محوریت مثلث عشقی

مرور کارنامه محمدعلی سجادی

در کارنامه محمدعلی سجادی که فیلم «مخمصه» را بر اکران سینماها دارد، می‌توان مثلث‌ عشقی و به چالش کشیدن خیانت و وفاداری را به عنوان مولفه مشترک مورد توجه قرار داد.

سجادی کارگردانی را سال ۱۳۵۸ با ساخت فیلم‌های کوتاه آغاز کرد و سال ۱۳۶۰ با اولین فیلم بلند سینمایی خود وارد سینمای بعد از انقلاب شد. در کارنامه پر تعداد این فیلمساز، آثار به نمایش درنیامده حضوری خاص دارند که با اکران در جشنواره فجر سرنوشت‌شان نامعلوم است.

از مولفه‌های مشترک آثار سجادی می‌توان به محوریت مثلث عشقی از وجوه مختلف و به چالش کشیدن عشق در دوراهی خیانت و وفاداری اشاره کرد. ضمن اینکه این کارگردان معمولاً فیلمنامه‌نویسی، تدوین و ... آثار خود را بر عهده دارد.

«جاده» سال ۱۳۶۰ بر اساس فیلمنامه‌ای از سجادی ساخته شد. فیلم با حضور مهدی میامی، کیومرث ملک‌مطیعی و غلامحسین لطفی به زندگی پیرمردی علیل و فقیر به نام سید می‌پردازد که دو پسر خلف و ناخلف دارد. داستانی نه چندان دراماتیک درباره آدم‌هایی نه چندان سمپات که لزوم به تصویر درآمدن آن را بیش از هر چیز زمان ساختش تعیین می‌کند.

«بازجویی یک جنایت» سال ۱۳۶۲ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شد. فیلمی که اعلام حضور سجادی را در سینمای حرفه‌ای مورد توجه همگان قرار داد و به عنوان اثر برجسته کارنامه او، باقی فیلم‌هایش را تحت‌الشعاع قرار داد.

سجادی با این فیلم خود را به عنوان فیلمسازی صاحب قریحه معرفی کرد. فیلمی با مایه‌های پلیسی درباره قتل یک کارخانه‌دار که پیگیری این پرونده جنایی به سرانجام معمول فیلم‌های سیاسی ـ انتقادی آن دوره ختم می‌شود. اینکه سرنخ همه ماجراها به مقاماتی بلندپایه ختم می‌شود که پیگیری را ممنوع می‌کند. حبیب اسماعیلی و عنایت بخشی از بازیگران این فیلم هستند.

«جدال» سال ۱۳۶۴ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شد. فیلمی با مضمون مبارزات انقلابی که آن سال‌ها موضوع روز بود. روجا که پدرش را در مبارزه با مأموران حکومت از دست داده با مردی زخمی برخورد کرده و فکر می‌کند قاتل پدرش است. مهدی فخیم‌زاده، عنایت بخشی و فاطمه معتمدآریا از بازیگران فیلم هستند.

«گنج» با فیلمنامه خودش و «گمشدگان» براساس فیلمنامه‌ای از خودش، مهدی کفایی و هادی اشرافی سال ۶۶ ساخته شدند. «گنج» فیلمی نمادین از همراهی یک شازده و جوان کفاش برای یافتن میراث اجدادی است که در طول مسیر حرص و طمع آنها را به تقابل و درگیری می‌رساند.

در پایان میراث اجدادی به چند اسکلت ختم شده و با خودکشی شازده پایانی نمادین در راستای مفاهیم رایج آن دوره رقم می‌خورد. حبیب اسماعیلی و پرویز پورحسینی از بازیگران این فیلم هستند. «گمشدگان» نیز به همراهی چند مرد در یک جزیره می‌پردازد که دغدغه یافتن گنج و طمع آنها را به جان هم می‌اندازد. بیژن امکانیان و حمید طاعتی از جمله بازیگران این فیلم هستند.

«چون باد»، «گزل» و «افسانه مه‌پلنگ» به ترتیب سال‌های ۶۷، ۶۸ و ۷۰ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شدند. «افسانه‌...» با نمایش در جشنواره فجر نتوانست به اکران عمومی راه پیدا کند. فیلمی نیمه‌کاره با فضایی خاص درباره افسانه دختری که دلبسته یک پلنگ شده و مانع از شکار شدن او می‌شود. فاطمه گودرزی و رضا رویگری از بازیگران این فیلم هستند.

«مهره» و «بازیگر» به ترتیب سال ۷۷ و ۷۸ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شدند. «مهره» با موضوع توطئه‌چینی در شهری کوچک می‌گذرد که معلوم نیست اهمیت پرداختن به آن در سال‌هایی که سینمای ایران تحولی خاص را پشت سر می‌گذاشت، چیست؟ آتنه فقیه‌نصیری، بهزاد فراهانی و مرحوم فیروز بهجت‌محمدی از بازیگران فیلم هستند.

«بازیگر» نیز با حضور نیکی کریمی، حبیب اسماعیلی و محمدرضا شریفی‌نیا بر محور الگویی قدیمی به یک طلبکار ورشکسته می‌پردازد که برای نجات، خودش را به صورت صوری سر به نیست می‌کند. پیدا شدن فردی شبیه او کلاف در هم پیچیده روابط را سر در گم‌تر می‌کند و بالاخره با مرگ واقعی مرد، رابطه‌ای جدید بین همسر و همزادش ایجاد می‌شود.

«شیفته» و «رنگ شب» سال ۷۹ و «اثیری» سال ۸۰ بر اساس فیلمنامه فیلمساز ساخته شدند. فیلم‌هایی که سه‌گانه عشق و خیانت را بر محور یک مثلث عشقی به تصویر می‌کشند. «شیفته» با بازی فریبرز عرب‌نیا و لعیا زنگنه به عشق طاهر به روجا می‌پردازد که با شک و تردید مرد همراه است. روانی شدن مرد و زندانی شدن زن به خاطر قتل پایانی است برای این عشق. «رنگ شب» نیز با بازی عرب‌نیا، زنگنه و حمیرا ریاضی به یک ماجرای واقعی از صفحه حوادث روزنامه می‌پردازد که عشق، هویت و وفاداری سه ضلع این مثلث را زیر سوال می‌برد. «اثیری» با حضور زنده‌یاد خسرو شکیبایی، امین حیایی و هانیه توسلی تعریفی جدید از مثلث عشقی می‌دهد که این بار زندگی یک زوج جوان را تهدید می‌کند. «جنایت» سال ۱۳۸۲ بر اساس فیلمنامه سجادی ساخته شد که اقتباسی آزاد از رمان «جنایت و مکافات» داستایوفسکی است. فیلمی که می‌تواند مولفه‌های اینجایی را وارد کار کرده و در عین حال تم قتل و جنایت را در وجوهی چون کارگردانی، طراحی صحنه، تدوین و... وارد کند. این فیلم تندیس بهترین کارگردانی را برای سجادی از هفتمین دوره جشن خانه سینما به ارمغان آورد.

«شوریده» و «تردست» سال ۱۳۸۳ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شدند. دو فیلمی که به اکران عمومی درنیامدند و حضور نیوشا ضیغمی از نقاط مشترک آنها بود. «شوریده» با یک نمایش در بیست و چهارمین جشنواره فجر به نمایش درآمد که همچنان محور اصلی آن به چالش کشیدن عشق با مایه‌های روانپریشی بود.

«مخمصه» سال ۱۳۸۶ بر اساس فیلمنامه‌ای از خودش ساخته شد. این فیلم که دیپلم افتخار بهترین تدوین را برای سجادی از جشنواره بیست و پنجم فجر به همراه داشت به پرونده سرقت‌های زنجیره‌ای می‌پردازد که با زندگی واقعی مأمور پرونده تداخل می‌کند.