ورزش و حرکت درمانی

این نوع درمان برای متعادل نمودن حالا ت بدن در موقعیت های مختلف و هماهنگی صحیح آنان در حرکات مختلف به کار می رود

درمان مبتنی بر انجام نوعی حرکات آگاهانه بدن که از شناخت آناتومی، فیزیولوژی و فیزیک و حرکت شناسی حاصل می شود را حرکت درمانی می گویند. این نوع درمان برای متعادل نمودن حالا ت بدن در موقعیت های مختلف و هماهنگی صحیح آنان در حرکات مختلف به کار می رود. انجام بسیاری از حرکات مذکور به همراه وسایل مختلفی است. غالبا نیروی مقاوم و وسعت و دامنه حرکت این وسائل (وزنه، فنر و غیره) قابل تغییر و تنظیم می باشد تا بتوانند برای موارد گوناگون مورد استفاده قرار گیرند. در محدوده حرکت درمانی و با توجه به ابزار و تجهیزات مورد استفاده می توان از درمان با تجهیزات مکانیکی (مکانوتراپی) و درمان براساس آویزان کردن (تعلیق درمانی) و مانند اینها نام برد.

حرکت درمانی را می توان به دو صورت انجام داد، حرکت درمانی غیرفعال و حرکت درمانی فعال.

● حرکت درمانی غیرفعال:

منظور از این نوع حرکت درمانی، وضعیت دادن و به حرکت آوردن مفاصل و انجام کارهایی است که توسط درمان کننده بر روی بیمار انجام می شود. در این نوع درمان در قسمت آسیب دیده معمولا انقباض فعالی انجام نمی شود.

در مواردی که در زیر نام برده می شود حرکت درمانی غیرفعال مفید واقع می شود:

۱) شکستگی ها و ارتوپدی:

در این ضایعات حرکات درمانی جهت جلوگیری از تحلیل رفتن (آتروفی) و کوتاه شدگی عضله و تاندون و همچنین پیشگیری از محدودیت دامنه حرکتی به کار می رود.

۲) بیماری های اعصاب:

جهت جلوگیری از تحلیل رفتن ماهیچه ها و کوتاه شدن آنها و تنظیم هماهنگی حرکات

۳) ضایعات مفصلی:

برای از بین بردن حالت انقباض ماهیچه های اطراف مفصل که خود سبب از بین رفتن و یا کم شدن فشار بر روی ساختمان غضروفی می شود و همچنین جلوگیری از بروز حالت خشکی مفاصل

۴) بیماری های عروقی:

حرکات درمانی غیرفعال موجب برطرف نمودن جمع شدگی خون در اندام ها گردیده و گردش خون را از اندام ها به طرف قلب و بالعکس بهبود می بخشد.

۵) بیماری های ریوی:

این نوع حرکت درمانی می تواند علا وه بر خارج نمودن ترشحات سبب تحریک و حرکت برونش ها شده و به ازدیاد حجم تنفسی منجر شود.

به طور خلا صه می توان فوائد و نتایج حرکات درمانی غیرفعال را چنین بیان داشت: از انقباضات مختل کننده و تشکیل چسبندگی ها جلوگیری می نماید. اندازه طولی را که عضله باید در زمان استراحت داشته باشد تامین می کند.

عکس العمل های بازکننده و تا کننده را تحریک می نماید و بالا خره زمینه را برای حرکات فعال مهیا می سازد.

● حرکت درمانی فعال:

حرکاتی که با اراده شخص انجام می شود از نظر فیزیولوژیکی و روانی با حرکات غیرفعال که توسط فیزیوتراپیست بر روی بیمار صورت می گیرد متفاوت بوده و اثرات مخصوص دارد که از تاثیر بر روی دستگاه حرکتی بدن (ماهیچه ها، استخوان ها و مفاصل و اعصاب) به وجود میآیند. اگرچه در برخی از حرکات فعال حضور مستقیم مسوول لا زم نیست، موارد استفاده از حرکت درمانی فعال به شرح زیر است:

درمان و جلوگیری از بروز ضایعات مفصلی مانند حالت خشک شدگی مفصل یا شلی آن. پیشگیری و درمان تحلیل رفتن ماهیچه ها که در اثر عدم حرکت ایجاد می شود. کمک به از بین بردن اثرات ضایعه عصبی که به صورت فلج یا اختلا لا تی در بافت ماهیچه ها بروز می کند. درمان و جلوگیری از بروز اختلا لا ت عروقی که در اثر بی حرکتی اعضای بدن ایجاد شده و سبب بروز اختلا لا ت ثانوی می شود. حفظ حالت صحیح و نیروی طبیعی در ماهیچه ها و مفاصل سالم بدن. پیشگیری از بروز ضعف عمومی و کمک به بهبود بخشیدن حالت عمومی شخص. تقویت ماهیچه هایی که احتیاج به نیروی بیشتر برای انجام وظیفه مخصوص دارند. بازیابی و نگهداری نرمش بدن، حفظ و بهبود بخشیدن به سرعت و دقت و تحمل و هماهنگی در حرکات، حفظ و ازدیاد احساس وجدان حرکتی و بهتر نمودن آن. در مجموع حرکات فعال، عمل عضو را بهبود بخشیده و قدرت آن را افزایش می دهد.

حرکات مزبور به ازدیاد ذخیره قلبی و تنفسی کمک نموده و بدین وسیله سبب بهبود اعمال عمومی بدن می شود. موارد عمومی استفاده به طور کلی عبارتند از: اختلا لا ت ماهیچه ای، اختلا لا ت مفصلی و نزدیک مفصلی، اختلا لا ت استخوانی و اختلا لا ت بافت نرم.

● موارد ممنوع:

وقتی فرمان عصبی به کلی از بین رفته باشد و زمانی که اراده قادر به انجام حرکت نباشد (بعضی از عقب افتادگی های مغزی کودکان) یا اراده وجود نداشته باشد و همچنین در مواقعی که خشک شدگی کامل مفصل به طور طبیعی (در اثر بیماری) یا به طور مصنوعی (عمل جراحی) ایجاد شده باشد انجام حرکت درمانی غیرعملی است. در دوران حاد برخی از بیماری ها و در بعضی از مراحل درد این نوع درمان ممکن است مضر باشد. مثلا در بیماری ریوی پیش رونده انجام تمرینات برای باز شدن قفسه سینه مضر است.

اصولی که در حرکت درمانی غیرفعال و همچنین فعال باید مورد نظر باشد:

۱) بیمار نباید در حین انجام حرکت و بعد از پایان جلسه درد داشته باشد (درد نباید با احساس خستگی یا کشیدگی عضلا نی اشتباه شود.)

۲) رعایت احتیاط در انجام حرکت لا زم است. حرکت نباید تند انجام گیرد و بایستی متناسب با ساختمان فیزیکی بیمار صورت پذیرد.

۳) درمان دهنده باید اصول تدریجی حرکات را رعایت نماید.

۴) مفاصل دردناک و جراحات تازه قسمت های نرم بدن و وجود ترشحات در داخل مفصل انجام هر نوع حرکت درمانی غیرفعال را ممنوع می سازد.

کشش عضلا نی بر دو نوع است:

۱) کشش استاتیک، کشش بدون ضربه و در حال سکون را می نامند.

۲) کشش رینامیک، کشش با ضربه و در حال حرکت را می نامند.

ورزش ها برای پرورش قدرت عضلا نی بر طبق نوع انقباض عضلا نی که ایجاد می کنند به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

▪ انقباض ایزومتریک:

نوع انقباضی است که اجرای آن گرما و انرژی متوسط انقباض با قدرت عضلا ت در یک حالت استاتیک یا ایستا تولید می شود بدون تغییری در طول عضله یا در زاویه مفصلی که انقباض ایجاد می شود.

- انقباض ایزوتونیک: در این نوع انقباض عضلا نی، عضله در یک دامنه حرکتی کامل حرکت کرده و کوتاه و بلند می شود و در مقابل یک نیروی مقاوم مثل یک شیئی خارجی یا قسمتی از بدن منقبض می شود.

- انقباض ایزوکنیک: در این نوع انقباض عضلا نی نقش عضله در زوایای مختلف ثابت باقی می ماند و شامل تمام بافت های عضلا نی مورد استفاده به طور مساوی شده و بیشتر به زاویه کشش و مقدار خستگی عضلا نی بستگی داشته و باعث یک مقاومت دائمی و ثابت می شود و با استفاده از وسایل مکانیکی مخصوص قابل انجام است.

- انقباض های اکنستریک و کانسنتریک دو نوع از انقباض ایزوتونیک هستند که در این موارد عضلا ت آگونیست و آنتاگونیست (عضلا تی که در قسمت جلویی بدن قرار دارند و عضلا تی که در طرف مقابل قرار دارند و کار مخالف انجام می دهند) هر دو در حالت کشش عضلا نی بوده (مثل بالا رفتن و پایین آمدن از بارفیکس) آن عضله که در حال تنش کوتاه می شود انقباض کانستریک انجام داده و آن عضله که در حال تنش بلند می شود انقباض اکسنتریک انجام می دهد.

نویسنده : ناصر مولایی