گستره اسراف

برخی از افراد جامعه علی رغم اینکه اسراف از مصادیق گناهان کبیره است نسبت به این حرام الهی حساسیت لازم را نشان نمی دهند و به لحاظ کمی و کیفی مصادیق آن را محدود می کنند، لطفاً توضیح …

برخی از افراد جامعه علی رغم اینکه اسراف از مصادیق گناهان کبیره است نسبت به این حرام الهی حساسیت لازم را نشان نمی دهند و به لحاظ کمی و کیفی مصادیق آن را محدود می کنند، لطفاً توضیح دهید براساس آموزه های اسلامی اسراف چه گستره و ابعادی را شامل می شود؟

اسراف در لغت به معنای تجاوز از مرز اعتدال در هر کاری است. «السرف: تجاوز الحد فی کل فعل یفعله الانسان» (مفردات راغب، ذیل واژه سرف).

در روایتی از امام علی(ع) آمده است: هر آنچه از میانه روی بگذرد، اسراف است. (مستدرک الوسایل، ج۱۵، ص۲۷۱). همچنین از امام صادق(ع) روایت شده است: که فرمود: بدان که هر چیزی، اندازه ای دارد که اگر از آن بگذرد، زیاده روی است. (نزهه الناظر، ص۱۷۸) امام کاظم(ع) در روایتی در تبیین جنود عقل و جهل دو مقوله «القصد و الاسراف را که به معنای میانه روی و در مقابل آن زیاده روی و اسراف است، در مقابل هم قرار داده اند. بنابراین با عنایت به تبیین مفهوم اسراف، گستره این حرام الهی و مصادیق این واژه در زندگی فردی و اجتماعی انسان بسیار گسترده و وسیع است. چنانچه در حدیثی از پیامبر اعظم(ص) آمده است: «فی کل شیئ اسراف» در هر چیزی اسراف وجود دارد. (کنزالعمال، ج۹، ص۴۷۴) مفهوم اسراف در هر کاری می تواند تحقق پیدا کند و هرکاری که از مرز اعتدال خارج شود، اسراف شمرده می شود، حتی در وضو گرفتن، غسل کردن، مصرف پوشاک، غذا و... اگر کسی بیش از حد نیاز، مصرف کند، اسرافکار است. در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «میانه روی کاری است که خداوند آن را دوست می دارد، و اسراف را ناخوش می دارد، حتی دور انداختن هسته (میوه) را، زیرا آن (نیز) به کاری می آید، و حتی دور ریختن زیادی نوشیدنی ات را. (بحارالانوار، ج۷۱، ص۳۴۶)

بنابراین اسراف، تنها در خوردن و آشامیدن نیست، بلکه حتی دور ریختن هسته خرما یا هسته دیگر میوه هایی که برای کاشت، قابل استفاده اند، اسراف محسوب می شود، ولی در عصر ما، گستره اسراف، بسیار وسیع تر و گسترده تر از این است. اسراف در بهره گیری از محیط زیست، اسراف در بنزین، نفت، گاز و دیگر منابع حیاتی نیز مصداق دارد.

اسراف کمی و کیفی

گاه اسراف، دو کمیت مصرف است، یعنی بیش از مقدار مورد نیاز مصرف کردن. گاه نیز در کیفیت مصرف تحقق پیدا می کند. بدین معنا که مصرف از نظر کمی، بیش از حد نیاز نیست، ولی از نظر کیفی بیش از حد نیاز است، مانند پوشیدن لباس میهمانی که برای حفظ آبروست در منزل و برای کار کردن. روایت است که شخصی به نام سلیمان بن صالح، از امام صادق(ع) پرسید: کمترین درجه اسراف چیست؟

امام در پاسخ فرمود: کمترین اندازه آن، این است که لباس میهمانی ات را لباس خانه قرار دهی و ته مانده ظرف را دور بریزی. (الکافی، ج۴، ص۵۶)

بنابراین، استفاده نابجا از وسایل شخصی نیز از مصادیق اسراف کیفی تلقی می شود و دور ریختن باقیمانده آب یا غذای مصرفی، از مصادیق اسراف کمی است.

همچنین در روایت دیگری به نقل از پیامبراعظم(ص) آمده است: «ان من السرف الا تاکل کل ما اشتهیت» یکی از نمونه های اسراف، این است که هرچه دلت بخواهد بخوری. (کنزالعمال، ج۳، ص۴۴۴) این سخن اشاره دارد به اینکه ممکن است کسی بیش از اندازه لازم، غذا نخورد، ولی در انتخاب نوع غذا، اسرافکار باشد، یعنی به جای انتخاب غذای مفیدتر، غذای لذیذتر را انتخاب کند. به سخن دیگر، آنچه باید بخورد نمی خورد، بلکه آنچه می خواهد می خورد.