رویاهای جاه طلبانه پایان می پذیرد

با آغاز بحران اقتصادی جهان در نیمه دوم سال ۲۰۰۷, مجموعه بافت های اقتصادی دوبی به گونه ای چشمگیر متزلزل شدند

با آغاز بحران اقتصادی جهان در نیمه دوم سال ۲۰۰۷، مجموعه بافت های اقتصادی دوبی به گونه ای چشمگیر متزلزل شدند. مسکن، یکی از مهمترین موتورهای محرکه اقتصاد این امارت به شدت فرو ریخت و دیگر فعالیت ها در عرصه های بازرگانی و خدمات نیز عمیقا آسیب دیدند. شمار زیادی از خریداران املاک که با استفاده از اعتبارات بانکی آپارتمان و خانه خریده بودند، با فروریزی بهای املاک و اجاره از پرداخت بدهیهای خود بازماندند و نظام بانکی دوبی را به خطر انداختند. میانگین سقوط بهای مسکن در این مدت، بیش از چهل درصد ارزیابی شده است.

● داستان آل مکتوم

درست ۱۸۶ سال قبل بود که «شیخ مکتوم بن بطی آل مکتوم» به همراه ۸۰۰ نفر از خویشاوندان و وابستگان و همراهان خود، از امارت ابوظبی وارد دهکده کوچک «دوبی» شدند و از آن تاریخ، دوران حکمرانی قبیله آل مکتوم و تأسیس امارت دبی آغاز شد. بعدها در ۱۹۷۱ میلادی با همکاری «شیخ راشد بن سعید آل مکتوم»؛ هشتمین امیر دوبی، و «شیخ زاید بن سلطان آلنهیان»؛ امیر ابوظبی، با اتحاد هفت امیرنشین ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، ام‌القوین، رأس‌الخیمه و فجیره، امارات متحده عربی تاسیس شد و شیخ زاید به عنوان اولین حاکم و «شیخ مکتوم بن راشد»؛ فرزند شیخ راشد، به عنوان اولین نخست وزیر آن انتخاب شدند.

وقوع حوادث سال های بعد و فرصت طلبی و هوشمندی شیخ راشد باعث شد تا امیر دوبی تصمیم بگیرد بر اهرم هایی غیر از طلای سیاه تکیه کند. شگرد اصلی او، بهره برداری از فرصت های بزرگی بود که چرخش حوادث در اختیارش قرار داد: جنگ داخلی لبنان به نقش فعال این کشور به عنوان مرکز مالی خاورمیانه پایان داد، جنگ ایران و عراق، دو کشور پویای منطقه را از ایفای یک نقش اقتصادی غالب باز داشت و همزمان، با افزایش چشم گیر قیمت نفت، حجم عظیمی از دلارهای نفتی، در خلیج فارس انباشته شد.

این چنین بود که دوبی به تدریج به مرکزی برای مبادله کالا در خلیج فارس بدل شد و رویاهای طلایی این امیر نشین شکل گرفت.

با مرگ شیخ راشد در ۱۹۹۰ رویاهای وی توسط جانشینشانش؛ «شیخ مکتوم بن راشد» و «شیخ محمد بن راشد» دنبال شد و در طی ۲۰ سال بعد جایگاه دوبی به یک مرکز تجارت جهانی ارتقا یافت و این بندر کوچک حاشیه خلیج فارس به یک متروپل جهانی برای فعالیت‌های ساختمانی تبدیل شد؛ بندر بزرگ، فرودگاه عظیم بین المللی، صدها هتل و برج و آسمان خراش، خیابان های وسیع، جزایر مصنوعی، متروی هوائی و صدها طرح دیگر ازجمله طرح جاه طلبانه ای بود که در این امیرنشین در دست احداث قرار گرفت و سرمایه های عظیمی را از اقصی نقاط جهان، متوجه خود کرد.

داستان پاگرفتن جزیره مصنوعی نخل‌جمیره، خود بسیار شنیدنی است. پیشروی و عقب نشینی آب دریاها به خشکی، همواره روندی طبیعی و به دور از دخالت دست بشر داشته است. اما برای ایجاد نخل جمیره، ۴۰ هزار کارگر، زیر نظر معماران و مهندسانی که بیشتر آنان نیز غیربومی بودند، ۱۰۰ میلیون مترمکعب خاک و سنگ را به دل دریا ریختند تا زمینی مصنوعی برای بنای آن فراهم شود. این خاک و سنگ‌ها به کمک مدرن‌ترین فن‌آوری‌های ساختمانی، چنان درهم فشرده شد که ساختمان‌های ۱۵۰۰ ویلای لوکس، ۲۵۰۰ آپارتمان و ۱۴ هتل سوپرلوکس بتوانند در آن‌ها ریشه بدوانند. پارک آکواریومی جزیره نخل نیز به بزرگترین سرسره جهان با ۲۷ متر و نیم ارتفاع و استخر و آکواریوم عظیمی مجهز است که کوسه‌ها و دلفین‌ها در آن به تماشاگر دندان نشان ‌می‌دهند یا می‌خندند.

اما مراسم گشایش جزیره نخل جمیره در نوامبر ۲۰۰۸ در حضور ۱۵۰۰ میهمان دستچین شده، شعله‌های صدهزار فشفشه نورانی‌ترین شب تاریخ خلیج فارس و بزرگترین آتش‌بازی تاریخ تمدن بشری را رقم زد. در این میان جاذبه‌های هتل سوپرلوکس آتلانتیس و کنسرت‌ها و برنامه‌های جشن و سروری که در آن ترتیب داده شد، شب خاطره انگیزی را برای میهمانان خود به خاطر گذاشت.

اما درحالی که جهان سرمایه‌داری ظرف دو دهه گذشته، با صرف هزاران میلیارد دلار، کوشید از دوبی یک «دهکده جهانی نمونه» بسازد، تکانه های بحران اقتصادی جهان به تدریج دامن رویاهای جاه طلبانه را گرفت.

● شمارش معکوس ترکیدن حباب

▪ با آغاز بحران اقتصادی جهان در نیمه دوم سال ۲۰۰۷، مجموعه بافت های اقتصادی دوبی به گونه ای چشمگیر متزلزل شدند. مسکن، یکی از مهمترین موتورهای محرکه اقتصاد این امارت به شدت فرو ریخت و دیگر فعالیت ها در عرصه های بازرگانی و خدمات نیز عمیقا آسیب دیدند. شمار زیادی از خریداران املاک که با استفاده از اعتبارات بانکی آپارتمان و خانه خریده بودند، با فروریزی بهای املاک و اجاره از پرداخت بدهیهای خود بازماندند و نظام بانکی دوبی را به خطر انداختند. میانگین سقوط بهای مسکن در این مدت، بیش از چهل درصد ارزیابی شده است.

▪ اولین نشانه‌های عمیق شدن بحران زمانی آشکار شد که در پایان سال ۲۰۰۸ دولت دوبی ناچار شد برای بازپرداخت بدهی‌های خارجی شرکت‌های آب‌، برق و مخابرات کمک‌های مالی زیادی در اختیار آن‌ها قرار دهد. هدف این کمک‌ها آن بود که امیرنشین دوبی اعتبار خود را در بازارهای مالی جهانی حفظ کند.

▪ در سپتامبر ۲۰۰۹، امیر دوبی، فاز نخست متروی دوبی را در مراسمی پرشکوه افتتاح کرد. او با این کار می‌خواست به جهان نشان دهد که امیرنشین کوچکش در اوج بحران مالی بین‌المللی می‌تواند همچنان راه شکوفایی را بپیماید. حفظ خوش‌بینی نسبت به اقتصاد اصولا به محور سیاست دولت دوبی تبدیل شده است. اخیرا مرکز آمار دوبی اعلام کرد که اقتصاد این امیرنشین در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۰ میلادی بین ۲ تا ۳ درصد خواهد بود. در گزارش اداره آمار همچنین آمده است که از سال ۲۰۱۱ ضریب رشد اقتصادی دوبی به ۴ تا ۵ درصد خواهد رسید.

▪ در نوامبر ۲۰۰۹، «دوبی ورلد» و شعبه اش «النخیل» اعلام کردند که توانائی پرداخت اقساط بدهی‌های ۶۰ میلیارد دلاری خود را ندارد. دولت دوبی از بستانکاران خارجی خواست که برای وصول مطالبات خود، تا پایان ماه مه سال ۲۰۰۹ به این کنسرن مهلت دهند. با انتشار این خبر بورس‌های جهان شاهد تکانه‌های شدیدی بودند که پس از ۲۴ ساعت آرام یافت.

▪ قرار است شش بانک مهم که از طلبکاران اصلی دوبی ورلد محسوب می‌شوند، با نمایندگان «دوبی ورلد» و «النخیل» جلسه مشترکی تشکیل دهند. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، در کنار بانک امارات ان بی دی و بانک تجارت ابوظبی، چهار بانک بریتانیائی نیز جزو طلبکاران اصلی دوبی ورلد محسوب می‌شوند. بریتانیائی‌ها که به عنوان تضمین‌کننده حق استقلال دوبی در این امیرنشین از امتیازاتی استثنائی برخوردارند، در سال‌‌های اخیر در صنعت ساختمان نیز سرمایه‌گذاری سنگینی کرده‌اند.

▪ «پرولیدز»؛ موسسه‌ی پژوهش‌های بازار، در بررسی‌های خود، پیامدهای بحران مالی در جهان را برای دوبی بسیار سخت ارزیابی کرده است. اکنون نزدیک به ۵۰ درصد از طرح‌های ساخت‌وساز در دوبی به‌دنبال بروز بحران اقتصاد جهانی متوقف شده‌اند. ارزش این طرح‌ها به ۵۸۲ میلیارد دلار می‌رسد. بخش ساخت‌وساز و بازار املاک نزدیک به نیمی از تولید ناخالص ملی کشور امارات را در برمی‌گیرند و پیامدهای این رکود بسیار گسترده خواهد بود. خروج بازرگانان و سرمایه‌گذاران از دوبی آغاز شده است. روزانه صدها نفر بیکار آنجا را ترک می‌کنند. دارندگان بدهی‌های سنگین شتابان از دوبی می‌روند.

▪ دوران رونق کم‌نظیر فعالیت‌های ساختمانی دوبی، به گونه‌ای پایان یافته که در هیچ نقطه دیگر جهان، مشابه آن دیده نشده است. ظرف ده سال گذشته، شیخ‌های دوبی، شبانه روز چنان مشغول ساختن بودند که به نظر می‌رسید ذخیره سیمان و آهن و شیشه جهان، به زودی به پایان خواهد رسید. اما اکنون این ذخیره پول جهان است که به پایان می‌رسد. بدهی‌های سنگین روی دست امیر دوبی مانده است. بحران مالی جهانی، چنان غافلگیرکننده به سراغ امارات متحده عربی رفته است که تا چند هفته پیش هیچکس آن را تصور نمی کرد.

▪ در وضعیت کنونی، تنها قدرتی که می تواند امارت دوبی را از بحران شدید مالی خارج کند، «برادر یزرگ» او یعنی ابوظبی است که با تکیه بر ثروت عظیم نفتی خود، رهبری امارات را در اختیار دارد. این امید که ابوظبی با منابع مالی افسانه ایش به کمک دوبی خواهد آمد، به ایجاد آرامش در شمار زیادی از بازارهای جهانی سهام کمک کرد. ابوظبی به احتمال قریب به یقین به کمک دبی خواهد آمد، ولی در ازای این کمک، نفوذ بیشتری را در اقتصاد دوبی مطالبه خواهد کرد.

● چهره ها

▪ «شیخ راشد بن سعید آل مکتوم» در ۱۹۵۸ به عنوان هشتمین امیر دوبی برگزیده شد و تا زمان مرگ خود در ۱۹۹۰ امارت کرد. در ۱۹۷۱ با همکاری «شیخ زاید بن سلطان آلنهیان»؛ امیر ابوظبی، با اتحاد هفت امیرنشین ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، ام‌القوین، رأس‌الخیمه و فجیره، امارات متحده عربی تاسیس کرد و پایه های دوبی امروزی را بنا نهاد.

▪ «شیخ مکتوم بن راشد آل مکتوم» با شکل گیری امارات متحده عربی در ۱۹۷۱ به عنوان اولین نخست وزیر امارات متحده عربی بر گزیده و در سال ۱۹۹۰ به امارت دوبی رسید و راه توسعه دوبی را ادامه داد. وی در ۲۰۰۶ میلادی در اثر سکته قلبی درگذشت.

▪ «شیخ محمد بن راشد» در دانشگاه کمبریج تحصیل کرده، عاشق مسابقه اتومبیل رانی و اسب سواری است و از سال ۲۰۰۶ امور اقتصادی دوبی را در دست گرفته. هم اوست که دوبی را به شکل شرکت بزرگی اداره می کرد و می خواست دوبی را «سنگاپورخلیج فارس کند». شیخ محمد در حین زیارت مکه خبر ورشکستگی دوبی را دریافت کرد.

نویسنده: امیر حسین - کشاورز

منبع: سایت - باشگاه اندیشه - تاریخ شمسی نشر ۲۶/۱۰/۱۳۸۸