چرا مردم به تشکل​های سیاسی بی اعتمادند

۲۶ درصد مردم به تشکل های سیاسی اعتماد دارند این نتیجه یک نظرسنجی است که اواخر دهه ۸۰ در ایران انجام شد و در آن مراجع مورد وثوق مردم مورد سنجش قرار گرفته بود

۲۶ درصد مردم به تشکل‌های سیاسی اعتماد دارند. این نتیجه یک نظرسنجی است که اواخر دهه ۸۰ در ایران انجام شد و در آن مراجع مورد وثوق مردم مورد سنجش قرار گرفته بود.

البته اگر چنین افکارسنجی هایی هم نبود، می شد از فرهنگ شفاهی مردم چنین برداشتی کرد. وقتی در ایران سیاست پدر و مادر ندارد و وقتی سیاست در بسیاری از مواقع معادل حقه، کلک و دروغگویی است باید هم انتظار داشت که بی اعتمادی به احزاب، به عنوان پدر و مادرهای این سیاست شکل بگیرد. با این حال، این تنها تصویری از واقعیت است و نه علت آن. برای فهم علت بی اعتمادی مردم به احزاب قدم به قدم پیش می رویم.

وابستگی به بیگانه

حزب در ایران، پدیده ای نوین است. اولین احزاب ایرانی بعد از مشروطه تاسیس شده اند. با این حال در آن زمانه به دلیل ضعف حکومت ایران بخصوص در بعد استقلال و تعیین سرنوشت ملی، قدرت های بیگانه بخصوص انگلیس و روسیه تاثیر زیادی در فضای سیاسی کشور داشتند به گونه ای که نمی شد نقش آنان را در این روند نادیده گرفت. احزاب سیاسی هم با این فهم، پا در سیاست می گذاشتند و از همین جا ریشه وابستگی احزاب سیاسی به بیگانگان ایجاد شد؛ موضوعی که در سال های بعد به صورت واضح در وابستگی حزب توده به دولت شوروی دیده شد. وابستگی ای که به طور مثال باعث بریدن فردی جلال آل احمد از این حزب شد. از آن طرف هم قدرت های بیگانه که نفوذ این احزاب در طبقه خواص کشور را می دانستند تمام تلاش خود را برای نفوذ و وابسته سازی در این احزاب انجام دادند. تلاقی حس ناسیونالیستی مردم که در دوران مدرن هم به دلایلی تقویت شده بود با این وابستگی یکی از اساسی ترین دلایل بی اعتمادی مردم به احزاب است.

بعد از این ماجرا، دولت ساخته بودن بسیاری از احزاب در ایران دلیل دیگر بی اعتمادی به این نهادهاست. نمونه بارز این مساله حزب رستاخیز است؛ حزبی که قرار بود صدای واحد مردم ایران باشد و هر کسی که دوست ندارد عضوی از این حزب باشد به قول معروف آن روزگاران، پاسپورت خود را بگیرد و از کشور خارج شود. بعد از انقلاب هم نمونه هایی از احزاب دولت ساخته را شاهد بودیم. مشکلی که این احزاب دولت ساخته دارند این است که وقتی حزبی از دل یک دولت بیرون بیاید دیگر نمی تواند ویژگی منتقد بودن به مثابه یک ویژگی اساسی برای احزاب را داشته باشد و به نوعی توجیه گر وضع موجود می شود. این در حالی است که مردم، چشم به وضع مطلوب دارند و به دنبال نهادی می گردند که حقوق آنها را از دولت ها مطالبه کند.

عدم شفافیت

شفافیت مساله سوم است. به نظر می رسد نبود این عنصر در دو بخش از عملکرد احزاب ایرانی باعث می شود اعتماد مردم به این احزاب کاسته شود. مساله نخست این است که این احزاب در مواضع خود شفافیت ندارند. روشن نیست که حزب در موضوع اقتصادی چه نظری دارد و به فرهنگ چگونه می نگرد. اگر در اساسنامه یا مرامنامه احزاب هم چنین مسائلی قید شده تلاش بر این است تا مطالب به صورت کلی و البته مورد پذیرش همه باشد. در این شرایط است که کسی نمی داند فرق فلان حزب اصولگرا با فلان حزب اصلاح طلب در عرصه اقتصادی چیست و آن یکی حزب در زمینه لزوم برخورد قانونی یا فرهنگی با مقوله حجاب چه تفاوتی با احزاب دیگر دارد. این موضوع البته اثر دیگری هم دارد و آن عدم پذیرش مسئولیت از سوی این احزاب است. نه احزاب اصلاح طلب خود را مسئول رفتارها و کنش های دولت اصلاحات می دانند و نه اصولگرایان احساس نیاز می کنند درباره انتخاب یک رئیس جمهور و روی کار آمدن یک دولت مسئولیت داشته باشند چون مواضع قبلا به صورت روشن بیان نشده و هر لحظه می توان تعبیر و تفسیر جدیدی از آن را ابراز کرد. شفافیت نداشتن مالی هم یکی دیگر از مواردی است که می تواند باعث بی اعتمادی به احزاب شود. باید به مردم حق داد تا در زمینه وضع مالی احزاب کنجکاو باشند و بخواهند عملکرد مالی احزاب بخصوص حامیان مالی و هزینه کردها به شکل کاملا روشن به مردم اعلام شود. این مساله بخصوص در ایام انتخابات از اهمیت بیشتری برخوردار است.

کارکرد موقتی احزاب

موضوع دیگر هم کارکرد احزاب است. حزب در ایران و بخصوص در سال های اخیر، نهادی بوده که صرفا سر بزنگاه ها خود را نشان داده است. بزنگاه هایی همچون انتخابات. البته حضوری کمرنگ در فراخوان مردم به رویدادهای ملی و مذهبی هم جزو کارکرد احزاب امروزی ایران است. به این ترتیب هیچ حزبی به زندگی روزمره مردم ورود پیدا نمی کند. جالب است بدانید حتی بسیاری از احزاب در محلی که به وزارت کشور اعلام کردند دفتری ندارند و حتی در روزهای کاری با شماره تلفنی که گفتند نمی توان با آنها تماس برقرار کرد. همین می شود که مردم کارکرد موقتی احزاب را می بینند و دیگر به آنها اعتماد ندارند.

تجربه های ناموفق و سیاستمداران ضدتحزب

در این میان نباید نقش تجربه های ناموفق تحزب در ایران را هم نادیده گرفت. مهم ترین این تجربه ها حزب جمهوری اسلامی بوده است؛ حزبی که با حضور بزرگان نظام در بدو پیروزی انقلاب تاسیس شد، ولی پس از شهادت آیت الله بهشتی به دلیل برخی مسائل، ناگهان ستاره آن به خاموشی گرایید تا جایی که به قول اکبر هاشمی رفسنجانی یکی از اعضای هیات موسس آن قرار شد فتیله حزب جمهوری اسلامی پایین کشیده شود.

در کنار این تجربه های ناموفق نباید از یاد برد که سیاست های توده گرا و ضد تحزب برخی سیاستمداران هم حداقل در نگاه بخشی از مردم بخصوص طرفداران آن افراد می تواند دلیل بی اعتمادی به احزاب باشد. نمونه بارز این مساله را می توان در نگاه رئیس جمهور سابق به احزاب دید.

بی نیازی کارکردی به احزاب

در کنار همه این مسائل، بی نیازی مردم به احزاب هم یکی دیگر از دلایلی است که رجوع و البته اعتماد به احزاب کم شود. در کشور ما عملا نه مسئولان نیازی به احزاب دارند و نه مردم احساس می کنند برای حکمرانی بهتر باید به این نهادهای سیاسی توجه کنند. اما اکنون که با روی کار آمدن دولت جدید، حداقل در ظاهر توجه به احزاب بیشتر شده، شاید بتوان امیدوار بود با برخی تغییرات در قوانین و نگاه ها، اندکی جایگاه احزاب در چشم مردم بالاتر برود.

مصطفی مسجدی آرانی