نیویورک ما

مروری بر ۳۰ سال سفر هیات های ایرانی به امریکا

شاید اینکه محمود احمدی نژاد در مناظره تلویزیونی پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم با مهدی کروبی، مهم ترین پرسش او یعنی چرایی و دلایل داعیه داشتن بر مدیریت جهانی را بی پاسخ گذاشت به این دلیل بود که می دانست چندی بعد قرار است با پنجمین حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سالنی که بسیاری از حاضرانش آن را ترک کرده بودند، پنجمین نسخه مداوای دردهای جهان را بپیچد و پاسخ به آن پرسش و بسیاری از پرسش های دیگر را از تریبون و جایگاهی بسیار باشکوه تر از یک مناظره انتخاباتی ارائه کند؛ تریبونی که پنج سال پیاپی، سنتی و مکرر از آن بهره برده و نشان داد رئیس دولت ایران بیش از پرداختن به دغدغه های کشور خود، به معضلات جامعه جهانی می اندیشد.

رئیس دولت دهم در سال ۲۰۰۹ نیز رهسپار نیویورک شد تا نشان دهد امروز وضع جهان برای او هیچ تفاوتی با وضع جهان در سال ۲۰۰۵ نکرده و او همچنان داعیه دار ارائه راهکار برای حل بحران هایی است که می پندارد جهان زخم خورده آنهاست. او در چهار دوره گذشته پس از بازگشت از سفر به ینگه دنیا وقعی به حاشیه ها ننهاد و تا مدت ها پس از بازگشت از سفر، سفر از او بازنگشت چرا که همواره خاطراتش را مانند یک قهرمان بازگفت و همه اتفاقات رخ داده را پیروزی نامید؛ چه ماجرای دانشگاه کلمبیا را و چه ترک سالن اجلاس از سوی بسیاری از حضار را.

او این بار هم پس از بازگشت تفاوت چندانی با دوره های پیشین نداشت. اگرچه در این میان عده یی معتقدند احمدی نژاد در پنجمین سفرش به نیویورک کوشیده است قدری از فضای تنش دور شود. طیف اصولگرایان اما برخلاف این باور هستند و معتقد به اینکه احمدی نژاد بیشترین وقت حضورش را به استفاده از تریبون های رسانه های بین المللی و دیدار و گفت وگو با نمایندگان خبری حاضر در مقر سازمان ملل اختصاص داده که این سنخیت چندانی با منافع ملی ندارد.

این بار اما رئیس دولت دهم در حالی از سفر بازگفت که تنها به فاصله چند ساعت پس از سخنرانی او در مجمع عمومی، شورای امنیت سازمان ملل متحد به ریاست باراک اوباما جلسه رسمی تشکیل داد و انتقادات تندی از دولت ایران در این جلسه صورت گرفت؛ انتقاداتی بسیار تند تر و تهدیدآمیز تر از دوره های پیشین. به رغم آنکه احمدی نژاد این بار در سخنانش در ملایمتی آشکار نامی از اسرائیل بر زبان نیاورد بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی از تریبون مجمع عمومی حملات شدیدی نثار ایران کرد و اسنادی را مبنی بر واقعیت داشتن هولوکاست - که سه سال پیش از سوی احمدی نژاد نفی شد - در معرض دید همگان قرار داد.

محمود احمدی نژاد اما تا امروز نشان داده است به خوبی می تواند از تک، پا تک بسازد، حاشیه بیافریند و بگریزد. آنچنان که پنج دوره حضور او در مجمع عمومی سازمان ملل به خوبی نشان می دهد همه سخنان وی بر یک محور اصلی استوار هستند؛ مدیریت جهانی. محوری به ابعاد یک متن که در مواجهه با رئیس جمهور ایران رنگ حاشیه به خود گرفته است. پس احمدی نژاد بر نظری پای می فشارد که گمان می کند او - پرحاشیه ترین رئیس دولت در سال های اخیر - را در بحبوحه اتهام افکنی به ایران در لفاف اندیشه اش گم می کند، اما پنج حضور متوالی احمدی نژاد در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، حاشیه و متن رئیس دولت ایران را با یکدیگر درآمیخته است؛ پنج حضوری که هم اکنون از مجموع سفرهای روسای جمهور پیشین ایران به نیویورک و مقر سازمان ملل متحد بیشتر شده است. او اولین مقام عالی اجرایی ایرانی است که تاکنون هیچ گاه فرصت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد را از کف نداده و فرصت عرض اندام در مهم ترین اجلاس سران جهان را از وزیر امور خارجه اش سلب کرده است. مروری بر سفرهای مقامات ایران به نیویورک واقعیت را به خوبی بازگو خواهد کرد.

● سفرهای پیش از دولت نهم از سال ۵۹ تا ۸۴

روسای جمهور ایران پیش از محمود احمدی نژاد و پنج حضور وی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تنها چهار بار به نیویورک سفر کرده اند و سایر سفرهای هیات های ایرانی در حد سفیر یا وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بوده است.

هیات دولت موقت به ریاست مهندس مهدی بازرگان در سال ۵۸ ترجیح داد به جای سازمان ملل و نیویورک رهسپار الجزایر شود تا ماجرای دیدار مشهور این هیات با برژینسکی رقم بخورد. پس از آن به دلیل مشغله کاری ابوالحسن بنی صدر که آن هنگام به عنوان فرمانده کل قوا درگیر مسائل جنگ بود شهید رجایی نخست وزیر وقت به عنوان اولین مقام از سوی ایران پس از انقلاب رهسپار نیویورک شد و این مهندس بهزاد نبوی بود که با یک اورکت مشکی او را همراهی می کرد. بهزاد نبوی مشاور رجایی کسی بود که متن قرائت شده در سال ۵۹ در مجمع عمومی سازمان ملل را نوشته او می دانند. در آن دوران شهید رجایی از تریبون سازمان ملل متحد - که استثنائاً آن سال در سالن شورای امنیت برگزار شد - در راستای صدور انقلاب استفاده کرد.

رجایی در مورد جنگ ایران و عراق سخن گفت. او در ۱۸ مهر ۱۳۵۹ از تریبون سازمان ملل اعلام کرد؛ «ملت ایران مصمم است حتی با دنبال کردن یک جنگ طولانی و مردمی نه تنها متجاوزان را سر جای خود بنشاند، بلکه با این عمل خود ملت برادر و مسلمان عراق را نیز به ماهیت رژیم ضدمردمی و وابسته صدام هرچه بیشتر آشنا سازد و نیز جوابی دندان شکن به امپریالیسم امریکا دهد که مستقیم و غیرمستقیم به دولت بعث عراق کمک می کند.» در سال ۶۰ ایران نه رئیس جمهور داشت و نه نخست وزیر؛ چرا که هر دو آنها در حادثه انفجار دفتر نخست وزیری به شهادت رسیده بودند. پس هیچ مقام عالی رتبه یی از ایران رهسپار نیویورک نشد. در فاصله سال های ۶۱ تا ۶۵ این علی اکبر ولایتی بود که به عنوان وزیر امور خارجه ایران به نیویورک و مجمع عمومی سازمان ملل متحد سفر کرده و هر بار به دلیل درگیر بودن جمهوری اسلامی ایران با موضوع جنگ تحمیلی، متن هایی را در خصوص وضعیت جنگ ایران و عراق و انتقاد از حمایت ابرقدرت ها از صدام حسین قرائت می کرد. اما در سال ۶۶ و پس از محمدعلی رجایی، دومین مقام عالی اجرایی که پس از هفت سال به نیویورک و مقر سازمان ملل متحد رفت، مقام معظم رهبری در مقام ریاست جمهوری اسلامی ایران بود. این در حالی بود که تنها یک روز قبل از سخنرانی ایشان در سازمان ملل متحد نیروهای امریکایی در خلیج فارس کشتی موسوم به ایران اجر را مورد حمله قرار داده بودند.

ایشان در نطق خود به رغم انتقاد شدید از ایالات متحده امریکا در خصوص ماجرای حمله به کشتی ایرانی، پیام ملت ایران را به جهانیان ارائه کردند؛ «پیام ما به همه ملت ها و دولت هایی که می خواهند مستقل و بی اعتنا به خواست و اراده سلطه های بزرگ جهانی بمانند این است که از آنان نترسند و به خود و ملت خود اعتماد کنند. انقلاب ما، همچنین پیام بزرگ خود را نفی نظام سلطه در جهان می داند.» یک سال پس از آن با پایان یافتن جنگ تحمیلی و صدور قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت ایران از چالش جنگ می رهد و رفتن به مجمع عمومی از سوی رئیس جمهور منتفی می شود. از سال ۶۸ و با رحلت امام خمینی(ره)، اکبر هاشمی رفسنجانی که حالا دیگر هم رئیس جمهور بود و هم رئیس دولت بنای نرفتن به سفر نیویورک را گذاشت و هر بار این وزیر خارجه ایران بود که به مجمع عمومی سازمان ملل رفت.

پس از دولت سازندگی، اما این دولتمردان اصلاحات بودند که دو حضور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد را به نام خود ثبت کردند. حضورهایی که یکی از آنها توانست نتیجه یی ارزشمند به بار آورد. بار نخست در سال ۱۹۹۹ میلادی با ابتکار گفت وگوی فرهنگ ها و تمدن ها در پنجاه و سومین گردهمایی کشورهای جهان از سوی سیدمحمد خاتمی که با استقبال گسترده یی از سوی مجامع بین المللی منجر به تعیین سال ۲۰۰۱ میلادی به عنوان سال گفت وگوی تمدن ها در جهان شد و بار دوم در سال ۲۰۰۱ که نطق خاتمی درخصوص آزادی های عادلانه و رفع تبعیض در جهان مورد توجه بسیار قرار گرفت. استقبال گرم از خاتمی در نیویورک سبب شد تا تنش های بسیار میان ایران و غرب در مسیر فروکاستن حرکت کند. هر چند عدم حضور سیدمحمد خاتمی در عکس دسته جمعی سران کشورها در انتهای اجلاس، انتقاداتی را برانگیخت؛ چرا که چند سال بعد محمود احمدی نژاد در اولین سال حضورش در مجمع عمومی در کنار سایر سران جهان عکسی به یادگار گرفت. در زمان دولت اصلاحات و سال هایی که رئیس جمهور ایران به نیویورک سفر نکرد، کمال خرازی وزیر خارجه وقت ایران عهده دار این مسوولیت بود.

● اجلاس شصتم، هاله نور

اولین سال ریاست جمهوری احمدی نژاد بر ایران اما با نخستین سفر او به نیویورک همراه شد. رئیس جمهور راستگرای ایران به شصتمین اجلاس بزرگ سران جهان شتافت تا در آنجا پس از پیروزی شیرین بر اکبر هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری نهم - با شعارهایی نظیر گسترش عدالت و رفع تبعیض و فقر - فریاد لزوم تغییر گفتمان حاکم بر جهان را سر دهد. او در این اجلاس به شورای امنیت سازمان ملل متحد تاخت، پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم هسته یی را مطرح کرد و از جهان بینی اسلامی سخن گفت. در همین اجلاس بود که ماجرای هاله نور مطرح شد اگرچه بعدها و در زمان انتخابات دهم ریاست جمهوری همزمان با انتقادات شدید منتقدان احمدی نژاد از موضوعاتی مثل بحث هاله نور، به طور کل تکذیب شد.

احمدی نژاد در مجمع عمومی شصتم خواستار تغییر گفتمان حاکم بر مناسبات برخی قدرت ها از خشونت به گفتمان صلح بر مبنای عدالت شد و ایجاد توازن منطقی و دموکراتیک در ترکیب شورای امنیت را ضروری برشمرد. او همچنین پیشنهادی برای دولت های دیگر در خصوص مشارکت در اجرای طرح های هسته یی ایران داشت؛ پیشنهادی مبنی بر اینکه کشورهای علاقه مند تحت کنسرسیومی گردهم بیایند و غنی سازی اورانیوم را در ایران به صورت دسته جمعی انجام دهند. رئیس جمهور ایران در اولین حضورش در نیویورک سعی بسیاری کرد که از فرصت ها حداکثر بهره را ببرد و هیچ درخواست مصاحبه و گردهمایی را بی پاسخ نگذارد تا اولین سفرش به نیویورک دستاوردهای مطلوبی داشته باشد. هر چند برخی منتقدان نظری متفاوت با این داشتند.

● اجلاس شصت و یکم، فریاد

سال ۸۵ برای احمدی نژاد سال پرترافیکی در سفرهای خارجی بود، چرا که او پس از آنکه به کشورهای سنگال، کوبا و ونزوئلا سفر کرده بود رهسپار نیویورک شد. نشست شصت و یکم مجمع عمومی سازمان ملل متحد در این سال همزمان با دومین سال حضور احمدی نژاد در کسوت ریاست جمهوری ایران برگزار شد. این نشست ها در حالی هر ساله برگزار می شود که هیچ اجباری مبنی بر حضور سران کشورها وجود ندارد و روسای جمهور می توانند نمایندگان خود را رهسپار مقر سازمان ملل کنند که البته بسیاری از کشورها چنین می کنند.

احمدی نژاد دومین نطق خود را نیز با دعای معروف «اللهم عجل لولیک الفرج...» آغاز کرد و خطاب به مقامات کشورهای حاضر گفت؛ آنچه امروز بر بشریت می گذرد شایسته کرامت انسانی نیست، خداوند بشر را خلق نکرده است که بعضی بر بعضی دیگر ظلم و تجاوز روا دارند، عده یی با ایجاد جنگ و درگیری به غارت منابع، ثروت اندوزی و گسترش سلطه خود مشغول باشند و عده یی در فقر و رنج و مصیبت های ناشی از آن به سر ببرند، عده یی با تکیه بر سلاح و تهدید بخواهند بر جهان حکمرانی کنند و عده یی دائم در سایه تهدید و ناامنی زندگی کنند. به این ترتیب بود که نطق دوم احمدی نژاد فرق چندانی با نطق نخست او نداشت.

● اجلاس شصت و دوم، دانشگاه کلمبیا

پیش از آنکه رئیس دولت نهم ایران سومین سفر خود را که حالا دیگر به نظر می آمد تبدیل به سنت شده است به ایالات متحده امریکا انجام دهد خبرهای بسیاری مبنی بر جنجالی بودن این سفر به گوش می رسید. از سویی درخواست رئیس جمهور ایران برای شرکت در مکان یادبود قربانیان حادثه ۱۱ سپتامبر در نیویورک با پاسخ منفی همراه شده بود و از سوی دیگر قرار بود دانشگاه کلمبیا میزبان محمود احمدی نژاد برای ایراد سخنرانی باشد. جرج بوش رئیس جمهور وقت امریکا طی سخنانی دلایلی برای عدم پذیرش حضور احمدی نژاد در بنای یادبود قربانیان حادثه ۱۱ سپتامبر توسط شهرداری نیویورک عنوان کرده بود. رئیس دولت نهم اما در حالی که همزمان با حضور او تجمعی نیز در بیرون دانشگاه برپا شده بود به دانشگاه کلمبیا رفت و در آنجا مورد انتقادات شدیداللحن رئیس این دانشگاه قرار گرفت.

هر چند بعدها حضور او در این دانشگاه یک پیروزی بزرگ خوانده شد و فیلمی مستند در همین باره از سیمای ملی پخش شد. احمدی نژاد همچنین در مقر سازمان ملل متحد در مجمع عمومی بار دیگر مشی ناصحانه برای ابرقدرت ها را در پیش گرفت و آنان را به بازگشت به راه انبیای الهی توصیه کرد. احمدی نژاد طی نطق خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل بخش زیادی از اظهاراتش را به طرح و بیان آموزه های دینی و نصیحت قدرت های بزرگ برای بازگشت به راه انبیا اختصاص داد که البته این مهم در دو نطق پیشین احمدی نژاد تکرار شده بود. در شرایطی که در اظهارات احمدی نژاد حملات زیادی به امریکا شد، هیچ یک از اعضای این هیات روی کرسی های خود حاضر نبودند، که همین باعث شد پس از بازگشت رئیس جمهور و هیات همراه او از نیویورک بسیاری از چهره های اصولگرا نیز با انتقاد گسترده از این اقدام، حضور رئیس جمهور ایران در چنین جلساتی را کسر شأن ایرانیان بدانند.

● اجلاس شصت و سوم، بار دیگر جهان بینی

اگرچه احمدی نژاد پیش از انجام این سفر نامه هایی جداگانه به سران قدرت های جهان نگاشته و آنان را به اصلاح مسیر دعوت کرده بود و نه تنها پاسخی دریافت نکرده بلکه با قطعنامه های پی درپی تحریمی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد مواجه شده بود اما در اجلاس شصت و سوم نیز مشی سخنان پیشین خود را دنبال کرد و حالا که آواز نفی هولوکاست و محو اسرائیل از نقشه جهان نیز بلند شده بود با ترک سالن اجلاس از سوی تعداد زیادی از شرکت کنندگان مواجه شد. او اما این بار نیز طبق سنت هرساله سخنانی را گفت که پیشتر بسیار گفته بود؛ سخنانی مبنی بر چگونگی تغییر گفتمان حاکم بر جهان.

ناگفته نماند در آخرین روزهای پیش از سفر بود که برای تعدادی از اعضای همراه او ویزا صادر شد و البته او این بار از وجود مشاور ارشد خود ثمره هاشمی که اکنون سمت جدید دستیار ارشد را یدک می کشد، هنگام سخنرانی در صحن مجمع عمومی بی بهره بود. قسمت عمده سخنرانی امسال احمدی نژاد همچون سال های گذشته به بیان جهان بینی و آموزه های دینی منتهی شد. پس از این اجلاس بود که تحلیلگران تاکید می کردند رئیس جمهوری اسلامی ایران به جای استفاده از فرصت مجمع عمومی سازمان ملل برای طرح مناسبات ایران و مسائل پیرامون پرونده هسته یی به طرح مسائل دیگر نقاط جهان می پردازد که منافع چندانی برای ایران به همراه ندارد. هر چند در اجلاس شصت و سوم انتظار می رفت احمدی نژاد در مقام پاسخ به نطق توهین آمیز جرج بوش رئیس جمهور وقت امریکا که سراسر اتهام به ایران مبنی بر حمایت از تروریسم بود، برآید اما چنین نشد و بالعکس این امریکایی ها، اسرائیلی ها و تعدادی دیگر از سران کشورهای غربی بودند که هنگام سخنرانی احمدی نژاد سالن را ترک کردند.

● اجلاس شصت و چهارم، حرف های تکراری

قریب ۱۰ روز پیش بود که محمود احمدی نژاد این بار در کسوت رئیس دهمین دولت برای پنجمین سال متوالی رهسپار نیویورک شد تا در شصت و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کند و رکورد خود در سفر روسای جمهور ایران به نیویورک را ارتقا بخشد. ساعت ۳۰/۲ بامداد سخنان وی از تلویزیون پخش شد و بار دیگر در شرایطی که به اعتقاد برخی ناظران تحرکات جهانی درباره پرونده هسته یی ایران در حال شکل گیری بود، بخش عمده یی از سخنان رئیس دولت معطوف به موضوع قدیمی سخنان او یعنی تغییر گفتمان حاکم بر جهان شد.

این بار نیز همچون دو سال پیش شرکت کنندگان بسیاری جلسه را ترک کرده بودند و هیات همراه رئیس جمهور بودند که سخنان رئیس خود را بادقت گوش می کردند. احمدی نژاد این بار اینچنین گفت؛ «طی چهار سال گذشته از چالش های اصلی پیش روی جهان، علل و عوامل ریشه یی بروز و پایداری آنان و ضرورت بازنگری در اندیشه و عمل صاحبان قدرت و همچنین نیاز به ساز و کارهای جدید با شما سخن گفتم. از دو جریان متقابل که یکی بر اساس ترجیح منافع مادی خود بر دیگران، با توسعه نابرابری و ستم، فقر و محرومیت، تحقیر انسان ها، تجاوز و اشغالگری و فریبکاری به دنبال تسلط بر جهان و تحمیل اراده خود بر ملت هاست و دیگری که با ایمان به خدای یگانه و در پیروی از تعلیمات انبیای الهی، با احترام به کرامت انسان ها و با عشق به نوع بشر درصدد برپایی جهانی سرشار از امنیت، آزادی، رفاه و صلح پایدار مبتنی بر عدالت و معنویت برای همگان است، سخن گفتم. امروز و در ادامه درباره ابعاد تحول و تغییراتی که باید به وجود آید نکاتی را به عرض شما خواهم رساند.» او این بار هم نسخه جهانی پیچید و آنچنان که در چند سال گذشته بارها وعده پایان امپراتوری ابرقدرت ها را داده است، تاکید کرد جهان در حال تغییر و تحول است.

رئیس دولت دهم در اجلاس شصت و چهارم و در پنجمین سال متوالی حضورش در سازمان ملل متحد سخنانش را با جمله «زنده باد عشق و معنویت، زنده باد صلح و امنیت، زنده باد عدالت و آزادی» به پایان برد و به این ترتیب دفتر پنجمین نطقش در مجمع عمومی سازمان ملل متحد را بست اگرچه هفته یی که گذشت محلی شد تا بسیاری از اصولگرایان و فعالان سیاسی از نطق و گفت وگوهای پرشمار احمدی نژاد انتقاد کنند و او را به این متهم کنند که منافع ملی را در شرایط حساس حاضر چندان مورد توجه قرار نداده است. هرچند رئیس دولت دهم نه انتقادات داخلی ها و هم مسلکانش و نه انتقادات سران کشورهای غربی را چندان مورد توجه قرار نداده است. از همین رهگذر است که شاید بیراه نباشد اگر باور کنیم محمود احمدی نژاد همچنان در اندیشه تغییر و اصلاحگری در جهان است و در این راه فرصت حضور در سازمان ملل را بسیار مغتنم می شمارد. به این ترتیب باید گفت احمدی نژاد اگر در داخل کشور با اصولگرا خوانده شدن مشکلی ندارد ظاهراً دوست دارد در جهان یک اصلاح طلب خوانده شود؛ یک اصلاح طلب برای جهان،

مسعود رفیعی طالقانی