کاهش سن سرطان روده بزرگ

بازخوانی پرونده پزشکی یکی از بیماران دکتر پیمان ادیبی فوق تخصص بیماری های گوارشی

اولین بار که پشت تلفن با نادر حرف زدم، مضطرب بود. همه ماجرا را در یک جمله به او گفته بودند. گفت: «خبر کوتاه بود.» بعد، لحظه‌ای مکث کرد و ادامه داد: «مثل عمر بابا». پدر نادر یک مرد ۵۴ساله بود...

کارمند بازنشسته. برای اولین بار با شکایت کم‌خونی به پزشک عمومی مراجعه کرده بود. انتظار داشت دکتر برایش قرص آهن بنویسد. ننوشت. پدر نادر تعجب کرد. پزشکش او را به دکتر ادیبی ارجاع داد. پدر زیر بار نمی‌رفت. می‌گفت: «یک کم‌خونی ساده که این حرف‌ها را ندارد!» بعد از چند جلسه رفت و آمد و کولونوسکوپی و نمونه‌برداری از روده بزرگ، تشخیص قطعی شد: «سرطان روده بزرگ». دکتر پیمان ادیبی، فوق‌تخص بیماری‌های گوارشی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با ما درباره همین سرطان (بیماری پدر نادر) گفت‌وگو کرده است. او رژیم‌های غذایی را در ابتلا به این سرطان مهم می‌داند و تاکید فراوان او بیش و پیش از هر چیز دیگری بر غربالگری و تشخیص زودرس است؛ قبل از اینکه کار از کار بگذرد.

▪ آقای دکتر! نکته‌ای که در این بیمار برای اولین بار توجه‌تان را جلب کرد چه بود؟

ـ ایشان برای اولین بار با شکایت کم‌خونی به کلینیک بنده مراجعه کردند. از آنجایی که کم‌خونی یا آنمی ‌فقر آهن در چنین فردی دور از انتظار است، نخستین شک ما به بیماری‌های گوارشی و بین آنها به بیماری‌های روده بزرگ بوده است.

▪ چرا دور از انتظار؟

ـ در خانم‌ها به دلیل عادت ماهانه، زیاد پیش می‌آید که ما با کم‌خونی ‌فقر آهن روبه‌رو بشویم اما در آقایان علتی عادی برای کمبود آهن نداریم؛ بنابراین اگر یک مرد ۴۰ تا ۵۰ ساله با شکایت آنمی ‌(کم‌خونی) ناشی از فقر آهن به ما مراجعه کند، همان‌طور که عرض کردم، به عنوان اولین قدم باید بیماری‌های گوارشی به خصوص روده بزرگ را در نظر گرفت.

▪ در مورد خانم‌ها چه زمانی به چنین چیزی شک می‌کنیم؟

ـ در مورد خانم‌ها، بعد از سن یائسگی باید به کم‌خونی حساس باشیم؛ چون در این شرایط عادت ماهانه آنها قطع شده و دیگر بروز کمبود آهن چندان مورد انتظار نخواهد بود.

▪ آقای دکتر! خیلی‌ها دوست دارند بدانند که ما اصلا چرا به سرطان روده بزرگ مبتلا می‌شویم؟

ـ سوال خوبی است. سرطان روده بزرگ یکی از شایع‌ترین سرطان‌های انسانی است؛ به خصوص در سال‌های اخیر که روند روبه رشدی هم داشته؛ هم ‌سن مبتلایان به آن به‌طور میانگین پایین آمده و هم تعداد کسانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند زیاد شده است.

▪ و علت همه اینها چیست؟

ـ یکی از توجیهاتی که مطرح شده، این است که عادت‌های غذایی در ایجاد این سرطان تاثیر دارند. البته یک تغییر ژنتیکی هم در سطح بافت روده رخ می‌دهد تا سرطان ایجاد شود.

▪ همان عادت‌های غذایی که اشاره کردید، جالب است. بحث را با همان ادامه بدهیم؟

ـ بله؛ یک رژیم غذایی که در آن مصرف گوشت قرمز فراوان باشد، از عوامل مستعد‌کننده سرطان روده بزرگ است. از طرف دیگر، چرب بودن غذا هم در درازمدت تاثیراتی مانند مصرف گوشت قرمز دارد.

▪ آیا پدر «نادر» هم از این رژیم غذایی استفاده می‌کرده؟

ـ بله؛ در رژیم غذایی او مصرف گوشت و چربی، بخش عمده بوده. همچنین میزان استفاده از غذاهای محافظ روده در برنامه غذایی این بیمار به شدت کاهش یافته بود.

▪ منظورتان از غذاهای محافظ روده چیست؟

ـ امروزه گفته می‌شود که غذاهای فیبردار مانند میوه‌ها یا سبزی‌ها از روده بزرگ در برابر سرطان محافظت می‌کنند. این نوع مواد غذایی با ایجاد سرعت در حرکت روده، پسمانده غذایی موجود در آن را با سرعت بیشتری دفع می‌کنند. در نتیجه مدت زمانی که روده بزرگ با مواد سمی در تماس است کاهش می‌یابد. همچنین نشان داده شده که مصرف کلسیم که در لبنیات فراوان است در برابر سرطان روده بزرگ نقش محافظتی دارد. بیمار مورد نظر ما در این گفت‌وگو نه تنها رژیم غذایی درستی نداشتند، بلکه از چاقی هم رنج می‌بردند. در اینجا لازم است توضیح بدهم که اضافه وزن و چاقی هم در سرطان روده بزرگ مانند سایر سرطان‌های هم خانواده با این سرطان نقش تحریک‌کننده و ایجاد‌کننده دارد.

▪ چه علامت‌های دیگری علاوه بر کم‌خونی ‌فقرآهن، ممکن بود در این بیمار یا یک بیمار مشابه او بروز کند؟

ـ یکی از علامت‌هایی که باید به آن توجه کرد، خون‌ریزی روشن از مقعد است که به تازگی شروع شده باشد؛ همراه با یبوست نباشد و مرتبا تکرار شود. همچنین باید عرض کنم استفاده از روش‌های غربالگری هم در تشخیص زودهنگام اهمیت حیاتی دارد.

▪ در مورد روش‌های غربالگری بیشتر توضیح می‌دهید؟

ـ ببینید؛ در سرطان‌ها و بیماری‌های بدخیم ما با رشد دیوانه‌وار و افسارگسیخته گروهی از سلول‌ها در قسمتی از بدن مثل روده بزرگ مواجهیم. هر چقدر در مراحل ابتدایی‌تری این مساله را تشخیص بدهیم، احتمال زنده ماندن یا بهبود بیمار افزایش خواهد یافت. بنابراین توجه به علایم خطر مهم است. منظور از روش‌های غربالگری، روش‌هایی است که در آن با استفاده از اقدامات خاصی بروز سرطان در مراحل ابتدایی آن به صورت دوره‌ای مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

▪ مانند ماموگرافی در سرطان پستان؟

ـ بله، در سرطان روده بزرگ این روش به صورت مفیدی به وسیله کولونوسکوپی انجام می‌شود. در کولونوسکوپی، سرتاسر روده بزرگ بیمار به وسیله یک دستگاه که به آن دوربینی متصل است مشاهده می‌شود. بنابراین به طور خلاصه پزشک هرگونه تغییری را که از وقوع تحولات منتهی به سرطان، حکایت کند تشخیص می‌دهد.

▪ پدر نادر هم باید تحت کولونوسکوپی قرار می‌گرفت؟

ـ بله؛ همه مردم باید از سن ۵۰ سالگی تحت برنامه غربالگری سرطان روده بزرگ قرار بگیرند. این بیمار هم اگر زودتر برای غربالگری مراجعه می‌کرد ما بیماری او را در مراحل پایین‌تری تشخیص می‌دادیم یا ممکن بود در مراحل پیش از ابتلا به سرطان تغییرات بافتی رخ داده در مخاط روده بزرگ او را رصد کنیم اما ملاحظه می‌کنید که ایشان ۴ سال دیرتر مراجعه کردند.

▪ خانواده بیمار چه برخوردی داشتند؟

ـ پسر ۲۰ ساله‌اش (نادر) در تمام مدت این رفت و آمدها به کلینیک، همراه او بود. فهمیده بود که این بیماری ممکن است زمینه‌های ژنتیکی هم داشته باشد. خیلی برای خودش می‌ترسید. نگران بود خودش هم به این بیماری مبتلا شود.

▪ ترس نادر بجا بود؟

ـ بله؛ اما نباید بترسد. این پسر از بستگان درجه اول بیمار مورد نظر به حساب می‌آید. بنابراین باید از سن ۴۴ سالگی، یعنی ۱۰ سال زودتر از سنی که پدرش در آن به سرطان روده بزرگ مبتلا شده، برای انجام کولونوسکوپی مراجعه کند و به‌صورت دوره‌ای تحت‌نظر باشد. با توجه به دقت و حساسیتی که کولونوسکوپی در تشخیص زودهنگام این سرطان دارد، می‌توان گفت که احساس اضطراب او بی‌مورد است. البته اگر به موقع برای غربالگری مراجعه کند.

دکتر فاطمه فراهانی