صلح در چنته صدری ها

مقتدی صدر روحانی شیعه و تندرو عراقی که رهبری سپاه المهدی و جریان صدر در عراق را بر عهده دارد سرانجام پس از گذشت پنج سال از حمله ایالات متحده به عراق و مقاومت در برابر حضور سربازان بیگانه در این کشور از مواضع پیشین خود عقب نشینی کرد

مقتدی صدر روحانی شیعه و تندرو عراقی که رهبری سپاه المهدی و جریان صدر در عراق را بر عهده دارد سرانجام پس از گذشت پنج سال از حمله ایالات متحده به عراق و مقاومت در برابر حضور سربازان بیگانه در این کشور از مواضع پیشین خود عقب‌نشینی کرد. سخنگو جریان صدر این بار از فرصت به‌وجود آمده پیش از نماز جمعه برای تشویق عراقی‌ها به مقاومت در برابر سربازان خارجی استفاده نکرد.

جمعه روز خوبی برای آمریکایی‌ها و دولت نوری‌مالکی نخست‌وزیری عراق بود. روزی که جریان صدر رسما اعلام کرد در صورت تعهد ایالات متحده به خروج از عراق بر اساس جدول زمانبندی تعیین شده، این گروه نیز دست از مقاومت مسلحانه برداشته و در قالب گروهی سیاسی به فعالیت خود ادامه خواهد داد. سخنگو مقتدی صدر روحانی که به ندرت در محافل عمومی ظاهر می‌شود از تریبون نماز جمعه استفاده کرده و پیام مقتدی را به گوش تمامی طرفدارانش رساند: از امروز علیه سربازان خارجی از اسلحه استفاده نکنید. شیخ صلاح العبیدی سخنگو جریان صدر در ادامه سخنانش از جایگزینی ارتش المهدی با سازمان فرهنگی جدید سخن گفت. جریان صدر بلافاصله پس از اعلام این خبر انحلال کامل ارتش المهدی را رد کرده و اعلام کرد که این ارتش تنها زمانی به صورت انحلال کامل درخواهد آمد که آمریکایی‌ها خروج از خاک عراق بر اساس جدول زمانبندی تعیین شده را آغاز کرده باشند. از تمامی سخنان مقامات نزدیک به مقتدی صدر این حقیقت بر می‌آید که ارتش المهدی به جنگ با نیروهای خارجی پایان نداده است اما تصمیم مقتدی، فرصت دادن به صلح است. همزمان با اعلام این خبر از سوی مقتدی صدر، مناقشه‌ای میان دولت نوری مالکی و کاخ سفید بر سر سرانجام توافقنامه امنیتی میان بغداد ـ واشنگتن در جریان بود. سرنوشت سربازان آمریکایی حاضر در عراق با توجه به بندهای قید شده در این توافقنامه مشخص خواهد شد. سال‌های نخست حمله ایالات متحده به عراق، جریان صدر و شاخه نظامی این گروه تحت فرمان مقتدی، مقتدرترین جریان نظامی و سیاسی شیعه فعال در کشور بود اما با شروع مرحله جدید اعزام نیرو از جانب ایالات متحده به عراق و تصمیم دولت مالکی برای حذف شاخه‌های نظامی احزاب، جریان صدر نیز اندک اندک قدرت خود را از دست داد. اویل سال جاری میلادی بود که نیروهای عراقی با پشتیبانی سربازان آمریکایی و انگلیسی محل استقرار نیروهای صدر در بغداد، بصره و سایر مناطق جنوبی عراق را بمباران کردند. در جریان درگیری میان سپاه المهدی و ارتش عراق صدها نفر از جمله ده‌ها شهروند غیرنظامی جان خود را از دست دادند.

پس از فروکش کردن ناآرامی‌ها و اعلام آتش‌بس، حتی یک شبه‌نظامی حامل سلاح وابسته به جریان صدر هم در خیابان‌های پایتخت دیده نشد. از زمان حمله ایالات متحده به عراق میزان محبوبیت جریان صدر میان شیعیان عراقی و البته نفوذ بالای این گروه در میان عامه مردم از جمله سوالات بی‌پاسخ آمریکایی‌ها بوده است. بی شک مقتدی صدر از پیش از اعلام انحلال شاخه نظامی جریان صدر، آینده این گروه نظامی را در ذهن خود به طور کامل ترسیم کرده است. مقتدی صدر و سایر سخنگوهای جریان صدر از چندین ماه پیش تاکنون در تمامی سخنرانی‌ها و بیانیه‌های خود اشاره اندکی به تغییر ماهیت ارتش المهدی در آینده‌ای نه چندان دور کرده بودند. مهم‌ترین این بیانیه‌ها نامه مقتدی صدر به طرفدارانش بود که پیش از اقامه نماز جمعه سیزدهم ژوئن سال جاری توسط نماینده او قرائت شد. در این بیانیه مقتدی صدر به صراحت از تقسیم سپاه المهدی به دو بخش مجزا سخن گفت:بخش اعظم این گروه به سازمانی فرهنگی، مذهبی تبدیل خواهد شد، بخشی که وظیفه آن ارتقای وضعیت فرهنگی، مذهبی و اجتماعی شهروندان عراقی است. بخش دوم اما هویت نظامی خود را حفظ خواهد کرد و شبه‌نظامیان سپاه المهدی در این بخش فعال خواهند بود. در مراسم نماز جمعه آن روز هم صلاح العبیدی به نمایندگی از مقتدی صدر اعلام کرد که در تقسیم‌بندی جدید مبارزه با اشغالگران وظیفه بخش کوچکی از سپاه المهدی خواهد بود. پس از مشخص شدن تصمیم مقتدی صدر در تقسیم سپاه المهدی، بسیاری از تحلیلگران غربی نگرانی خود را از عملکرد مقتدی صدر ابراز داشتند. شاید در مرحله نخست انحلال شاخه نظامی جریان صدر به معنای کاهش فشارها بر سربازان آمریکایی و برقراری آرامش نسبی در این کشور باشد اما بی‌شک صدر به دنبال پیاده کردن اصولی مانند قواعد حزب‌الله در لبنان است.

اصولی که هم ضامن قدرت جریان صدر در میان توده مردم است و هم محبوبیت این گروه را افزایش خواهد داد. تنها کارشناسان و تحلیلگران ناپخته می‌توانند دلیل عقب‌نشینی مقتدی صدر از مواضع نظامی را در شکست‌های اخیر این گروه خلاصه کنند. صدری‌ها ظرف پنج سال گذشته بر خلاف تصور عمومی تمام تلاش خود را روی فعالیت‌های نظامی متمرکز نکرده بودند. جریان صدر در پارلمان عراق هم از نفوذ بالایی برخوردار است. از مجموع ۲۷۵ کرسی، ۳۲ کرسی به این جریان تعلق دارد. تا آوریل ۲۰۰۷ نیز وزرای عضو جریان صدر در کابینه دولت حضور داشتند. از نخستین لحظات حمله ایالات متحده به عراق و ظهور جریانی به نام صدر، تعیین ضرب‌الاجل زمانی برای خروج سربازان خارجی از عراق از اصلی‌ترین مطالبات مقتدی صدر بوده است. مطالبه‌ای که بی‌شک در جریان انتخابات محلی که اواخر سال جاری برگزار می‌شود نیز مطرح خواهد شد. این انتخابات در حقیقت معیار محک محبوبیت جریان صدر پس از تمامی اعمال فشارهای دولتی بر شاخه نظامی این گروه است. در حال حاضر این حرکت مقتدی صدر توپ را در زمین نوری مالکی نخست‌وزیر عراق قرا داده است. پس از افزایش حملات ارتش عراق به پایگاه‌های استقرار نیروهای المهدی بسیاری مالکی را به تلاش برای حذف رقیب از گردونه رقابت سیاسی در انتخابات سال جاری متهم کردند. در شرایطی که جریان صدر از گردونه فعالیت‌های سیاسی در عراق حذف شود یا مقتدی صدر به این باور برسد که جریانش مورد بی‌عدالتی قرار گرفته است، بازسازی شاخه نظامی سپاه المهدی کار چندان سختی نخواهد بود.

سارا معصومی