اسلا م گرایی در جایگاه آتاتورک

انتخاب گل به این مقام, البته به سادگی صورت نگرفت اولین بار کاندیداتوری او که طی سال های اخیر وزیر خارجه ترکیه بوده است برای پست ریاست جمهوری باعث درگیری های بسیار در میان نمایندگان پارلمان این کشور و فشار نظامیان سکولار که سابقه دخالت در سیاست دارند شد

سه شنبه گذشته، بالاخره با انتخاب عبد الله گل در سومین دور رای گیری در پارلمان ترکیه، به عنوان رئیس جمهور این کشور، تقابل ۴ ماهه اسلام گرایان ترکیه و ارتش حامی سکولاریسم بر سر انتخاب رئیس جمهور با پیروزی اکثریت اسلام گراها و همسویی حاکمیت با خواسته ها و واقعیات جامعه اسلا می ترکیه به پایان رسید. این نخستین بار از زمان ایجاد جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ است که یک سیاستمدار دارای گرایش های دینی، عالی ترین مقام در نظام سکولار این کشور را به عهده می گیرد.

انتخاب گل به این مقام، البته به سادگی صورت نگرفت. اولین بار کاندیداتوری او - که طی سال های اخیر وزیر خارجه ترکیه بوده است - برای پست ریاست جمهوری باعث درگیری های بسیار در میان نمایندگان پارلمان این کشور و فشار نظامیان سکولار - که سابقه دخالت در سیاست دارند - شد. مخالفت با رئیس جمهور شدن گل سپس به تظاهرات خیابانی مخالفان و هشدار های ارتش انجامید و سرانجام باعث برگزاری انتخابات پیش از موعد شد که حزب اسلام گرای عدالت و توسعه توانست در آن پیروزی قاطعی به دست آورد و از آن پس با اتکا به پشتیبانی مردم، همچنان بر نامزدی عبد الله گل برای ریاست جمهوری پافشاری کند.

رای گیری برای انتخاب گل به این سمت در دور اول و دوم در مجلس جدید به نتیجه ای نرسید. در واقع او برای کسب رای در این دو مرحله به حد نصاب ۳۶۷ رای در پارلمان ۵۵۰ نفری ترکیه نیاز داشت ولی در دور سوم وی توانست با تکیه بر اکثریت نسبی، رئیس جمهور شود. ۳۴۱ رای نمایندگان اسلام گرای پارلمان ترکیه عبد الله گل را به جایی فرستاد که زمانی جایگاه کمال مصطفی آتاتورک بنیانگذار نظام سکولار ترکیه بود. شاید همین موضوع بود که در آستانه انتخاب گل، نظامیان این کشور هشدار دادند که نظام سکولار به خطر افتاده است. ژنرال یاشار بیوک آتیت رئیس ستاد نیروهای مسلح ترکیه در بیانیه ای که در سایت ارتش منتشر شد به «مراکز اهریمنی و زیانباری» اشاره کرد که بنا به ادعای او تلاش دارند ماهیت سکولار و دموکراتیک جمهوری ترکیه را تغییر دهند. این ژنرال ارتش ترکیه در هشدارش از شخص معینی نام نبرد اما انتشار این بیانیه در روز قبل از رای گیری دور سوم مجلس ترکیه معنا دار بود و احتیاج به نام بردن از کسی نداشت! این دومین هشدار ارتش ترکیه دراین ماجرا بود.

این ارتش که خود را نگهبان و پاسدار سکولاریسم ترکیه می داند در ۶۰ سال گذشته سه باردولت های منتخب ترکیه را با توسل به کودتا سرنگون کرده و به نظر می رسد این ارتش میل دارد بار دیگر به چنان قدرتی بدل شود اما واقعیت این است که وضعیت سیاسی امروز ترکیه به گونه ای نیست که اجازه چنین قدرت نمایی هایی را به ارتش بدهد. در حقیقت پس از پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی ترکیه، معادلات سیاسی این کشور به سود اسلام گرایان دگرگون شده است. استعفای احمد آغاز، از ریاست حزب دموکرات و سکوت دنیز بایکال و دیگر سران حزب جمهوری خواه خلق سبب شده تا سکولارهای ترک امیدی به بقای موثر خود در آنکارا نداشته باشند و علی رغم اینکه ارتش و دادگاه قانون اساسی به افول سکولاریسم در ترکیه هشدار داده اند و به بهانه حفظ اندیشه های آتاتورک به تخریب و تضعیف رجب طیب اردوغان و عبد الله گل همت گماشته اند، اما در حال حاضر ریاست جمهوری، نخست وزیری و پارلمان ترکیه در اختیار اسلام گرایان است.

● عبد الله گل کیست؟

عبد الله گل از اعضای برجسته حزب اسلام گرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان است. این حزب جایگزین دو حزب اسلام گرای رفاه و فضیلت شده که هر دو به دلیل مشی اسلام گرایی به حکم دادگاه قانون اساسی ترکیه منحل شده اند. گل همچنین سابقه نمایندگی مجلس از سوی این دو حزب اسلام گرا را هم دارد. عبد الله گل همچنین در دولت نجم الدین اربکان که اولین نخست وزیر اسلام گرا در جمهوری ترکیه به شمار می رود، سخنگوی دولت بود. این دولت با انحلال حزب رفاه از قدرت ساقط شد.

وی در سال های اخیر وزارت خارجه ترکیه را به عهده داشته است و بر همین اساس هم در گفت وگویی با روزنامه فایننشال تایمز پیش از انتخاب به سمت ریاست جمهوری گفت: من به عنوان وزیر خارجه به تمام دنیا سفر کرده ام و تمام شخصیت ها را می شناسم و از این دارایی ها و این تجربه برای سفیری کشورم استفاده خواهم کرد.

وی همچنین با اشاره به ارتش ترکیه که مانع تلاش اول او برای رئیس جمهوری شد، گفت: تمام نهادهای ترکیه باید از قانون اساسی تبعیت کنند و من صرف نظر از هرگونه پیشینه قومی، دینی، عقیدتی و نحوه زندگی افراد، رئیس جمهور تمام مردم خواهم بود.

انتخاب گل به عنوان رئیس جمهور از آنجا به عنوان کابوسی برای سکولار های ترکیه است که خیر النسا» همسر وی بانویی محجبه است و آنها تحمل ندارند که بانوی اول این کشور محجبه باشد. عبد الله گل و خیر النسا» از اهالی شهر قیصری ترکیه هستند. آنها در سال ۱۹۷۹ میلادی در جشن عروسی بستگان مشترکشان همدیگر را ملاقات کردند و یک سال بعد زمانی که خیر النسا» ۱۵ سال داشت به عقد هم در آمدند. خیر النسا» پس از ازدواج درس و تحصیل را رها کرد اما سال ها بعد وقتی مادر سه فرزند بود تحصیلات دبیرستانی را به پایان برد و در صدد ادامه تحصیل در دانشگاه برآمد که به دلیل داشتن حجاب در سال ۱۹۹۸ با ثبت نام او در دانشگاه آتاتورک مخالفت شد.

نهادهای سکولار و احزاب اسلا م گرای ترکیه در سال های گذشته بارها بر سر مسائل مختلفی با یکدیگر رودررو شده اند اما هیچ موضوعی به اندازه روسری خیر النسا» مساله ساز نبوده است. همسر گل تحت هیچ شرایطی حاضر به برداشتن حجاب خود نیست. وی پس از محرومیت از تحصیل در دانشگاه، از دولت ترکیه به دادگاه حقوق بشر اتحادیه اروپا شکایت کرد که در ادامه با هدف جلوگیری از خدشه دار شدن روند انجام مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا شکایت خود را پس گرفت.

بحران حجاب خیر النسا» گل، بانوی اول جدید ترکیه نمادی از تقابل اسلا م گرایی و سکولاریسم در ترکیه نوین است. آتاتورک با هدف به حداقل رساندن نقش اسلا م در زندگی اجتماعی ترک ها تمامی نمادهای اسلا م گرایی را محو کرد، رسم الخط لاتین را جایگزین خط عربی کرد و کارکنان دولت از داشتن حجاب در اماکن دولتی منع شدند.

گل، اندکی قبل در پاسخ به سوالی درباره حجاب همسرش گفت: این انتخاب شخصی اوست. من قرار است به رئیس جمهوری برسم نه او.

در حال حاضر علاوه بر همسر رئیس جمهور، همسر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه هم محجبه است.

● گل رئیس جمهور چه می تواند بکند؟

ریاست جمهوری در نظام پارلمانی ترکیه بیشتر یک مقام تشریفاتی است اما از حق وتوی مصوبات پارلمان و انتصاب مقام های دولتی از جمله قضات و روسای دانشگاه ها برخوردار است. هماهنگی رئیس جمهور و نخست وزیر می تواند به تدوین قانون اساسی غیرنظامی، تامین خواسته های اتحادیه اروپا برای ملحق ساختن ترکیه به آن اتحادیه، رعایت حقوق بشر، حفظ امنیت منطقه در همکاری با همسایگان و تقویت پیوندهای اقتصادی در عرصه بین المللی جزو برنامه های حزب عدالت و توسعه پس از گذار از بحران داخلی است.

رئیس کمیسیون اروپا انتخاب عبد الله گل به عنوان رئیس جمهور ترکیه را موقعیتی تازه برای الحاق آنکارا به عضویت این اتحادیه دانست و طی بیانیه ای اعلام کرد: انتخاب و به قدرت رسیدن دولت جدید فرصتی فراهم می کند تا انگیزه مثبت، قوی و تازه برای از سرگیری روند الحاق به اتحادیه اروپا به دست آید.

خوزه مانوئل باروسو خطاب به عبد الله گل گفت: من مطمئن هستم که شما وظیفه خود را با حس قدرتمند وظیفه شناسی به کشورتان و شهروندان ترکیه ای انجام می دهید.

ترکیه در اکتبر ۲۰۰۵ به طور رسمی برای الحاق به اتحادیه اروپا درخواست کرده بود اما به خاطر روند آرام اصلاحات قضایی و دموکراتیک با مشکل مواجه شد.

هانس گرت یوترینگ رئیس پارلمان اروپا هم در مصاحبه با یک روزنامه آلمانی گفت: گل با آرای دموکراتیک به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد و شایستگی احترام دارد.

جوس لاگندیجیک رئیس هیات ترکیه - اتحادیه اروپا در پارلمان اروپا از انتخاب گل به گرمی استقبال کرد و گفت: بهترین شانس گل برای برطرف کردن نگرانی ها این است که انتخاب وی به منزله فرصتی برای شخصیت سکولار ترکیه که می خواهد بدون وقفه وارد گفت وگو با منتقدان اروپا شود، تلقی می شود بنابراین می توان وی را به عنوان رئیس جمهور تمام مردم ترکیه شناخت.

نویسنده : محمدحسین روانبخش