۱۰ گام بلند در دنیای سلامت

پیشرفت های مهم جهان پزشکی در سال ۲۰۰۹ از نگاه مجله «تایم»

با نزدیک شدن به پایان سال ۲۰۰۹، نشریه ها و رسانه های مختلف شروع به معرفی بهترین، برجسته ترین حوادث و رخدادهای سال یا بدترین آنها می کنند. «تایم» هم به سنت هر ساله فهرست های ۱۰ تایی از «ترین» ها را منتشر کرده است. در اینجا مهم ترین پیشرفت های دنیای پزشکی در سال ۲۰۰۹ را با هم می خوانیم.

۱) راهبردهای تازه در زمینه ماموگرافی

ماموگرام، عکس ویژه اشعه ایکس است که از سینه خانم ها، به صورت دوره یی برای تشخیص زودهنگام بدخیمی گرفته می شود. ماه نوامبر امسال، شورای مشورتی دولتی در زمینه پزشکی، تغییرات عجیبی در زمینه سن شروع ماموگرافی ایجاد کرد. بر اساس این تغییرات سن شروع ماموگرافی از ۴۰ به ۵۰ سال افزایش یافت و به جای انجام سالیانه ماموگرافی، توصیه به انجام دوسالانه آن شد. این شورا حتی توصیه کرد خانم ها کمتر معاینه های شخصی سینه انجام دهند. چنین تغییر رویکردی، بیماران و پزشکان را خشمگین کرد، چرا که بعضی از آنها تصور می کردند این شورا از سوی شرکت های بیمه تحت فشار قرار گرفته است اما هنگامی که در ماه دسامبر با تصویب سنای امریکا، پوشش ماموگرافی و تست های پیشگیرانه تضمین شد، خیال معترضان آسوده شد.

۲) واکسن ایدز

سال های سال، پژوهشگران در زمینه ساخت واکسن ایدز با شکست مواجه می شدند. اما در ماه سپتامبر امسال، برای نخستین بار، در جریان یک کارآزمایی ۱۰۵ میلیون دلاری، واکسنی که حاصل ترکیب دو واکسن قدیمی ایدز بود، تاثیر پیشگیرانه معنی داری نشان داد. این واکسن روی ۱۶ هزار داوطلب آزمایش شد و معلوم شد کارایی ۳۱ درصدی در پیشگیری از ایدز دارد.

البته در مقام مقایسه، شیوه پیشگیری ارزانی مثل کاندوم، اگر توام با میزان پیشگیری بیشتری نسبت به واکسن جدید نباشد، دست کم پیشگیری کمتری دربر ندارد. به علاوه منتقدان می گویند اکثر داوطلبانی که این واکسن روی آنها آزمایش شده است، افرادی با احتمال ابتلای پایین بودند و افراد با خطر بالای ابتلا مثل معتادان تزریقی را شامل نمی شدند. اما به هر حال، این واکسن، نخستین واکسن ایدزی است که این میزان موفقیت داشته است.

۳) برداشتن قوانین محدودکننده پژوهش روی سلول های بنیادی

به مدت هشت سال، پژوهش روی سلول های بنیادی با قوانین محدودکننده دست و پنجه نرم می کرد؛ قوانینی که در زمان «جرج بوش» وضع شده بودند. اما در نهم مارس سال جاری میلادی، «باراک اوباما» ممنوعیت سرمایه گذاری دولت فدرال در زمینه سلول های بنیادی را لغو کرد. البته هنوز بر اساس یک قانون کنگره، دانشمندان نمی توانند با هزینه دولت آزمایشگاه های «جدیدی» درست کنند که محصول آنها بافت های بدن انسان باشد، اما دست کم با لغو قانون قبلی دانشمندان می توانند از آزمایشگاه «قبلی» با هزینه دولتی برای پژوهش های خود استفاده کنند. همه آزمایشگاه ها باید از لحاظ رعایت موازین اخلاقی و اصول علمی، مجوز بنیاد ملی سلامت را دریافت کنند.

۴) واکسن H۱N۱

دنیا، امسال با همه گیری آنفلوآنزایH۱N۱ مواجه بود و این در شرایطی بود که این بیماری درمان موثری هم نداشت. خوشبختانه واکسن H۱N۱ امسال ساخته شد؛ واکسنی که با یک بار تزریق، اثربخشی دارد. اما مشکل عمده پیش رو، کم بودن میزان تولید این واکسن در مقایسه با کسانی بود که باید واکسن می زدند. بچه های کوچک، زنان حامله، کارکنان بهداشتی، والدین شیرخواران کوچک تر از شش ماه و کسانی که بیماری های زمینه یی مثل آسم و دیابت دارند، مورد علمی تزریق واکسن H۱N۱ را دارند.

۵) موش ساخته شده از سلول بنیادی

در ماه جولای، دانشمندان چینی موفق شدند با استفاده از سلول های بنیادی چند ظرفیتی (یا سلول های IPS) یک موش ایجاد کنند. آنها این سلول های بالغ را با القای چهار ژن، برنامه ریزی مجدد کردند، سلول های دوباره برنامه ریزی شده، سپس به موش تبدیل شدند. چنین پیشرفتی می تواند در درمان بیماری های انسان به کار آید.

۶) غربالگری سرطان پروستات

غربالگری کردن یا غربالگری نکردن؟ وقتی صحبت از سرطان می شود، پزشکان، تشخیص زودهنگام را بهترین دفاع می دانند. اما وقتی صحبت از سرطان پروستات می شود، موضوع اندکی متفاوت می شود، چرا که این سرطان در بیشتر موارد بسیار آهسته پیشرفت می کند و نیازی به درمان شدید هم ندارد. در ماه مارس، بنیاد ملی سرطان، نتایج یک تحقیق ۱۰ ساله را منتشر کرد که نشان می داد غربالگری، کمکی به کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات نمی کند. در این تحقیق ۷۶ هزار داوطلب مرد شرکت کردند. نیمی از آنها تصمیم گرفتند به طور دوره یی مورد آزمایش های غربالگری قرار بگیرند و نیم دیگر تصمیم گرفتند هیچ آزمایش غربالگری پروستات انجام ندهند. غربالگری سرطان پروستات از طریق آزمایش انگشتی یا آزمایش سطح پروتئین خاصی در خون موسوم به آنتی ژن مخصوص پروستات یا PSA انجام می شود. در نهایت، ۵۰ نفر از دسته یی که غربالگری کرده بودند و ۴۴ نفر از دسته یی که غربالگری نکرده بودند، به خاطر ابتلا به سرطان پروستات فوت کردند. به عبارت دیگر، غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان پروستات، تاثیری در کاهش موارد مرگ و میر نداشت، بر اساس این پژوهش و توصیه های سرویس های پیشگیری از بیماری امریکا، شواهد کافی برای ارزیابی برآیند سود و زیان انجام غربالگری سرطان پروستات در مردان با سن کمتر از ۷۵ سال وجود ندارد اما در مردانی که بیش از ۷۵ سال دارند، توصیه می شود این آزمایش ها انجام شود.

۷) تحقیق جدید در مورد اوتیسم

بعضی ها واکسن ها را مسبب ایجاد اوتیسم می دانند، بعضی ها هم جیوه را. اما واقعیت این است که هیچ کس دلایل اوتیسم و علت افزایش اخیر موارد ابتلا به آن را نمی داند. طبق آمارهای جدید که در اکتبر منتشر شد، از هر ۱۰۰ کودک امریکایی، یکی به طیفی از اختلال اوتیسم مبتلا است، در صورتی که آمار قبلی میزان ابتلا را یک نفر از هر ۱۵۰ نفر نشان می داد. علت اصلی چنین افزایش موارد بیماری، مشخص نیست اما دانشمندان امسال یک کلید محتمل ژنتیکی پیدا کردند؛ تغییرات خاصی در قسمتی از کروموزوم ۵ می توانند نقش عمده یی در ابتلا به اوتیسم در ۱۵ درصد موارد بیماری داشته باشند. برای رسیدن به این کشف علمی، تحقیقاتی روی بانک DNA بیش از دو هزار خانواده مبتلا به اوتیسم انجام شد.

۸) داروی جدید پوکی استخوان

کند کردن روند پوکی استخوان یا استئوپورز، بهترین شیوه برای پیشگیری از شکستگی لگن و مهره هاست. این مشکل پزشکی در صدر مشکلات پزشکی سالمندان قرار دارد. داروهای فعلی با متوقف کردن تاثیر سلول های تخریب کننده استخوان (که میزان شان با زیاد شدن سن، افزایش می یابد) تاثیر خود را اعمال می کنند. ولی ترکیب دارویی جدیدی که مراحل بررسی را در سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) می گذراند، ایجاد این سلول های تخریب کننده و نه عملکرد آنها را هدف قرار می دهد. براساس نتایج دو تحقیق که در ماه آگوست منتشر شد، داروی آزمایشی denosumab، میزان موارد شکستگی را در زمان پس از سن یائسگی و مردان مبتلا به سرطان پروستات کاهش می دهد. این دو گروه بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان هستند. البته هنوز معلوم نیست این دارو در مقایسه با داروهای مجدد اثربخش تر است یا نه.

۹) ژن های جدید مربوط به آلزایمر

وقتی صحبت از بیماری پیچیده یی چون آلزایمر می شود، بدیهی به نظر می رسد که هر چقدر بیشتر موفق به کشف دلایل مرتبط با بیماری شویم، احتمال پیدا کردن راهی برای درمان یا به تاخیر انداختن بیماری بیشتر می شود. در ماه سپتامبر، دانشمندان گروه جدیدی از ژن های مرتبط با این بیماری زوال دهنده حافظه را پیدا کردند. آنها در مجموع سه ژن جدید پیدا کردند. دو ژن نخست در ایجاد پلاک های ساخته شده از نوعی پروتئین به نام آمیلوئید که در مغز این بیماران ساخته می شود، تعامل دارند. این پلاک ها در نهایت منجر به مرگ سلو ل های عصبی و اختلالات شناختی می شوند. ژن سوم محل اتصال سلول های عصبی را هدف قرار می دهد، یعنی محلی را که واسطه های شیمیایی عصبی مختلف موجب انتقال پیام ها می شوند. دانشمندان امیدوارند با شناسایی بیشتر ژن های مرتبط با آلزایمر، راهی برای پیدا کردن درمان های موثرتر بیماری بیابند.

۱۰) چربی قهوه یی در افراد بالغ

پیدا کردن شیوه های جدید لاغری، دغدغه بسیاری از مردم و دانشمندان است. چربی قهوه یی، نوعی از چربی است که در بدن نوزادان به وفور پیدا می شود. در سلول های بافت چربی قهوه یی، میتوکندری های تیره رنگی قرار دارند که خصوصیات شان تبدیل قند به گرما است. در مقابل سلول های بافت چربی سفید، چنین توانایی در تبدیل انرژی به گرما ندارند. متاسفانه با افزایش سن، چربی قهوه یی رو به زوال می نهد و چربی سفید جانشین آن می شود. نتیجه چنین چیزی، انباشته شدن بیشتر چربی و تبدیل شدن کم کالری به گرماست. اما بر اساس پژوهش دانشمندان سوئدی که در مجله پزشکی معتبر New England Journal of Medicine در ماه آوریل به چاپ رسید و طبق دو تحقیق دیگر، بالغان بیشتر از چیزی که قبلاً تصور می شد، چربی قهوه یی دارند. این چربی بیشتر در جلو و عقب گردن تمرکز دارد. همچنین مشخص شد افراد لاغر اندام، چربی قهوه یی بیشتری نسبت به افراد چاق دارند. آیا چنین کشفی منجر به پیدا شدن راه جدید برای لاغری می شود؟

علیرضا مجیدی