سه شنبه, ۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 23 April, 2024

مجله ویستا

شب قدر

بسم الله الرحمن الرحیم انا إنزلناه فی لیله القدر وما إدراك ما لیله القدر لیله القدر خیر من إلف شهر تنزل الملا ئكه والروح فیها باذن ربهم من كل إمر سلا م هی حتی مطلع الفجر(۲)

ای عفو تو شامل گناهان

كوی تو پناه بی پناهان

بر خسته دلان شفای دردی

محروم نكرده دردمندی

باز است درت بر آزمندان

ای عشق دل نیازمندان

جز تو كه نظر به حال ما كرد

یا گوش بر این مقال ما كرد

بخشنده هر گناهی ای دوست

بر گم شدگان پناهی ای دوست

ای راز دل شكسته من

ای مرهم قلب خسته من

ای مونس من انیس جانم

ای یار و رفیق در نهانم

ای راه مرا چراغ روشن

آب و گل من زتست گلشن

امید منی به هر دو عالم

دورم منما زخویش یك دم

بنگر ز گنه چه تیره روزم

چون شمع به درگهت بسوزم

باشد كه نظر كنی به حالم

بخشی به عنایتت كمالم

یادی زغریب بی نوا كن

از لطف, تو درد من دوا كن

مسكین به در تو دردمند است

دل خسته و زار و مستمند است(۳)

ما, آن (قرآن) را در ((شب قدر))نازل كردیم و تو, چه می دانی ((شب قدر))چیست؟ شب قدر, از هزارماه بهتر است, فرشتگان و ((روح)) در آن شب به اذن پروردگار خود, برای تقدیر هر كاری نازل می شوند, آن شب انباشته از سلامت و بركت و رحمت, تا طلوع صبح است.

درباره سوره قدر, شب قدر, معنای قدر, تعیین شب قدر, تكالیف شب قدر و شیوه های بهره جویی از این شب بزرگ و ارتباط با خداوند مهربان, مطالب قابل اهمیتی وجود دارد, كه ما خلاصه آن را مورد مطالعه قرار می دهیم.

●ثواب قرائت

امام باقر(ع) فرموده است: هر كس سوره ((انا انزلناه)) را با صدای بلند بخواند, مثل كسی خواهد بود كه شمشیر به دوش گرفته و در راه خداوند جهاد می كند و هر كس آن را پنهان و آهسته بخواند, مانند كسی است كه در راه خدا, به خون خود غلتیده است.(۴)

●معنای ((شب قدر))

چرا این شب, ((شب قدر))نامیده شده, در آن چه اسراری نهفته و چه وقایع و حوادثی در آن رخ داده و رخ می دهد؟

مفسران قرآن كریم با استفاده از قرآن و احادیث پیشوایان معصوم(علیهم السلام), درباره نام گذاری این شب به ((شب قدر))مطالب و دلایل زیادی آورده اند, كه مهم ترین و مناسب ترین آن ها بدین شرح است:

۱ـ شب قدر, یعنی شب بزرگ و با عظمت, زیرا در قرآن كریم((قدر))به معنای منزلت وبزرگی خداوند عالم آمده هم چنان كه در این آیه می خوانیم: ((ما قدروا الله حق قدره))(۵) آنان عظمت خداوند را نشناختند. و ((حبیش)) در كتاب ((وجوه القرآن)) لیله القدر را به لیله العظمه معنا كرده(۶) رمز این بزرگی هم در خود سوره((قدر))بیان گردیده است آن جا كه می فرماید: شب قدر, از هزار ماه بهتر است.

۲ ـ شب با ارزش و پر قیمت, جهت دیگری برای معنای ((قدر)) می تواند باشد, زیرا از یك سو در همین سوره می خوانیم: ((عبادت)) در این شب از عبادت در هزار ماه بهتر و با ارزش تر است در فارسی هم می گوییم: ((قدر جوانی, ((قدر))سلامت ونعمتی را كه در اختیار داری, بدان)).

داد حق عمری كه هر روزی از آن

كس نداند قدر آن را در جهان

آن كه غافل بود از كشت و بهار

او چه داند قیمت این روزگار؟

قیمت هر كاله می دانی كه چیست

قیمت خود را ندانی ابلهی است!

۳ ـ ((قدر)) به معنای ((سختی معیشت)) نیز آمده, در قرآن كریم می خوانیم: ((ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله))(۷) هر كس گرفتار تنگی روزی و تنگدستی در زندگی شود مقداری از آنچه را خداوند به او عطا كرده, در راه خدا انفاق نماید.

۴ ـ طبق آیات متعدد قرآن كریم, ((قدر))به معنای اندازه گیری, تقدیر و تنظیم امور آمده است. در آیه ای می خوانیم: ما قرآن را در شب مباركی نازل كردیم, و ما همواره بیم دهنده بوده ایم; و در آن شب: ((فیها یفرق كل إمر حكیم))(۸) هر كاری, بر طبق حكمت خداوند, تعیین و تنظیم می گردد.))

راغب اصفهانی, می نویسد: ((لیله القدر ای لیله قیضها لامور مخصوصه))(۹) شب قدر, یعنی شبی كه خداوند برای تنظیم و تعیین امور مخصوصی, آن را آماده و مقرر فرموده است.

طبق روایات فراوانی كه وارد شده, در شب قدر, سرنوشت افراد برای سال آینده, مانند: رزق و روزی, مرگ و میر(۱۰), خوشی و ناخوشی, و امور و حوادث دیگر زندگی, بر اساس استعدادها و لیاقت ها, رقم می خورد, و این تقدیر و تنظیم حكیمانه هم, در انسان هیچ گونه ((اجبار)) و ((سلب اختیاری)) به وجود نمیآورد.

این كه فردا این كنم یا آن كنم

این دلیل اختیار است ای صنم

و آن پشیمانی كه خوردی از بدی

ز اختیار خویش گشتی مهتدی

درباره تنظیم و تقدیر سرنوشت افراد در ((شب قدر))برای سال آتی آنان, امام صادق(ع)فرموده است: ((التقدیر فی لیله القدر تسعه عشر, والابرام فی لیله احدی و عشرین, والامضإ فی لیله ثلاث و عشرین))(۱۱) تقدیر امور و سرنوشت ها در شب نوزدهم, تحكیم آن در شب بیست و یكم و امضای آن در شب بیست و سوم صورت می گیرد.

آری, به خاطر اهمیت شب قدر, ارزش و عظمت آن, نزول فرشتگان بی شمار آسمانی به زمین و سرنوشت سازی این شب الاهی ده ها روایت در كتاب ها و تفسیرهای شیعه و اهل سنت وارد شده است. در بیان پیامبر گرامی اسلام(ص) هم می خوانیم: ((من قام لیله القدر ایمانا و احتسابا, غفر له ما تقدم من ذنبه))(۱۲) هر كس در ((شب قدر))از روی ایمان و اخلاص, به قیام و عبادت ایستد, گناهان گذشته او, بخشیده و آمرزیده می شود.

كی فرستادی دمی بر آسمان

نیكیی كز پی نیامد مثل آن ؟

گر مراقب باشی و بیدار تو

بینی هر دم پاسخ كردار تو

چون شماری جرم خود را و خطا

بحر بخشایش درآید درعطا

●كدام شب است؟

شب قدری كه قرآن كریم, آن را ((بهتر از هزار ماه)) معرفی می كند حدود یك صد حدیث, در كتاب ها و تفسیرهای شیعه و اهل سنت, درباره عظمت آن واردشده, چه شبی می باشد؟

مجموع مطالبی كه از قرآن كریم و احادیث شیعه و اهل سنت, در مورد تعیین ((شب قدر)) به دست می‌آید را در موارد زیر می توان خلاصه نمود:

۱ ـ در این كه ((شب قدر)) در ماه مبارك رمضان قرار دارد, هیچ گونه تردیدی نمی توان به خود راه داد, چون از یك سو خداوند فرموده: قرآن در ماه رمضان نازل شده.(۱۳) و از سوی دیگر در سوره((قدر))هم آمده: آن (قرآن) را در ((شب قدر))نازل كردیم; و این كه ((شب قدر))در ماه مبارك رمضان قرار دارد, مورد اتفاق روایات و مفسرین قرآن است.

۲ ـ ((شب قدر)), در دهه آخر ماه مبارك رمضان قرار دارد, روایات فراوان و نظریه های مفسران شیعه و اهل سنت, آن را حتمی می شمارد.(۱۴) پس در این مورد هم تردیدی نیست.

((عایشه)) روایت می كند: تلاش و كوششی را كه می دیدم رسول خدا(ص), در دهه آخر ماه مبارك رمضان انجام می داد, در اوقات دیگر انجام نمی داد.(۱۵)

حق شب قدر است در شبها نهان

تا كند جان هر شبی را امتحان

نه همه شبها بود قدر ای جوان

نه همه شب ها بود خالی از آن

۳ ـ طبق روایات فراوانی كه در منابع شیعی آمده, شب های نوزدهم, بیست و یكم و بیست و سوم ماه مبارك رمضان ((شبهای قدر))معرفی شده اند,(۱۶) اما امام باقر(ع) دایره آن را محدودتر نموده, و در پاسخ ((عبدالواحد بن مختار انصاری)) كه خواستار تعیین یكی از آن شب ها از سوی امام(ع) بود, فرموده اند: ما علیك إن تعمل فی لیلتین, هی احدیهما.(۱۷) ایرادی ندارد هر دو شب را به عبادت و شب زنده داری مشغول باش, زیرا ((شب قدر))یكی از این دو شب می باشد.

۴ ـ در میان شب بیست و یكم و شب بیست و سومـ در عین حالی كه خدا و رسول(ص) و امامان(علیهم السلام), برای زنده نگهداشتن روح امید و نشاط و اهمیت به اطاعت و عبادت بندگان و تقرب آنان, سعی در مخفی داشتن ((شب قدر)) داشته اند ـ آن طور كه از تعدادی از احادیث استفاده می شود, احتمال ((شب قدر)) بودن شب بیست و سوم را می توان تقویت نمود و معتبرتر دانست.

پی‏نوشت‏:

۲ـ قدر,.

۳ـ انصاریان, حسین ـ عرفان اسلامی, ج ۳, ص ۱۸۴.

۴ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۲۲ الدر المنثور فی التفسیر المإثور, ج ۶, ص ۳۷۱.

۵ـ حج, ۷۴.

۶ـ تفسیر نوین, ص ۲۷۵.

۷ـ تفسیر نوین, ص ۲۷۵.

۸ـ دخان, ۴.

۹ـ المفردات فی غریب القرآن, ص ۳۹۵.

۱۰ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۳۱ البرهان فی تفسیر القرآن, ج ۴, ص ۴۸۶.

۱۱ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۲۷ البرهان فی تفسیر القرآن, ج ۴, ص ;۴۸۷ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۵۹.

۱۲ـ الدر المنثور فی تفسیر المإثور, ج ۶, ص ;۳۷۶ فی ضلال القران, ج ۸, ص ;۶۲۸ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۲.