روند تكاملی فوتبال

آیا تفاوتی بین فوتبال امروز و گذشته وجود دارد؟ فوتبال چگونه آغاز شد و امروز چگونه دنبال می شود. می توان به تاریخچه فوتبال پرداخت تا به تفاوت ها برسیم از نقطه آغازین، توسعه و اصلاح عنصر توپ، بازیكن و تجهیزات. برای اثبات فرمول جادویی فوتبال نیازی به یك ریاضیدان نابغه نیست. چرا كه حقیقت این فرمول یعنی همان (۱ توپ و ۲ كودك = مساوی بازی لذت بخش) است كه در سراسر جهان در خیابان های فرعی زمینهای خاكی، سواحل داغ، زیر بارش برف و در روزهای بارانی یا آفتابی قابل وضوح است. قلب واقعی فوتبال در دوران خاص، همانند زمانی است كه علاقه مفرط و مادام العمر بازی در سنین كودكی به وجود می آید.

توپ، قانون اول

در آن بازیهای كودكانه توپ می تواند بسته ای از پارچه های كهنه، مقوا، كفش كهنه، قوطی، لیوان یك بار مصرف یا هر چیز دیگری باشد كه بتوان با آن بازی هیجان انگیزی راه انداخت و از واقعیت های كسالت آور زندگی فاصله گرفت.

براساس قانون اول فوتبال، توپ باید كروی باشد، اما چرا؟ اگر ما بتوانیم با یك جسمی كه دارای شكل متفاوتی است فوتبال بازی كنیم و از آن لذت ببریم چرا خود را به یك كره گران كه حتماً باید از چرم و یا پارچه مناسب تهیه شده، دارای اندازه وزن و فشار معینی بوده و مهر تأیید رسمی فیفا برآن خورده باشد محدود كنیم؟

چرا؟ چون وقتی در اواسط قرن نوزدهم كه شكل توپ از نظر دانشكده های مختلف انگلستان با هم متفاوت بود در سرود فوتبال دانشكده برایتون نكته ظریفی وجود داشت. مضمون این سرود اینچنین بود: «اگر اتونی ها دوست دارند می توانند با گلوله بازی كنند و راگبی تخم مرغ بزرگ شده خود را به میدان بیاورند، اما بهترین بازی متعلق به توپ گرد است». برای اغلب مردم، كره به عنوان نمادی از خورشید، ماه و یا مراسم مذهبی با لذت قرین است. یك توپ گرد جسمی صیقلی و دوست داشتنی است كه وقتی در دست های یك كودك قرار دارد هرگز آرام نمی گیرد، قل می خورد، به زمین كوبیده می شود، بالا می آید و با كوچكترین تماس تبدیل به یك وسیله بازی زنده و متحرك می شود، در صورتی كه شكل های دیگر این حالت را ندارد.

مزیت عمده یك «كره كامل» این است كه شرایط یك بازی روان را فراهم می كند. چگونگی حركت این توپ فریبنده است و از ضربه وارده تبعیت می كند. اصلی ترین جاذبه فوتبال چگونگی به نمایش گذاشتن مهارت بازیكنان است كه با تماس با توپ یا رویارویی با حریف و با ارائه حركت های فنی جلوه می كند. فوق ستاره های این بازی شهرت خود را مرهون یك حجم كروی هستند. پله، مارادونا، رونالدینیهو و یا علی كریمی خودمان. قرنهاست كه بازیهای مرتبط به فوتبال از جسمی بهره می جویند كه اندازه سر انسان است. تاریخ نشان می دهد كه در قرن هشتم، ساكسونها با لگد زدن به سر بریده فرمانده دشمنان، پیروزی بر وایكینگها را جشن می گرفتند.

اولین محدودیت توپ، اندازه معین دور آن یعنی محیط ۶۷ تا ۷۰ سانتی متری بود كه در سال ۱۸۸۳ به صورت قانون درآمد. قبل از این قانون به مدت هفده سال مبنای اندازه توپ، «وایت لیلی» بود كه مقررات امروز هم همان ابعاد را تأیید می كند. توپ های باستانی از شكمبه ها یا پوست خوك تهیه می شد كه آن را با پر، پر می كردند. بعدها لاستیك هایی كه باد می شدند در زیر روكش های چرمی قرار می گرفتند. از سال ۱۸۸۹ به بعد براساس قانونی كه به اجرا گذاشته شد و تا سال ۱۹۳۷ دوام یافت. از آن به بعد حجم، وزن و باد توپ ها یكسان شد. در كتاب فیفا آمده است تا جایی كه فناوری اجازه می دهد توپ های جدید باید به «كره كامل» نزدیك باشند.

شعار فیفا نیز برای توپ این است: از «بازی ایده آل با كره مطلوب» لذت ببرید.

بازیكنان- قانون دوم

این فرمول ساده برای لذت بردن از هر بازی فوتبال كه در آن با دو بازیكن یا بیشتر توپی به چرخش در می آید، مصداق پیدا می كند اما وقتی رقابت های رسمی سازمان داده می شود. قانون شماره ها به فرمول جدید زیر تبدیل می شود:

(۱ توپ + ۱۱*۲ بازیگر = بازی لذت بخش) و چرا ۲۲ بازیكن؟ آیا می شد با تعداد بازیكنان بیشتر و یا كمتر، لذت بیشتری از بازی ببریم؟ هیچ دلیل خاصی برای این تعداد وجود ندارد. قوانین اولیه بازیها تعداد بازیكنان را مشخص نمی كرد تا این كه در اواسط قرن نوزدهم سرگروه های پذیرفته شده- كاپیتان های دارای اختیار- توافق كردند كه تعداد بازیكنان هر تیم ۱۱ نفره باشد. این توافق عملی در قوانین اتحادیه فوتبال كه در سال ۱۸۷۱ تدوین گردید، به رسمیت شناخته شد و در سال ،۱۹۲۳ جزیی از قانون رسمی گردید و امروزه هر تیم می تواند حداكثر ۱۱ و حداقل ۷ بازیكن داشته باشد.

دلیل دیركرد تعیین تعداد بازیكنان، پیچیدگی مربوط به بازیكنان ذخیره بود. چرا كه سال های متمادی رسم براین بود كه در رقابت های غیرحرفه ای- آماتور- فقط در صورت مصدوم شدن نفرات داخل زمین، ذخیره ها اعتباری پیدا می كردند و صاحب شماره می شدند.

همچنین مرسوم بود كه اگر بازیكن یكی از دو تیم مصدوم می شد و نفر ذخیره ای وجود نداشت، بازیكن تیم مقابل از زمین بیرون می آمد تا با ایجاد تعادل در نفرات دو تیم، بازی جوانمردانه رعایت شده باشد. از آنجا كه گمان می رفت حضور نفرات ذخیره در رقابت های رسمی ، سطح بازی را پایین می آورد، به این بازیكنان اجازه حضور در میدان های رسمی داده نمی شد. ورود تلویزیون به صحنه نمایش فوتبال زمانی بر این گونه افكار تأثیر زیادی گذاشت كه در اولین دوره جام ملت های اروپا مصدومیت یكی از بازیكنان چك به حدی بود كه فلج شد و در مقابل چشم بینندگان صحنه تلخی به وجود آورد. در سال ۱۹۵۶ حضور دو بازیكن در رقابت ها مجاز دانسته شد، اما مشروط بر اینكه یكی از این دو، جانشین دروازه بان و دیگری جایگزین بازیكنی شود كه در طول بازی مصدوم شده است! دو سال بعد شرط مصدوم شدن بازیكن اصلی حذف شد. با اینكه روح این شرط همچنان به قدرت خود باقی بود و سپس تعویض سه بازیكن به دلایلی غیر از مصدومیت نیز به صورت امری عادی درآمد. طبیعی بود كه در این حالت شرایط مسابقه نیز تغییر كرد. برخی معتقدند كه این تغییر و تحول مثبتی نبود چرا كه بازیكنان شانس كمتری دارند تا در تمام طول بازی در میدان باشند. در دهه هشتاد، حساب بازی های دوستانه با بازی های ملی جدا شد و در بازی های دوستانه، تعداد تعویض ها آزاد اعلام گردید. اما در سال ۲۰۰۴ این قانون نیز تغییر كرد. سال گذشته اریكسون مربی سوئدی تیم ملی انگلیس در یك بازی دوستانه در هر نیمه یازده بازیكن را به میدان فرستاد و پس از آن فیفا برای بازی های دوستانه و تداركاتی سقف شش تعویض را مجاز اعلام كرد.

اما در فوتبال، تنها دروازه بان است كه می تواند از دست هایش استفاده كند. تا سال ۱۹۱۲ یك دروازه بان می توانست در تمامی نیمه زمین (متعلق به تیم خودی) توپ را با دستانش لمس كند. اما از آن سال به بعد وسعت این محدوده به محوطه جریمه كاهش یافت. در بازی های جدید نقش دروازه بان از محافظت صرف دروازه فراتر رفته است. در فوتبال امروزی او به بازیكنی متخصص تبدیل شده كه قابلیت تأثیرگذاری در تاكتیك تیمی را دارد. به جز همین یك بازیكن كه وظایف تعریف شده ای دارد، قانون در مورد ۱۰ بازیكن دیگر سكوت اختیار كرده است. این سكوت به مربیان و بازیكنان اجازه می دهد مهارت های فردی را با قوه تخیل، نوآوری و استعداد طبیعی ادغام كنند.

تجهیزات، قانون سوم

تغییر لباس های روز مربی به لباس های رنگارنگ مخصوص فوتبال خود نشانگر ایفای نقش خاصی است. فضا و جو اتاق رختكن قبل از شروع بازی به هیجان مسابقه ای كه در پیش رو است، می افزاید. فوتبال بازی خطرناكی نیست، اما بند اول قانون سوم بازیكنان را ملزم می سازد كه از تجهیزات خطرناك استفاده نكنند.

لوازم خطرناك شامل جواهرات، گوشواره، پوشاندن اعضای بدن با مشمع، گچ و یا و...

جالب است بدانیم كه تا سال ۱۹۰۴ نیم شلواری (شورت ورزشی)اگر تا زیر زانو نمی رسید حق بازی نمی دادند.

در سال ۱۸۷۴ «اس. ویدوسن» ساق بند را ابداع كرد، اما تا سال ۱۹۹۰ استفاده از آن اجباری نبود.

كوتاه كوتاه

در سال ۱۸۳۰ كالج انگلیسی فرمان پادشاه _ ادوارد دوم- را كه فوتبال را طی اعلامیه ای قدغن كرده بود زیر پا گذاشت و بازی فراموش شده را مجدداً احیا كرد.

- سال ۱۸۴۰ تمام مؤسسات بزرگ انگلیس بازی فوتبال را با قوانین گنگ و نادرست برپا كردند.

- ۱۸۴۰ تا ۱۸۶۰ بین كالج ها مسابقات برگزار شد.

- ۲۶ اكتبر سال ۱۸۶۳ گروه مختلف كالج ها جمع شدند و رسماً در لندن تشكیل جلسه دادند و كمیته فوتبال انگلیس را بوجود آوردند و به ثبت رساندند. از آن تاریخ بازی با دست ممنوع اعلام گردید ولی مخالفین به كار خود به نام رگبی ادامه دادند.

- سال ۱۸۷۲ اولین جام انگلستان برگزار شد و مسابقات از كادر كالج ها گذشت و كلوپ ها را نیز در برگرفت.

- در همه جا ریش سفیدان كلوپ های فوتبال انگلستان را تشكیل دادند.

- در شیفلد در سال ۱۸۷۰ این كار انجام گرفت.

- از ۱۸۸۰ تا ۱۹۹۰فوتبال تحت نفوذ كلنی های انگلیس و شاگردان قدیمی (اتون) آكسفورد و كامبریچ قرار گرفت.

- ۱۸۸۰ فوتبال بین مقامات رسمی در بلژیك تشكیل شد.

- ۱۸۸۹ فوتبال در آلمان پی ریزی شد.

- ۱۸۹۲ اولین كلوپ در ایتالیا تأسیس شد.

- ۱۹۰۰ فوتبال در اروپای مركزی نفوذ و توسعه یافت.

- ۱۹۰۲ اولین مسابقه فوتبال در سطح ملی در وین پایتخت اتریش برگزار شد. تیم فوتبال اتریش توانست ۵ بر صفر تیم مجارستان را شكست بدهد.

- ۲۳ مه ۱۹۰۴ لیگ بین المللی بوجود آمد و فیفا شكل گرفت.

- ۱۹۰۸ فوتبال در بازی های المپیك لندن كار خود را آغازكرد.

- ۱۹۲۰ فوتبال در ایران بوجود آمد.