تركیه و رؤیای میانجی گری در خاورمیانه

تركیه كه چندین دهه است كشورهای عرب و مسلمان خاورمیانه را در آغوش گرفته, می كوشد رابطه با همسایگانش را قوی تر كرده و در عین حال خود رابه عنوان یك میانجی منطقه ای وارد عرصه كند

تركیه كه چندین دهه است كشورهای عرب و مسلمان خاورمیانه را در آغوش گرفته، می كوشد رابطه با همسایگانش را قوی تر كرده و در عین حال خود رابه عنوان یك میانجی منطقه ای وارد عرصه كند.

مقامات تركیه می گویند كه این استراتژی جدید جایگاه استراتژیك این كشور و پیوندهای تاریخی آن را در خاورمیانه مستحكم تر می سازد و نیز به برقراری ثبات در منطقه كمك می كند اما منتقدان خارجی و داخلی می گویند كه حزب حاكم عدالت و توسعه (AKP) یك سیاست خارجی اسلام گرایانه اتخاذ كرده و درتلاش است تا تركیه را به رهبری در جهان اسلام مبدل سازد.

آنان براین باورند كه این چشم انداز جدید می تواند به روابط تركیه با آمریكا و اتحادیه اروپا خدشه وارد كرده و بدین ترتیب به منافع این كشور لطمه بزند.

این تغییر در سیاست خارجی تركیه شروع خوبی نداشته و طی هفته های اخیر انتقادهایی جدی به دیپلماسی این كشور وارد شده است. اولین مشكل در اواسط ماه فوریه زمانی پیش آمد كه آمریكا و اسرائیل با یأس و وحشت از سفر «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی حماس به آنكارا استقبال كردند و برخی مطبوعات غرب گرای تركیه نیز آن را یك «اشتباه» خواندند.

بلافاصله پس از آن «ابراهیم جعفری» نخست وزیر موقت عراق به تركیه سفر كرد و درحالی كه انتظار می رفت این دیدار پل جدیدی در روابط بین دو كشور باشد در خبرها آمد كه «جلال طالبانی» رئیس جمهوری عراق اعلام كرده كه این سفر رسماً تأیید نشده است. طالبانی همچنین گفته بود كه امضای هرگونه توافقنامه ای توسط جعفری و ترك ها فاقد اعتبار است.

چندی بعد دولت تركیه اعلام كرد كه درصدد برنامه ریزی برای میزبانی «مقتدی صدر» است و این بار نیز كارشناسان و دیپلمات های غربی ابرو در هم كشیدند. این مخالفتها سبب شد تا سفر صدر به تركیه به حالت تعلیق درآید.

ناظران خارجی بر این باورند كه اقدام حزب عدالت و توسعه برای تقویت روابط با كشورهای خاورمیانه موجب ایجاد شكاف در جامعه سیاستگذاری تركیه شده است. یك دیپلمات غربی مستقر در آنكارا كه به دلیل حساسیت مسأله نخواسته نامش فاش شود گفت: «می توان شكاف میان اداره كنندگان وزارت خارجه و سیاستگذاران خارجی AKP را به راحتی مشاهده كنید و این چالش واقعی درمسیر آینده سیاست خارجی تركیه است. این پدیده جدیدی است كه در ماههای اخیر رخ نموده است.»

به نظر نمی رسد كه ناكامی های نخستین، مانعی برای دولت «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر تركیه ایجاد كند. «حسین باغچی» استاد روابط بین الملل دانشگاه فنی خاورمیانه تركیه معتقد است كه رهبری عدالت و توسعه تصور می كند غفلت های پیشین تركیه در مورد همسایگانش باعث از دست رفتن برخی فرصت های دیپلماتیك شده است. ظاهراً دولت مصمم است كه اشتباهات گذشته را تكرار نكند. تركیه می خواهد پیام آور دنیای اسلام به غرب باشد. دولت واقعاً فكر می كند كه می تواند پلی باشد میان شرق و غرب و سیاست خارجی همین است.» اردوغان در نشست اخیر اتحادیه عرب در خارطوم، سودان، سخنرانی كرد و بدین ترتیب بر سیاست جدید تركیه صحه گذاشت. تركیه در این نشست برای نخستین بار در جایگاه «مهمان دائم» پذیرفته شده بود و اردوغان به عنوان نخستین رهبر تركیه در آنجا حضور یافت.

در عین حال، به دنبال چاپ تصاویر موهن علیه پیامبر اسلام در یك روزنامه دانماركی، دولت تركیه تلاش كرد تا به نوعی نقش میانجی گر میان اتحادیه اروپا و دنیای اسلام باشد. تركیه همچنین پیشنهاد كرد كه روابط آن با اتحادیه اروپا و آمریكا و در عین حال روابط رو به رشد این كشور با ایران می تواند آنكارا را قادر سازد كه درمورد مسأله هسته ای ایران میانجی شود.

یك مقام ارشد وزارت خارجه تركیه می گوید: «ما در منطقه ای بسیار حساس زندگی می كنیم بنابراین قبل از هر چیزی خواهان روابط خوب با همه همسایگان خود هستیم.»

وی افزود: «با توجه به پیوندهای تاریخی منطقه، آنكارا می تواند گفت وگوهای دیپلماتیك را تقویت كند. ما در هر مناقشه ای به طرفین مسأله اعتماد داریم.»

منتقدان تغییر سیاست خارجی هشدار می دهند كه سیاست های جدید تركیه ناقص است و خطر تاراندن متحدان غربی این كشور وجود دارد. سفر مشعل به تركیه با مخالفت شدید اعضای كنگره آمریكا و اسرائیل - تنها كشوری در خاورمیانه كه تركیه با آن اتحاد نظامی دارد - روبرو شد.

همچنین دیپلما ت های غربی برخی تلاش های تركیه برای پیشبرد روابط با سوریه را در مسیر مخالف تلاش غربی ها برای منزوی كردن حكومت «بشار اسد» رئیس جمهوری سوریه می دانند.

«هنری باركی» رئیس دپارتمان روابط بین الملل دانشگاه لیهای در پنسیلوانیا می گوید: «اگر سیاست جدید تركیه خارج از احزاب از حمایت برخوردار نباشد عملی نخواهد شد و نتیجه ای در برنخواهد داشت.» به اعتقاد وی تغییر در سیاست خارجی عواقب و بازتاب های داخلی نیز خواهد داشت. او افزود: «در كنگره آمریكا افراد زیادی هستند كه از تركیه حمایت می كنند اما به دلیل سفر مشعل به تركیه اكنون در حمایت از آن كشور سخن نمی گویند. تصور نمی كنم در واشنگتن كسانی باشند كه اهمیت روابط تجاری تركیه با سوریه و ایران را كم اهمیت جلوه دهند و با روابط بهتر آن با این كشورها مخالفت كنند اما زمانی كه در مورد مسأله ای اجماع بین المللی وجود دارد بدان معناست كه خطوطی هست كه نباید از آنها عدول كرد.»

برخی منتقدان دیگر معتقدند سیاست جدید تركیه با آنكه مبتنی بر حسن نیت است بسیار پرمخاطره است. «سونر جاگاپتای» رئیس برنامه تحقیقاتی تركیه در انستیتوی خاور نزدیك در واشنگتن می گوید: «این در قالب پیشبرد یك سیاست حسن نیت است اما در قبال سیاست عملی خاورمیانه شكست می خورد. این سیاست زمانی كارساز است كه طرف دیگر هم به تركیه نیاز داشته باشد.»

به گفته باغچی رخدادهای خاورمیانه گزینه های محدودی را برای تركیه باقی گذاشته و این كشور را برآن داشته است تا در سیاست منطقه ای خود تجدیدنظر كند. وی عنوان داشت: «این تغییر به سود تركیه است. قرن بیست و یكم دوره ای است كه شرق و غرب می كوشند به شیوه ای متفاوت یكدیگر را دریابند و تركیه روزنه ای است برای غرب تا از مسیر متفاوتی وارد دنیای اسلام شود.»

ترجمه: هرمز برادران

منبع: اوراسیانته