل سوق می‌دهد.تالاب انزلی نیز یکی از این اکوسیستم‌هاست که به تشخیص کارشناسان محیط زیست مناطقی از آن تحت عناوین مختلف مورد توجه قرار گرفته است. این مناطق عبارتند از:

۱. منطقه حفاظت شده سیاه‌کشم که در جنوبی‌ترین بخش تالاب واقع است و در برگیرنده ۴۵۰۰ هکتار از اراضی ماندابی نزدیک تالاب می‌باشد.

۲. پناهگاه حیات‌وحش سلکه که در جنوب‌شرقی تالاب واقع است و وسعت آن ۳۶۰ هکتار می‌باشد.

۳. منطقه شکار ممنوع سرخان کل.

●پوشش گیاهی تالاب انزلی

پوشش گیاهی تالاب انزلی عمدتاً گیاهان آبزی است که علاوه بر فتوسنتز و ساخت موادآلی برای دیگر موجودات زنده، به‌عنوان پناهگاهی برای جانوران تالاب مانند ماهیان به حساب می‌آیند. در ضمن می‌توانند محل امنی برای لانه‌گذاری، تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرندگان بومی و مهاجر تالاب باشند. گیاهان تالاب انزلی در چهاردسته به شرح زیر می‌باشند:

۱. گیاهان اراضی پیرامون تالاب

اراضی اطراف تالاب دارای خاک مرطوبی است بنابراین گیاهانی که به مقادیر زیاد رطوبت نیاز دارند در آنجا رشد می‌کنند. اغلب گیاهان این بخش درخت‌ها و درختچه‌ها هستند که بعضی از آنها عبارتند از: شب خسب، توسکا قشلاقی، درمنه، جگن، نخل تالابی، سازو، سفید پلت، گردو و...

۲. گیاهان حاشیه‌ای یا پایابی (EmergentPlants)

ریشه این گیاهان در خاک، بخش پائینی آن در آب و برگ‌ها و گل‌هایشان در خارج از آب قرار دارند برخی از آنها عبارتند از: نی (بوریا)، لوئی، علف هفت بند، تیرکمان آبی، لاله تالابی، هزارنی، پیازین تاجریزی، اسپرغان، سغذ سلطانی، پونه آبی، بارهنگ آبی، دم اسب و... .

۳. گیاهان شناور (Floating Plants)

برگ‌های این گیاهان بر سطح آب شناور است و ریشه آنها در بستر تالاب و عموماً گل‌هایشان خارج از آب قرار دارد. محل تجمع آنها غالباً در قسمت‌های بدون باد و آرام آب است. بعضی از آنها عبارتند از: اوتریکولاریا، سالوین (سرخس آبزی)، هیدروکاریس (علف قورباغه)، انواع عدسک آبی، انواع علف هفت‌بند، نیلوفر آبی سفید، نیلوفر آبی زرد، آزولا و...

۴. گیاهان غوطه‌ور (Submerged Plants)

این گیاهان به‌طور کامل یعنی با تمام اعضاء رویش و زایش خود در آب غوطه‌ورند و البته ممکن است که گل آنها در سطح آب شکفته شود. برخی از آنها عبارت‌اند از: انواع جلبک‌ها، گوشاب شانه‌ای، هزار برگ، سراتوفیلوم شناور، تیزک، والیس نریای پیچیده و...

● حیات وحش تالاب انزلی

جانوران که اعضاء مهم هر اکوسیستم محسوب می‌شوند، مصرف کننده انرژی در زنجیره‌های غذائی هستند و در عین حال روند طبیعی را در محیط حفظ می‌کنند. در تالاب‌ها به‌خصوص تالاب انزلی که شرایط اقلیمی و اکولوژیک خاصی دارند، جانوران بسیاری اعم از مهره‌داران و بی‌مهرگان یافت می‌شوند که با یکدیگر مجموعه‌ای کامل و پایدار تشکیل می‌دهند.

۱. آبزیان

از ۲۰ گونه ماهی که در تالاب انزلی یافت می‌شود ۱۱ گونهٔ آن بومی، ۸ گونهٔ آن مهاجر و یک‌گونه نیمه مهاجر است که برای تخم‌ریزی، زاد و ولد و گاه زیستن، به تالاب روی می‌آورند. ماهیان با ارزش‌ترین گونه‌های آبزی تالاب و دارای اهمیت اکولوژیک و اقتصادی خاصی هستند و همچنین یکی از مهم‌ترین انواع پروتئین حیوانی می‌باشند که از نظر موادغذائی در مقایسه با سایر پروتئین‌های جانوری، از ارزش بیشتری برخوردارند.ماهیان بومی تالاب انزلی عبارت‌اند از: اردک‌ماهی، ماش‌ماهی، سیاه‌کولی، لای‌ماهی، سفیدکولی، گربه‌ماهی، سوف‌حاجی‌طرخان و آمورسفید. ماهیان مهاجر آن نیز عبارت‌اند از: سیم، سوف، کلمه، سفید، سَس‌ماهی و کپور.