اندرون از طعام خالی دار تا

روزه داری و بهداشت روانی

ماه مبارک رمضان، ماه عبادت و خودسازی است. ماه مقدسی است که روزه داران به ضیافت الهی دعوت شده اند و پروردگار متعال میزبان آنان است. ماه کم خوردن و کم خوابیدن است؛ آن هم نه تنها به منظور تأمین سلامت جسم، که پرورش روح و روان نیز مورد نظر بوده است. اسلام با دستور روزه داری به مسلمانان در ماه رمضان، تحولی معنوی ایجاد کرده است؛ لذا به روزه نباید تنها از باب تأثیراتی که بر سلامت جسم دارد، نگریست؛ بلکه آثار معنوی و روحی آن بسیار مهمتر است.

محمد علی واعظ موسوی، استاد حوزه و دانشگاه، به تأیید این مطلب، به گزارشگر ما می گوید: بهداشت روانی یکی از مسایل مهمی است که امروزه بسیاری به آن می پردازند. در این مورد، چند نکته حایز اهمیت است. نخست اینکه، بین جسم و روح انسان رابطه ای تنگاتنگ وجود دارد ضرب المثلی هم در این باره داریم که می گوید: «عقل سالم در بدن سالم است»؛ یعنی کسی می تواند تفکر منطقی و خردورزی مناسبی داشته باشد که از لحاظ جسمی سالم باشد.

روی همین اصل، در مناسک و عبادتهایی که دین اسلام تعیین کرده، سلامت جسم و روح هر دو مدنظر است. پس اگر روزه داری برای کسی ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نیست و اگر هم روزه بگیرد، اسلام آن را باطل اعلام می کند. این مشاور مذهبی خاطرنشان می کند، داشتن استطاعت بدنی فقط به مناسک حج مربوط نمی شود که مثلاً اگر کسی مریض قلبی باشد، نباید حج برود؛ بلکه نماز را هم اگر کسی نتواند ایستاده بخواند، باید نشسته ادا کند. پس هنگامی که سلامت جسم به خطر می افتد، تکالیف عبادی تغییر شکل می دهند.

ولی در کنار سلامت جسمی، بهداشت روانی هم منظور نظر اسلام قرار گرفته است. به گفته این استاد دانشگاه، از بین وظایف عبادی، روزه داری بیشتر به سلامت روان انسان کمک می کند، زیرا وقتی دهانها بسته می شود، به گفته مولوی دهان دیگری باز می گردد: «این دهان بستی، دهانی باز شد» یعنی یک ذائقه و چشایی تازه ای برای ما باز می شود تا از آن اسرار و رازهایی که تاکنون از آنها بی خبر بودیم، بچشیم.

چون چنین است، باید در مورد فلسفه روزه بیشتر بیندیشیم و دریابیم که ماه رمضان چگونه ماهی است؟ و اگر ما در این ماه میهمان خدا هستیم، چرا برخلاف معمول که وقتی میزبان میهمانی را دوست دارد، سفره را رنگین تر می چیند، در ماه رمضان این قاعده رعایت نمی شود و میزبان مهربان، میهمانان خود را از خوردن غذا محروم می کند؟ در نگاه اول شاید چنین به نظر بیاید، ولی اگر عمیق تر نگاه کنیم، خواهیم دید خداوند متعال به جای سفره طعام جسمی، سفره های دیگری را گسترده است؛ از قبیل سفره قرآن و دعاهای مخصوص ماه رمضان که با شکم خالی بهره مندی از آنها صد چندان می شود. در عین حال، خوردن دو وعده غذا که بدن به آن نیاز دارد نیز به وقت مناسب سحر و افطار موکول شده است.

امام صادق(ع) می فرماید: «کمال هر ظرفی اگر در پر بودن آن است، کمال ظرف شکم در خالی بودنش می باشد.» پس ما از طریق شکم خیلی صدمه می خوریم؛ زیرا زیاد می خوریم، زیاد می آشامیم و زیاد می خوابیم. در نتیجه، فرصتهای کاری زیادی را از دست می دهیم. ولی ماه مبارک رمضان جلوی این ضررها را می گیرد و این فرصتها را در اختیار ما می گذارد تا هم کار و فعالیت داشته باشیم و هم عبادت و بندگی خدا را به جای بیاوریم، ولی شکمها را در روز خالی نگه داریم. از آن طرف، سفره قرآن را گسترده تا سر این سفره بنشینیم، تفکر و تعمق کنیم و بیشترین بهره را ببریم. این مشاور مذهبی همچنین یادآور می شود، در روایات داریم سه حالت جزو بهترین حالات بنده نسبت به خداوند است.

حالت اول هنگام سجده است که در این حالت خیلی به خدا نزدیک می شود. حالت دوم گریستن از ترس خداست، و حالت سوم هنگام گرسنگی است که این سه حالت در ماه رمضان بیشتر محقق می شود.

روایت دیگر در اهمیت ماه رمضان از امام صادق(ع) نقل شده است که نشان می دهد چقدر بهداشت روانی در این ماه ارج دارد. حضرت می فرماید: «در ماه مبارک رمضان درهای آسمان بروی زمین باز می شود». در قرآن مجید هم آمده است: «رزق و روزی شما در آسمانهاست.» بنابراین، هنگامی که درهای آسمان باز می شود، رزق و روزی بندگان نیز فزونی می یابد.

در روایت دیگری هم آمده است که ماه رمضان در زمان پیامبر خدا(ص) ماه «مرزوق» نام داشت؛ یعنی همه از این ماه بزرگ بهره می برند.

وی می افزاید: تفاوت دیگری که رمضان با ماه های دیگر دارد، این است که در رمضان اعمال بندگان پذیرفته می شود. پذیرفتن اعمال بندگان نشان دهنده این است که بهداشت روانی آنها با سلامت لازم همراه است.

نکته مهم دیگر اینکه امام صادق(ع) می فرماید: «ماه مبارک رمضان هر شب آزادشدگانی از آتش جهنم دارد، ولی بعضی ها از این موهبت بی بهره هستند و از آتش جهنم رها نمی شوند و حتی از آتش دنیایی نیز نجات نمی یابند و اینها کسانی هستند که از بندگان خدا کینه به دل می گیرند، چون دل خانه خداست و خانه خدا نباید جایگاه کینه و کدورت باشد.»

پس چه زیباست اول ماه رمضان کینه ها و کدورتها را دور بریزیم و خانه دل را باصفا کنیم.

واعظ موسوی در پایان یادآور می شود: افرادی هم هستند که بنا به عللی نباید روزه بگیرند. کهولت سن دارند، بچه شیر می دهند یا به یک نوع بیماری درمان ناپذیر مبتلا هستند، با این حال روزه می گیرند. این افراد باید بدانند روزه هم مثل نماز است. همان طور که شارع مقدس دستور داده صبح دو رکعت نماز بخوانیم و ظهر چهار رکعت؛ روزه افراد سالخورده و مریض را هم جایز نمی داند. بنابراین، آنچه در عبادت مهم است «اطاعت» است نه شکل عبادت. باید از قالب بیرون بیاییم و به قلبها برسیم.

اگر روزه نمی توانیم بگیریم، نماز که می توانیم بخوانیم؛ صدقه که می توانیم بدهیم؛ قرآن که می توانیم تلاوت کنیم؛ ذکر که می توانیم بگوییم به عیادت مریض که می توانیم برویم، همه اینها عبادت است. ای بسا که از روزه داران هم بیشتر ثواب ببریم، چنانکه بعضی از روزه داران آنچه از روزه نصیبشان می شود، فقط گرسنگی و تشنگی است.

خجسته ناطق