فرمولی جدید برای رفع اختلافات

مذاکرات ژنو بین ایران و ۱ ۵ در بیم و امید برگزار شد و نتایجی اعلام شد که می تواند سرآغاز روند جدیدی در هشتمین سال پرونده هسته یی ایران باشد

مذاکرات ژنو بین ایران و ۱+۵ در بیم و امید برگزار شد و نتایجی اعلام شد که می تواند سرآغاز روند جدیدی در هشتمین سال پرونده هسته یی ایران باشد. ایران در موقعیتی جدید به مذاکرات رفت و حمایت آقای اوباما از مذاکرات و روش های دیپلماتیک در پرونده هسته یی ایران فضا را آماده توافقاتی کرد که رئیس جمهور امریکا و سولانا آن را «سازنده» خواندند. بی شک اگر الفاظ تهدیدآمیزی که فرانسوی ها به کار بردند و قرار بود مبنای کار قرار گیرد چنین توافقات سازنده یی صورت نمی گرفت زیرا روانشناسی ایران نشان داده با تحریم و قطعنامه تسلیم نمی شود.

با توجه به اینکه ایران خود نیز برای کسب توافق به مذاکرات رفته بود سخنان منفی مطرح نشد و طرفین در فضایی دوستانه به طرح موضوعات پرداختند. البته ایران تا آخرین دقایق اصرار داشت روی پرونده هسته یی اش دیگر مذاکره نمی کند و این موجب پیشداوری غرب از نتایج مذاکرات شده بود ولیکن مطابق مستندات مذاکرات ژنو، محور اصلی مذاکرات، پرونده هسته یی ایران بود و این خود موجب رفع نگرانی ۱+۵ شد.

دو موضوعی که در پایان این مذاکرات مورد توجه جهان قرار گرفت درباره غنی سازی ۲۰ درصدی و بازدید از سایت جدید هسته یی فردو در نزدیکی قم بود.

ظاهراً ایران چند ماه پیش موضوع تعویض سوخت رآکتور تحقیقاتی سازمان انرژی اتمی را که یک سال و نیم دیگر به پایان می رسد به اطلاع آژانس رسانده و آژانس هم این موضوع را به کشورهای هسته یی تولیدکننده سوخت منعکس کرده بود. آخرین بار در سال ۱۳۶۹ سوخت این رآکتور تحقیقاتی که برای مصارف پزشکی به کار می رود توسط دولت آرژانتین تعویض شده بود که ۲۰ سال عمر آن سال آینده به پایان می رسد.

مطابق اعلامیه رسمی وزارت امور خارجه امریکا، دو دولت امریکا و روسیه تصمیم می گیرند به این تقاضای ایران پاسخ مثبت داده و براساس فرمول ایران، پیشنهاد غنی سازی اورانیوم ۵/۳ درصد را تا حد ۷۵/۱۹ درصد می پذیرند به صورتی که عمل غنی سازی را روسیه و عمل جاسازی در میله های سوخت را فرانسه انجام دهد. این توافق در اجلاس ژنو با مذاکره کننده ایرانی مطرح شد و چون با استقبال وی روبه رو می شود به عنوان یک توافق سازنده در سطح جهان مطرح شد. هنگامی که البرادعی به ایران سفر کرد این موضوع در کنفرانس مطبوعاتی مطرح شد و دکتر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم بر پذیرش پیشنهاد فوق صحه گذاشت.

چنانچه ایران به مقدار کافی کیک زرد در اختیار داشته باشد و بتواند با تبدیل به هگزا فلوئور اورانیوم (UF۶) و سپس با کمک سانتریفوژها که تعدادشان بالغ بر هشت هزار دستگاه است مجدداً اورانیوم غنی شده ۵/۳ درصد (LEU) تولید کند اولاً نباید نگران فرمول توافق شده در ژنو باشد، ثانیاً نباید این فرمول را به محروم شدن ایران از غنی سازی تفسیر کرد. برعکس معنای این فرمول این است که ایران تا سطح ۵/۳ درصد هر چقدر نیاز دارد می تواند اورانیوم غنی شده تولید کند ولی به جهت اعتمادسازی، غنی سازی بالاتر از پنج درصد و از جمله ۷۵/۱۹ درصد را برای زمان حاضر به خارج از ایران منتقل کرده تا ۱+۵ اطمینان حاصل کند ایران در راستای تسلیحاتی شدن نیست.

به این ترتیب بهترین فرمول توافق شده بین ایران و ۱+۵ می تواند مشابه همین فرمول باشد که از یک سو ایران فعالیت هسته یی و غنی سازی اورانیوم خود را متوقف نکند و از سوی دیگر غرب هم کنترل لازم بر اورانیوم غنی شده با غلظت بالا (HEU) داشته باشد. این فرمول می تواند بهترین فرمول برای رفع تشنج بین جمهوری اسلامی ایران و جامعه جهانی محسوب شود و آغازی برای تعاملات مثبت سیاسی و اقتصادی در روابط بین المللی به شمار آید زیرا طرفین از مواضع قبلی خود عقب نشینی کرده و راه را برای آینده باز کرده اند. موضوع دوم در مذاکرات ژنو بازدید از سایت فردو بود که با سفر البرادعی به ایران کلید آن زده شد. قاعدتاً در فضای تردید و سوءظن بین المللی، طرح وجود سایت جدید هسته یی بر تردیدها افزوده است. موقعیت سایت فردو به نوعی مشابه موقعیت سایت نطنز در سال ۱۳۸۱ است که با اعلام آن موجی تبلیغاتی علیه ایران به وجود آورد. سایت فردو هم بعد از پایه گذاری تاسیسات آن توسط ایران به اطلاع آژانس رسیده که تفاوت آن با سایت نطنز در اعلام آن توسط جمهوری اسلامی ایران است.

مناقشه نقض اساسنامه آژانس، چه هنگام مذاکرات ژنو، چه در سطح رسانه ها و چه هنگام حضور البرادعی در تهران مطرح شد که جا دارد از نظر حقوقی بررسی شود. ایران به استناد اساسنامه آژانس انرژی اتمی که در قالب یک پروتکل به امضای ایران و آژانس رسیده، اعلام می دارد هر تاسیسات هسته یی شش ماه قبل از راه اندازی باید به اطلاع آژانس برسد.

آژانس هم به استناد اصلاحات وارده در سال ۲۰۰۲ به اساسنامه اعلام می دارد که هر تاسیسات هسته یی هنگام احداث باید به اطلاع آژانس برسد لذا ایران را متخلف می داند. از نظر حقوقی چنانچه اصلاحات گفته شد باید متمم اساسنامه محسوب شده که در پروتکلی جدید به امضای ایران و آژانس برسد که ظاهراً چنین امری صورت نگرفته. در این صورت متن قبلی اساسنامه کماکان مورد استفاده بوده زیرا توسط مجلس شورای اسلامی باید متن جدید مورد تایید مجدد قرار گیرد. به این ترتیب سخن جمهوری اسلامی ایران منطبق بر حقوق بین الملل بوده و ایران تخلفی انجام نداده است.

البته البرادعی قرائت ایران را در کنفرانس مطبوعاتی تهران نادرست دانسته که باید جایگاه اصلاحات اساسنامه آژانس در سال ۲۰۰۲ از نظر حقوقی بررسی شود. به هر حال باید انتظار داشت در صورتی که ایران نتواند پاسخ مستدل حقوقی به اظهارات مدیرکل آژانس بدهد، این اظهارات در اولین گزارش آژانس درج شده و به استناد آن، موج جدیدی از حملات تبلیغاتی در غرب علیه ایران به وجود خواهد آمد. لذا بایسته است ایران چارچوب حقوقی مستحکمی در این باره به صورت مکتوب و شفاهی به شورای حکام ارائه دهد که دفع دخل مقدر شود. آخرین موضوع مطروحه در اجلاس ژنو، مذاکره رودرروی مذاکره کنندگان ایرانی و امریکایی بوده که جدا از محتوای آن آغازی سازنده است. اگرچه مذاکره کننده ایرانی در برگشت سعی بر تکذیب یا بی اهمیت جلوه دادن چنین مذاکراتی بود ولیکن هیچ خدشه یی به اهمیت این مذاکرات در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران وارد نمی آورد. روابط خصمانه ۳۰ سال گذشته و عدم طرح دغدغه ها و نگرانی های طرفین به طور مستقیم طی سه دهه باعث تصویر سازی های غیرواقعی در ایران و امریکا شده بود که متضرر اصلی آن منافع و امنیت ملی دو کشور بود.

بسیارند کشورهایی که عادت کرده بودند رزق و روزی خود را در سایه دشمنی امریکا و ایران کسب کنند و به این جهت همواره در تشدید خصومت به وجودآمده کوشا بودند. موضوع هسته یی ایران هم با لاخره باید با عدم مخالفت امریکا راه خود را طی کند و امریکا هم برای پیگیری سیاست خارجی خود در خاورمیانه باید متوجه نظرات و نگرانی های ایران شود. چرا این امر بعد از ۳۰ سال باز هم به تعویق می افتد؟ شرایط برای یک مذاکره برد- برد وجود دارد، اگر به موقع استفاده نشود یقیناً شرایط عوض خواهد شد و جهان منتظر ایران نخواهد ماند. با مذاکرات مثبت اولیه یی که بین ایران و مجموعه ۱«۵ نیز شروع شد، طرفین می توانند از هر نوع تشنجی پرهیز کنند تا اهداف عالیه دو طرف برآورده شود. بی شک هر کدام از طرفین در تصور انحراف از توافقات و تعهدات قرار گیرد مجموعه بازی به هم خورده و سازوکار دیگری پیش می آید که فضا برای معاندان و بدخواهان فراهم می شود.

از ابزار حفظ این فضا، خود نگهداری از اظهارنظرهای بیهوده و مضر است که می تواند به روابط شکننده موجود صدمات جدی وارد آورد.

علی خرم

کارشناس ارشد مسائل بین المللی