رقص نرم دختر دشت, با نای نی نوازان ترکمن

از کلاله که به سمت مراوه تپه بیرون بیایی, در جاده ای می افتی میان دو رشته کوه از رشته کوههای البرز دامنه ی رشته کوه شمالی مستتر در زمینهای حاصل خیز کشاورزی, و دامنه ی رشته کوه جنوبی پوشیده در درخت و جنگل سبز در سبز چشم هر لحظه نهیبت می زند مبادا که ثانیه ای روی هم بگذاریش که اینجا به اندازه هر دم و بازدم و به قدر هر نفس زیبایی معنایی دگر می یابد

از کلاله که به سمت مراوه تپه بیرون بیایی، در جاده ای می‌افتی میان دو رشته کوه از رشته کوههای البرز. دامنه ی رشته کوه شمالی مستتر در زمینهای حاصل خیز کشاورزی، و دامنه ی رشته کوه جنوبی پوشیده در درخت و جنگل.سبز در سبز. چشم هر لحظه نهیبت می‌زند مبادا که ثانیه ای روی هم بگذاریش که اینجا به اندازه هر دم و بازدم و به قدر هر نفس زیبایی معنایی دگر می‌یابد.از دشت هموار بگیر و تا کوه رها شو. صورتت را بی مهابا به خنکای جنگل بسپار و آفتابش را در مشت بگیر.می‌توانی،اینجا همه چیز نزدیک تر از آن است که حتی تصور کنی.اینجا خدا از رگ گردن بر تو نزدیک تر است!

۵ کیلومتر دیگر که پیش بروی وارد دره ای می‌شوی با جاده ای پیچ در پیچ. به محض بیرون آمدن از دره، زیبایی دیگری بر چشمت آرام می‌نشیند. اینجا روستای "اجن سنگرلی" است،مرکز دهستان آق سو و با قدمتی ۱۲۸ ساله که قرار است شنوای،نوای نی ۲۰ نی نواز ترکمن باشد.

"نی" سالیان دراز، همدم، همدل و یاریگر چوپانان و عشایر ترکمن بود. گاه دوشیدن شیر شتر و یا هدایت گله گوسفند به سوی صحرا یا خانه.

مادران ترکمن هنوز هم داستانهای آرام کردن شترهای چموش و یافتن گوسفندان گم‌شده در صحرا، در میان کوهها، به کمک نواختن نی، را از یاد نبرده اند.

محافل جشن و شادی، از عروسی گرفته تا ختنه‌سوران و برافراشتن آلاچیق جدید برای فرزندان متأهل خانواده، پر بود از نای نی ترکمنان، و مراسم"آق آش" (همسن شدن بزرگان ترکمن با سال وفات رسول الله ) طنین خوش نی را در دشت رها می‌ساخت.

اما... اما... اما...

اگرچه در حال حاضر هنوز هم نی نوازان در میان مردم ترکمن از احترام و جایگاه والا برخوردارند اما تعدادشان به علت رواج موسیقی مدرن و عدم توجه و شناخت کافی مسئولان فرهنگی و هنری، به مراتب کمتر از گذشته شده است.

"موسی جرجانی" از پژوهشگران بنام موسیقی ترکمن می‌گوید:متاسفانه موسیقی اصیل و دینی قوم ترکمن، آن گونه که باید و شاید مورد توجه قرار نمی‌گیرد و در جهت رشد و گسترش آن سرمایه گذاری لازم به عمل نمی‌آید.نی نوازی یکی از رشته های موسیقی اصیل ترکمن است که از اعتقادات و باورهای این قوم سرچشمه می‌گیرد و متاسفم که بگویم در این سالها به سرعت رو به فراموشی پیش می‌رود.

"جرجانی" که مدیر اجرایی همایش نی نوازان آق سو هم هست شکوه می‌کند که: در سال های قبل از انقلاب، صدها نی نواز در شهرها و روستاهای ترکمن نشین استان وجود داشت که این رقم در حال حاضر به ۵۰ نفر رسیده که از این تعداد هم تنها ۲۰ نفر قادر به اجرای برنامه در مجالس و محافل شادی بخش مردم هستند و اگر فکری برای انتقال این فرهنگ از نسل گذشته به نسل جوان نشود، در آینده ای نه چندان دور این فرهنگ نیز زیر سلطه فرهنگ مبتذل غربی از بین خواهد رفت.

این نویسنده، که کتابی پژوهشی با نام "نی نوازان" نیز به بازار عرضه نموده است درباره ی تلاشهای مستمر سالهای اخیر برخی از دوستداران فرهنگ ترکمن توضیح می‌دهد:از آنجا که در مورد از بین رفتن این هنر احساس خطر می‌کردیم تصمیم گرفتیم این هنر محلی چوپانان را از رکود نجات داده و با برگزاری همایش های نی نوازان آن را احیاء نماییم که تلاشهایمان منجر شد تا این ساز قدیمی‌چوپانها پس از گذر سالها باز هم شادی بخش در عروسی ها و جشنهای مختلف ترکمنان شود.

به گفته موسی جرجانی اولین جشنواره موسیقی نواحی ایران در سال ۱۳۷۰ در تهران و به دنبال آن در سال ۱۳۸۲ اولین همایش نی نوازی استان گلستان در گنبد برگزار شد.

پس از ۴ دوره برگزاری همایش نی نوازی در استان، در پنجمین دوره این همایش که با همت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌کلاله برگزار شد ۲۰ هنرمند از بندرترکمن،آق قلا،کرند،گنبد،نگین شهر و چهار گروه از شهرستان کلاله نوای نی را به دشت هدیه کردند.

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی‌گلستان هم در این مراسم که از هوای پاک "اجن سنگرلی" صمیمی‌تر بود، درد دلهایی صمیمی‌شنید و هدیه ای صمیمی‌بر تن کرد.

نماینده نی نوازان، لباس قرمز رنگ مردان ترکمن را بر قامت "غلامرضا منتظری" پوشاند و سپس به شنیدن حرفهایی از جنس صداقت و خواهش میهمانش کرد:

ـ با توجه به حضور استعدادهای فرهنگی و هنری فراوان در کلاله شایسته است ساختمان مستقل اداره فرهنگ و ارشاد کلاله تاسیس شود.

ـ هنرمندان این منطقه از قشر کم درآمد و آسیب پذیر جامعه اند. بهتر است تدابیری اتخاذ شود تا هنرمندان این خطه از مزایای طرح بیمه و تکریم برخوردار شوند.

ـ پیشنهاد می‌شود همایش نی نوازان ترکمن به عنوان هنر چوپانان ترکمن به صورت ثابت در برنامه های سالانه اداره کل ارشاد گنجانده و هر ساله در یکی از شهرستانها برگزار گردد.

ـ در راستای انتقال هنر بومی‌نی نوازی به نسل جوان، نسبت به برگزاری کلاسهای نی نوازی با استفاده از هنرمندان پیشکسوت این منطقه اهتمام ورزیده شود

ـ کتاب "نی نوازان" حاصل ۵ سال تلاش "موسی جرجانی" پژوهشگر ادب و فرهنگ و هنر ترکمن در راستای احیای هنر نی نوازی در میان گلستانی هاست.پیشنهاد می‌شود به منظور جبران بخشی از بدهی به چاپخانه تعداد ۲۰۰ جلد از این کتاب توسط اداره کل ارشاد خریداری و به کتابخانه های سراسر استان هدیه شود.

"منتظری" نیز گفتگو با اهالی ترکمن ده "آجن سنگرلی " را این گونه آغاز کرد که: تیره ترکمن در دو حوزه موسیقی و صنایع دستی در کل کشور برجسته است. ترکمن با موسیقی زندگی می‌کند،غم و شادیش در موسیقی جریان دارد،ترکمن با موسیقی اش همگان را از زمین به آسمان دعوت می‌کند.

"منتظری" نیز حرفهایی از جنس بشارت و مژده برای اهالی هنر موسیقی ترکمن به ارمغان آورده بود:

ـ امسال برای اولین بار به پیشنهاد اداره کل فرهنگ و ارشاد گلستان اولین جشنواره موسیقی چوپانان کشور در استان گلستان برگزار می‌شود و همایش نی نوازان امروز مقدمه ای است برای آن جشنواره باشکوه.

ـ استان گلستان امسال برای اولین بار میزبان موسیقی آوایی و نوایی کشور است و هنرمندانی که امروز هنرنمایی می‌کنند در آن میدان کشوری هنر خود را به رخ همگان خواهند کشید.

ـ جشنواره موسیقی حماسی و ساحلی ایران که باز هم گلستانی ها می‌توانند در آن جشنواره حرفهای زیادی برای گفتن داشته باشند.

مدیر کل فرهنگ و ارشاد گلستان خواهش صادقانه هنرمندان را پاسخی مهربانانه داد و گفت:از سال آینده جشنواره نی نوازان به عنوان برنامه رسمی‌و به میزبانی کلاله در برنامه های اداره کل ارشاد گنجانده خواهد شد و حداکثر تا یک ماه آینده نیز شاهد شکل گیری اداره مستقل فرهنگ و ارشاد اسلامی‌شهرستان کلاله خواهیم بود.

منتظری همچنین خبر خوش افتتاح بزرگترین مجتمع فرهنگی هنری را در دهه فجر امسال در کلاله اعلام کرد و خود را به موجی از تشویق حضار میهمان کرد.

دکتر "منتظری" همچنین کسب اعتبار کافی و طی مراحل قانونی را برای تاسیس خانه فرهنگ روستایی، ضروری دانست و از هنرمندان خواست تا تقاضای مکتوب به فرمانداری و شورا ارایه کنند تا انجام این امر در اولویت کار فرهنگ و ارشاد استان قرار گیرد.

اجرای طرح بیمه ی هنرمندان را هم برای همه هنرمندان ممکن دانست و گفت: هیچ مانعی بر سر راه بیمه شدن هنرمندان وجود ندارد و کلیه کسانی که شرایط بیمه شدن را داشته باشند از مزایای آن برخوردار خواهند شد و یاد آوری کرد طبق آمار، اغلب بیمه شدگان ارشاد از هنرمندان ترکمن بوده اند.در آخر نیز تاکید کرد:

کتاب پژوهشی آقای جرجانی را هم مطالعه خواهم کرد در حد بضاعت حتما کمک خواهیم کرد.

البته این سخن در حالی گفته شد که در همان ماههای اولیه پس از چاپ این کتاب اداره کل ارشاد گلستان و حوزه هنری هرکدام قول خرید ۱۰۰ جلد از این کتاب را به نویسنده داده بودند که حوزه هنری عهد خود را وفا، ولیکن اداره کل ارشاد هیچ اقدامی‌در این جهت انجام نداد.

۲۰ نی نواز، گروه گروه، نای نی خود را به رخ دشت می‌کشند.می‌نوازند و می‌خوانند و انگار گوسفندان این دشت هم امروز حالی دیگر دارند.

ایل محمد قورچایی از نگین شهر، حاجی‌محمد ایری از بندرترکمن و احمد کشوات از کلاله که جزو نی نوازان برتر کشوری اند و نی نواز دیگر، آنه مراد وشمه، حاجی محمد آمانپور، بایرام قلی ایشانی، عرازمحمد جانی، حاجی محمد عرازیان، تقان محمد آری زاده و آنه‌محمد عراز زاده به عنوان برترین‌های استانی با اهدای لوح یادبود و جایزه تجلیل می‌شود. تقی یوسفی نیا و مراد مرادی نیز که از پیشکسوتان نی نوازی اند به صورت ویژه مورد تقدیر و تجلیل قرار گرفتند اما کسی چه می‌داند شاید امشب خوابشان به حضور نیاکان نی نوازشان آهنگین شود.

۲۰ نی نواز، گروه گروه، می‌نوازند و می‌خوانند و همچنان نای نی خود را به رخ دشت می‌کشند و دختر دشت همنوا با نی، نرم می‌رقصد تا طنین خنده های شیرینش بگوید که چه قدر از بازگشت ساز چوپان به سرزمین ماندگارش شادان است.

از "اجن سنگرلی"۵ کیلومتر که به عقب برگردیم وارد دره ای می‌شویم و باز زمین حاصل خیز کشاورزی و باز جنگل و درخت و باز همه چیز سبز در سبز. باز چشم هر لحظه نهیبت می‌زند مبادا که ثانیه ای روی هم بگذاریش که اینجا به اندازه هر دم و بازدم و به قدر هر نفس، زیبایی معنایی دگر می‌یابد.از دشت هموار بگیر و تا کوه رها شو. صورتت را بی مهابا به خنکای جنگل بسپار و آفتابش را در مشت بگیر. می‌توانی، اینجا همه چیز نزدیک تر از آن است که حتی تصور کنی. اینجا خدا از رگ گردن بر تو نزدیک تر است!

مهشید گودرزیان