سازمان ملل به چه كار می آید

درست است كه دبیركل سازمان ملل, بان كی مون, از توانایی ایراد سخنرانی , فراخواندن نشست و پیشنهاد دادن برخوردار است, اما نقش وی بیشتر دبیری است تا رهبری

سازمان ملل متحد تنها سازمان عظیم جهانی است. این سازمان ۱۹۲ عضو دارد و دایره مسئولیت آن همه امور و شئون بشری را در بر می گیرد، از مسائل امنیتی گرفته تا مسائل پناهندگان و بهداشت عمومی. اما نظرسنجی های انجام شده در آمریكا نشان می دهد كه دوسوم از شهروندان این كشور معتقدند كه سازمان ملل متحد نقش خود را به خوبی ایفا نمی كند. افراد بسیار دیگری، این نهاد بین المللی را به علت ناتوانی در حل مشكلات بی شمار خاور نزدیك ، مقصر می دانند.

با این وجود، این عقاید از یك نظر منعكس كننده كم اطلاعی از واقعیت سازمان ملل است. این سازمان گذشته از این كه بازیگری مستقل در سیاست جهانی است ، وسیله ای برای كشورهای عضو به شمار می رود.

درست است كه دبیركل سازمان ملل، بان كی مون، از توانایی ایراد سخنرانی ، فراخواندن نشست و پیشنهاد دادن برخوردار است، اما نقش وی بیشتر دبیری است تا رهبری. وی می تواند قدرت متقاعدكنندگی خود را به كار گیرد اما فاقد ابزارهای اعمال قدرت اقتصادی و نظامی است. تنها نیرویی كه سازمان ملل در اختیار دارد، نیرویی است كه كشورهای عضو با خواهش و تمنا در اختیار این سازمان می گذارند و در حالی كه كشورها از توافق درخصوص انجام عملكردی مشترك عاجز هستند، دشوار است كه سازمان ملل بتواند كاری انجام دهد. هزینه كل سیستم سازمان ملل متحد نزدیك به ۲۰میلیارد دلار است.

بخش دبیركلی سازمان تنها ۱۰درصد از این رقم را دریافت می كند. بعضی دانشگاههای بزرگ بودجه ای بیشتر از سازمان ملل دارند. سازمان ملل منابع لازم را برای حل مشكلاتی جدید مانند ایدز و تغییرات آب و هوا در اختیار ندارد، اما می تواند دولت ها را به عمل در این زمینه وادارد. حتی در زمینه امنیت، سازمان ملل نقشی مهم دارد. مفهوم اصلی امنیت جمعی كه در سال ۱۹۴۵ مطرح شد - براساس آن كشورها آماده بودند تا برای جلوگیری و تنبیه مهاجمان، با یكدیگر متحد شوند - به علت رویارویی اتحاد جماهیر شوروی و غرب در طول جنگ سرد، شكست خورد.

بعد از این كه ائتلافی گسترده در سال ۱۹۹۱ صدام را مجبور به خروج از كویت كرد، دوره ای كوتاه به وجود آمد كه به نظر رسید در این دوره مفهوم قدیمی امنیت جمعی به «نظم نوین جهانی» تبدیل خواهد شد اما بزودی امیدها در این خصوص به یأس تبدیل شد.

سازمان ملل نتوانست نه درباره كوزوو در سال ۱۹۹۹ و نه عراق در سال ۲۰۰۳ به توافق دست یابد. پس از این مشكلات، ناظران بدبین به این نتیجه رسیدند كه سازمان ملل اهمیت خود را در زمینه امنیت از دست داده است. با این وجود، در سال ،۲۰۰۶ وقتی اسرائیل و حزب الله در لبنان رودررو شدند و مبارزه و جنگ پایان یافت، كشورهای عضو آمادگی فراوانی برای استقرار نیروهای حافظ صلح این سازمان، از خود نشان دادند.

در حال حاضر تقریباً صد هزار سرباز از كشورهای مختلف، كلاه آبی سازمان ملل را بر سردارند. تاكنون حفظ صلح فراز و نشیب های خاص خود را داشته است. در دهه ۹۰ و پس از فجایع بوسنی و روآندا دبیركل وقت، كوفی عنان، برای مقابله با كشتار و قتل عام توده مردم، اصلاحاتی را پیشنهاد داد.

در سپتامبر ،۲۰۰۵ مجمع عمومی سازمان ملل، شكل گیری «مسئولیت حمایت» از مردم آسیب پذیر را پذیرفت. از نگاه سازمان ملل با این قانون دیگر دولت ها نمی توانستند آن طور كه دوست دارند با مردم خود رفتار كنند. همچنین كمیسیون جدید تحكیم صلح ایجاد شد كه هدف آن هماهنگی اقداماتی بود كه می توانست از تكرار كشتار و نسل كشی جلوگیری كند. سازمان ملل در جریان استقلال تی مورشرقی نقشی اساسی دارد و امروز در حال آماده كردن طرح هایی برای بروندی و سیرالئون است. در كنگو، نیروهای صلح بان نتوانسته اند كاملاً به خشونت پایان دهند، اما به نجات جان مردم كمك كرده اند.

مورد بسیار حساس كنونی، منطقه دارفور در سودان است كه تلاش های دیپلماتیك زیادی اكنون صورت می گیرد تا نیروهای حافظ صلح سازمان ملل و اتحادیه آفریقا به طور مشترك در آنجا مستقر شوند. در جو سیاسی مسمومی كه سازمان ملل را از زمان حمله به عراق احاطه كرده است، چندان عجیب نیست كه موج ناخشنودی از این سازمان گسترش یابد. بان كی مون وظیفه ای سخت در پیش دارد. اما احتمال دارد كه كشورها به جای شك كردن به سازمان ملل، متوجه شوند كه به چنین وسیله جهانی - كه از قدرت بی بدیل گرد هم آوردن و مشروعیت برخوردار است - نیاز دارند. اگرچه سیستم سازمان ملل كامل و كارآمد نیست اما بدون آن جهان مكانی فقیرتر و پر از هرج و مرج خواهد شد.

جوزف نای

ترجمه: مهدی صفری

جوزف اس.نای استاد دانشگاه هاروارد است.