دست اندازهای خصوصی سازی ورزش

پرسپولیس آغازگر نخستین حرکت حرفه ای در ایران

دست اندازهای اقتصادی خصوصی سازی ورزش چیست؟ درحال حاضر که فوتبال ایران درحال گذر از یک دوران انتقالی از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد آزاد البته نیمه دولتی است، این فرآیند ناشی از حرکت جهانی در سطح اقتصاد جهانی از بازار دولتی به سمت بازار آزاد است. اگر برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل، بودجه بندی راهنمایی و ارزیابی دریافت سازمان یا اداره ای که فرآورده یا خدمات اولیه آن مرتبط با ورزش یا فعالیت جسمی است را مدیریت ورزشی بدانیم خواهیم دید که اکثر مدیران باشگاه ها با چالش مسائل اقتصادی روبرو هستند.

۱) شروع حرفه ای گری در فوتبال دنیا

۲) وضعیت فوتبال باشگاهی ایران قبل از انقلاب

۳) وضعیت فوتبال باشگاهی ایران بعد از انقلاب

● خصوصی سازی فوتبال در جهان :

هرچند که فوتبال و یا ورزش در ابتدای قرن بیستم به نوعی با حرفه ای گری و اقتصاد و ورزش بیگانه نبود ولی عملا شروع فوتبال از اویل دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز شد. در حال حاضر شاید یک تغییر رویکردی همزمان با انعطاف از سوی اقتصاددانان دولتی کشورهای بزرگ مثل روسیه و چین به بازار آزاد و جهش تفکر اقتصادی مبتنی بر بازار و سرمایه را شاهد است، نقطه عطف این عمل ورود باشگاه تاتنهام لندن به بورس انگلستان براساس شاخص های مالی-اقتصادی و بازار بود. این باشگاه با تغییرات اقتصادی و با نگرش یک شرکت وارد بورس لندن شد و در واقع این حرکت نقطه آغازین ساختار جدید باشگاههای لیگ برتر انگلستان به عنوان لیگ پیشتاز در میان لیگ های فوتبال جهان شد و ورزش حرفه ای به نوعی در فوتبال تجلی پیدا کرد. یکی از موانع حرکت، مالکیت باشگاههاست که باید تکلیف آنها معلوم شود. مساله بعدی فراهم آوردن شرایط فعالیت اقتصادی در دو سطح خرد و کلان است یعنی باید مانند یک صنعت به آن نگریسته و عمل شده و باید پذیرفت که ورزش مانند صنعت است. پس از شکل گیری اقتصادی ورزش حرفه ای خصوصا فوتبال، کشورها در صدد استفاده اقتصادی از آن بودند.

● وضعیت فوتبال ایران قبل از انقلاب :

با ملاحظه ای به تاریخ شکل گیری با شگاه های فوتبال مشاهده می شود که بنیان گذاران باشگاه های ورزشی فوتبال در ایران در ابتدا علاقمندان و بخش خصوصی بودند اما به مرور و شاید درآن دوران به لحاظ کمبود امکانات و مسایل مالی و غیره - در اواسط دهه ۳۰ شکل دولتی به خود گرفتند. در ایران نخستین تیم فوتبال، تیم کلوپ ایران بود که در سال ۱۲۹۹ تاسیس شد و در سال ۱۳۰۱ تیم فوتبال اسپرت ارامنه مقیم تهران و سپس تیم طوفان تشکیل شد. در سال ۱۳۰۲ اولین دوره مسابقه های فوتبال سالیانه تیم های حاضر در تهران زیر نظر انجمن ترقی و ترویج فوتبال انجام شد که در این دوره تیم فوتبال کلوپ ایران که متشکل از ستارگان فوتبال پایتخت بود به مقام قهرمانی رسید. در شهریور ماه ۱۳۰۲ باشگاه فوتبال آرین در تهران تاسیس شد، در سال ۱۳۰۳ باشگاه شعاع تهران توسط فردی ورزش دوست بنام شعاع و در رشت عده ای از علاقمندان باشگاه اسپورتیف را به منظور ترویج ورزش فوتبال، تنیس و اسب سواری پایه گذاری کردند. جهش فوتبال و باشگاه ها با شکل گیری فدراسیون فوتبال که همراه با تصدی دکتر علی کنی به عنوان اولین رئیس فدراسیون فوتبال ایران بود، آغاز شد. رشد فوتبال همراه با توسعه اقتصادی در ابتدای دهه ۵۰ شروع شد. در سال ۱۳۵۱ تیم فوتبال پرسپولیس نخستین حرکات خویش را جهت حرفه ای کردن، آغاز کرد (خرید ورزشگاه اکباتان که توسط مسئولین تیم پرسپولیس صورت پذیرفت). اما این حرکت دیری نپائید زیرا ورزش فوتبال ایران دارای زیرساخت نبود و عمده منابع آن یا از طریق مالکین آنها یا از طریق دولت تامین می شد. اما در آن موقع عرصه فوتبال، شاهد حضور مالکین خصوصی و شخصی بود.

● وضعیتفوتبال ایران بعد از انقلاب :

با توجه به وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ شرایط خاصی بر کل کشور حاکم شد که از مهمترین آنها ملی شدن بسیاری از بخشهای اقتصادی کشور بود. اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظام اقتصادی ایران را به سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی تقسیم کرد. هرچند که در ابتدای دهه ۱۳۸۰ مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران که یک مجمع سیاستگذار در قانون اساسی ایران است با واقع بینی به ارزیابی مجدد از موارد بالا پرداخت و با واگذاری بخشی از امور فوق به تعاونیها و بخش خصوصی موافقت کرد، لیکن در حال حاضر دولت ایران به دنبال راهکاری برای اجرایی کردن آن موارد است. بنابراین استدلال فوق می توان قلمرو ورزش ایران را در سه بعد دولتی، تعاونی و خصوصی تصور کرد اما آنچه که به واقعیت نزدیک می نماید این است که به دلیل دولت مداری ورزش، حرکتهای اقتصادی در ورزش ایران وجود نداشته و یا تمایلی برای سرمایه گذاری در آن وجود ندارد و اگر حرکت جدی شکل گرفته براساس اجبار و از سوی فدراسیونهای بین المللی بوده و فدراسیونهای ورزش ایران برای ادامه فعالیت به آن شرایط تن در داده اند.

در حال حاضر مالکیت هیچ یک از ورزشگاههای بزرگ کشور در اختیار بخش خصوصی نیست و اگر تیمهای صنعتی ایران دارای ورزشگاه هستند در چارچوب مالکیت آن نهاد یا شرکت صنعتی هستند. به بیان بهتر منابع درآمدی باشگاهها نیز عمدتا در اختیار دولت است که این منابع هیچکدام در اختیار باشگاهها نیست، ضمن آن که سیستم اقتصادی مالی نیز پشتیبان جریان ورزشی کشور نیست. به طور کلی فوتبال نیازمند یک عزم جدی جهت استفاده از منابع انسانی ماهر همچون برنامه ریزی در زمینه اقتصاد و ورزش در راستای فرایند کسب و کار است و باید از علاقمندی مردم به فوتبال مانند علاقمندان به محصول یک کارخانه استفاده کرد ( البته با رعایت ملاحظات فرهنگی)، ضمن آن که برای سرمایه گذاران مسایلی چون انتفاع و بهره وری نیز مفید است که در ورزش کنونی فعلا از آن تعریفی بعمل نیآمده است، بنابراین باید گفت که گذر از ورزش دولتی مستلزم عزم جدی است و این توان با توجه به شکل گیری اتحادیه وجود دارد که از امر تصدی گری دولتی کاسته و خود متصدی امر مدیریت باشگاه ها باشد.

علی اصغر بیگدلی