ورزش باستانی در آن سوی مرزها

تاریخ ورزش پهلوانی و زورخانه ای

«گزنفون» تاریخ نگار بزرگ یونانی در مورد ورزش مورد علاقه ایرانیان باستان می گوید: جوانان ایران سلامت خود را از راه کار و ورزش حاصل می کردند. ایرانیان به علت علاقه مندی به کشتی و نیرومندی همیشه به جنگ تن به تن روی می آوردند. هنگام عزیمت به جنگ، تیر و کمان و نیزه با خود نمی بردند، بلکه با سلاح هایی که در جنگ تن به تن به کار می رود خود را می آراستند مانند زرهی بر سینه، سپری بر بازوی چپ و کارد بلندی در دست.

بعد از سقوط حکومت ساسانیان، اسلام وارد ایران شد و با توجه به نزدیکی خصلت جوانمردی ایرانیان و مذهب تشیع امامان معصوم(ع) پهلوانان وارد صحنه سیاست و عمل اجتماعی شدند و سینه خود را برای حراست از سرزمین اسلامی در برابر انواع تهاجمات سپر ساختند. علی رغم وجود محدودیت های به وجود آمده از سیاست خلفای اموی برای حضور رسمی جوانان در میدان اسب سواری، تیراندازی، آلات و ادوات جنگی، همگی در شکل وسایل ورزشی به صحن زورخانه ها کشیده شدند. سپر جای خود را به سنگ، گرز جای خود را به میل، کمان جای خود را به کباده داد و کشتی به عنوان بارزترین فن ورزش عهده دار آماده ساختن جسم و جان جوانان شد و باردیگر رسم پهلوانی و جنگاوری تبدیل به پهلوانی نمادین و زورخانه ای شد. ورزش ایران در بستر فرهنگ و اخلاق ایران اسلامی پرورش یافت و جوانمردی و فتوت روح حاکم بر قالب ورزش این سرزمین شد.

بعد از رواج کشتی های بیگانه در کشور خصوصاً از سال ،۱۳۱۲ تقریباً از اهمیت کشتی باستانی کاسته شد و گود زورخانه به تشک انتقال یافت و رونق سابق خود را ازدست داد.

پس از سال ها که از ضرب و زنگ و نوای مرشد در زورخانه ها خبری نبود و بسیاری از زورخانه های قدیمی و تاریخی رو به تعطیلی می رفت و ورزش های نو و مدرن راه جوانان را از این اماکن پهلوانی و علی گویان دور می کرد ، بالاخره متولیان ورزش به فکر افتادند این ورزش بومی وکاملاً ایرانی را نه تنها در کشور خودمان احیا سازند، بلکه به دیگر کشورها نیز صادر کنند. ساخت زورخانه در تاجیکستان و افغانستان و گسترش دامنه فعالیت این ورزش به ۳۵ کشور دنیا نمونه ای از این تلاش ها بود.

شاید انگیزه های این تحرک از بیانات بنیانگذار انقلاب نشأت گرفته شده بود که گفتید : من می دانم ورزشکاران در گودهای زورخانه یاد خدا هستند؛ یاد امیرالمؤمنین(ع) هستند. تقویت کنید این یاد خدا و مولا را. وقتی که زورخانه با قرآن باشد؛ با ایمان باشد؛ پشتوانه یک ملت است.

حرکت به سوی احیای ورزش های پهلوانی زمانی اوج گرفت که در سال ۸۴ مقام معظم رهبری در دیدار با مهندس علی آبادی با تأکید فراوان به احیای این ورزش گفتید : «ورزش باستانی ورزش بسیار خوب و مهمی است. ما خیلی ورزش بومی داریم که متأسفانه در طول سال های قدیم، کوتاهی های زیادی در معرفی ورزش های بومی ما شده است. بعضی از این ورزش ها، مثل ورزش باستانی ، ورزش های اصالتاً ایرانی است که از تاریخ برای ما به یادگار مانده است. فرض کنید هالتر زدن خوب است ولی چرا ما سنگ گرفتن یا به تعبیر زورخانه دارها سنگ زدن را باب نکنیم. بیایید اینها را در دنیا معرفی کنید. ورزش های بومی که مربوط به سابقه و فرهنگ گذشته ماست متأسفانه مهجور است و دست خود ما نیست.»

با تأکیدات رهبر انقلاب بار دیگر احیا و مرمت زورخانه ها در دستور مسئولان و متولیان این ورزش قرار گرفت و رقابت های لیگ ورزش های زورخانه ای، رقابت های آسیایی و جهانی این ورزش راه اندازی شد و امروز شاهدیم که باردیگر جوانان به این ورزش ملی و اصیل کشورمان روی خوش نشان می دهند.

به همین بهانه تا با مسئولان این ورزش به بررسی گذشته و وضعیت فعلی و برنامه های آینده پرداخته ایم .

● میراث فراموش شده پوریای ولی و تختی

ورزش باستانی میراث معنوی نیاکان ماست. این ورزش یکی از بهترین نمونه های ورزش های بومی، سنتی و محلی ماست که می توان آن را تنها ورزش اصیل ایرانی عنوان کرد. بسیاری از پهلوانان که یاد و خاطره آنها همیشه در قلب و دل مردم کشورمان ثبت شده است از گود همین زورخانه ها منش پهلوانی را آموختند. در گود زورخانه ها ورزشکاران به یاد خداوند و مولا علی(ع) دائماً ذکر می گویند و همراه با ورزش عبادت می کنند. ورزش باستانی در فرهنگ ایرانی و اسلامی با فتوت و جوانمردی عجین بوده است و این عجین بودن باعث شده است تا اسلام شناس فرانسوی این ورزش را یک ورزش مقدس معرفی کند.

وجود ۴۹۰ زورخانه در کشور نشان از اهمیت این ورزش در بین نسل قدیم دارد ولی در دهه های گذشته این ورزش روز به روز به فراموشی سپرده شد. تحقیقات نشان می دهد نزدیک به ۸۰ درصد جوانان هیچ آشنایی با این ورزش ندارند و ۱۵ درصد آشنایی بسیار کمی و ۵ درصد تا حدی با این ورزش و قوانین آن آشنا هستند.

علیرضا صفارزاده رئیس فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای درباره رکود این ورزش در دهه های اخیر می گوید: متأسفانه رسانه ها پوشش مناسبی نسبت به این ورزش نمی دهند و اخباری از رقابت های ورزش های زورخانه ای و شناساندن آن بر جوانان در جراید چاپ نمی شود و صدا و سیما نیز هیچ پوشش تصویری نمی دهد و این امر باعث می شود تا زورخانه ها به خاطر حضور کم ورزشکاران و نداشتن درآمد تعطیل شوند. در کنار این موضوع می توان به وجود زورخانه ها در بافت های فرسوده اشاره کرد. این زورخانه ها که اغلب آنها در ملک شخصی افراد قرار دارد به علت فرسوده بودن کم کم تعطیل شده اند.

سیدامیر حسینی دبیرکل فدراسیون جهانی ورزش های زورخانه ای و باستانی نبود یک ساختار بین المللی را دلیل رکود این ورزش دردهه های گذشته می داند و می گوید: به جهت نبود یک ساختار بین المللی این ورزش دچار مهجوریت شده بود و جوانان و نوجوانان توجهی به آن نمی کردند و در تاریخ معاصر با ورود ورزش های غربی ورزش زورخانه ای تحت تأثیر قرار گرفت و به جهت نبود یک ساختار بین المللی ورزش زورخانه ای از حضور در مجامع و رقابت های بین المللی باز ماند. همچنین کمبود منابع مالی یکی از مشکلات اساسی و مهم در راه توسعه این ورزش است.

● تحول در ورزش زورخانه ای

رکود ورزش سنتی و اول کشورمان در دهه های اخیر باعث شد تا مسئولان به فکر احیای این ورزش بیفتند و در راستای تحقق منویات مقام معظم رهبری مبنی بر احیا و توسعه ورزش دینی، مذهبی، تاریخی و ملی کشورمان در ۲۰ مهرماه سال ۸۳ فدراسیون جهانی ورزش های زورخانه ای در محل آکادمی ملی المپیک راه اندازی شد و اکنون دامنه فعالیت این فدراسیون در ۳۵ کشور جهان گسترش پیدا کرده است و امروز بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی با این ورزش آشنا شده اند. ساخت ۱۱ زورخانه در استان های مختلف و مرمت و بازسازی چند زورخانه تاریخی از جمله اقدامات مهمی است که برای احیای این ورزش صورت گرفته است.

کاظم نفریه عضو هیأت مدیره شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی با اشاره به اعتبار یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون تومان برای احداث زورخانه ها می گوید : در سال جاری ۷ زورخانه در استان اردبیل، یک زورخانه در چهار محال و بختیاری، یک زورخانه در خراسان شمالی، یک زورخانه در استان فارس و یک زورخانه در حال احداث است و دو زورخانه قدیمی و تاریخی شهید فهمیده تهران و پوریای ولی شهر گرگان نیز در حال مرمت است که بزودی به اتمام خواهد رسید. همچنین با اعتبار ۶۰۰ میلیون تومان زمینی به مساحت ۶۵۰ متر مربع در ابن بابویه خریداری شده و بزودی پس از گذشت مراحل نهایی ساخت مجموعه ای به نام مرحوم تختی، که دارای یک زورخانه است آغاز می شود.

در همین حال شورای شهر تهران با اختصاص ۳ میلیاردتومان برای بازسازی و احیای زورخانه های تهران گام بسیار مهمی در این راه برداشت و هفته گذشته یک تفاهمنامه بین استاندار همدان و رئیس فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای برای احداث ۲۴ زورخانه در این استان انعقاد شد و این زورخانه ها با هزینه ای بالغ بر ۷۰ میلیون تومان برای هر باب احداث خواهد شد.

برگزاری لیگ زورخانه ها و رقابت های کشوری، آسیایی و جهانی از جمله اقدامات مثبت و مهمی بود که طی ۲ سال اخیر صورت گرفت و بسیاری از نوجوانان و جوانان و همچنین ورزشکاران دیگر کشورها را با روح این ورزش آشنا کرد.

صفارزاده که شعار فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای را احیای ورزش ملی با عزم ملی می داند با اشاره به تحول در ورزش زورخانه ای در دو بخش می گوید: بخش اول مربوط به تحول برنامه ای بود که توانستیم با یک برنامه ریزی مناسب مسابقه های زورخانه ای را در کشور رونق بدهیم به طوری که دررقابت های نونهالان ۴۰۰ نونهال و خردسال شرکت کردند. همچنین برای نخستین بار مسابقه مرشدهای زورخانه و نیز دوره مربیگری کشتی پهلوانی را در کشور برگزار کردیم. در همین راستا پیگیری های بسیاری انجام داده ایم تا بتوانیم رقابت های کشتی پهلوانی کشور را به گود زورخانه ها برگردانیم. در دهه فجر امسال نیز رقابت های جام کیش را با حضور ۲۰ کشور از ۵ قاره در جزیره کیش برگزار خواهیم کرد و برای نخستین بار مسابقه های پهلوانی غدیر را در سه بخش کشتی پهلوانی، هنرهای پهلوانی و مرشدی برگزار خواهیم کرد.

یکی از تأکیدات مقام معظم رهبری در احیای ورزش زورخانه ا ی توسعه بین المللی این ورزش است که در همین راستا فدراسیون جهانی ورزش های زورخانه ای و باستانی با احداث و راه اندازی دو زورخانه در تاجیکستان و افغانستان و برگزاری رقابت های بین المللی در آسیا و جهان گام هایی برای شناساندن این ورزش در سطح بین المللی برداشته است.

امیر حسینی درباره اقدامات بین المللی انجام شده توسط فدراسیون جهانی و برگزاری رقابت های برون مرزی می گوید : رقابت های آسیایی ورزش های زورخانه ای در سال ۸۴ با حضور ۲۸ کشور دنیا در تهران و در بخش های مسابقه های تیمی، مهارت های فردی زورخانه ای و کشتی پهلوانی برگزار شد. در رقابت های تیمی ورزشکاران تیم ها باید به مدت ۳۰ دقیقه فعالیت و عملیات مختلف باستانی را ارائه می کردند. در این رقابت ها تلاش کردیم که با استانداردسازی و تنظیم مقررات این ورزش را در سطح دنیا مطرح کنیم که خوشبختانه مورد استقبال بسیاری از جوانان خارجی قرار گرفت. در نوروز امسال رقابت های اروپایی این ورزش را در کشور آلمان برگزار کردیم که با استقبال خوب کشورهای قاره اروپا مواجه شد.

رقابت های آسیایی اندونزی در ماه مه ۲۰۰۸ و رقابت های جهانی ورزش های زورخانه ای کره جنوبی در ماه سپتامبر ۲۰۰۸ دو رویداد مهمی هستند که فدراسیون جهانی ورزش های زورخانه ای آنها را برگزار خواهد کرد و کمیته المپیک نیز مسابقات کره جنوبی را به رسمیت شناخته است و این فرصت مناسبی است که بتوان این ورزش اصیل ایرانی را به جهانیان نشان بدهیم.

● اعزام مرشد

امیرحسینی همچنین از برنامه گسترده ای برای اعزام مرشد به کشورهای جهان در سال ۲۰۰۸ خبر داده و می افزاید : اخیراً تعدادی مرشد به کشورهای نپال، هندوستان و تاجیکستان اعزام شدند و در سال ۲۰۰۸ تعداد زیادی از مرشدان را برای تعلیم مرشدی به کشورهای جهان اعزام خواهیم کرد. همچنین تعدادی از مربیان زورخانه از هفته گذشته در کشور افغانستان مشغول تعلیم ورزشکاران افغانی هستند.

● از خردسالی تا کهنسالی در گود زورخانه

یکی از ویژگی های بارز ورزش زورخانه ای که آن را از تمام ورزش های دیگر متمایز می کند، نداشتن محدودیت سنی و همچنین اختصاص فضای ۲ متری برای هر نفر در این ورزش است.

رئیس فدراسیون ورزش های زورخانه ای با اشاره به حضور خردسالان ۸ ساله تا مردان سالخورده ۸۲ ساله در این ورزش می گوید: ورزش زورخانه ای تنها ورزشی است که آمیخته با هنر است و همراه با خوانندگی و موسیقی است و ویژگی بارز آن قابلیت همگانی کردن ورزش است. طی دو سال گذشته و با توجه ویژه ای که دولت نهم به این ورزش دارد توانسته ایم این ورزش را به صورت همگانی گسترش بدهیم و لیگ ورزش های زورخانه ای را برگزار کنیم.

وی ازنظام مند کردن این ورزش خبرداده و اضافه می کند : برای علمی کردن این ورزش و آسیب شناسی آن، ۸ پروژه تحقیقاتی در حال اجراست و بزودی طرح جامع احیا و توسعه ورزش های زورخانه ای برای بررسی در دولت به هیأت وزیران تقدیم خواهد شد تا نقش هر ارگان در قبال این ورزش مشخص شود. همچنین برای نخستین بار آئین نامه پهلوانی که در آن شرایط پهلوانی و رتبه بندی ورزشکاران تعیین شده است تدوین شده و بزودی اجرا خواهدشد. تحول و رونق بخشی با حفظ اصول در ورزش های زورخانه ای از نکات بسیار مهمی است که در به روز کردن این ورزش باید رعایت شود تا این ورزش برای جوانان که عاشق هیجان هستند جذاب شده و آنها را به زورخانه ها بکشاند.

صفار زاده درباره به روز کردن ورزش زورخانه ای می گوید: در این زمینه اقداماتی انجام گرفته است که می توان به روز کردن تجهیزات، زیباسازی زورخانه ها، استانداردکردن آنها، بازنگری در مسابقه ها و ایجاد هیجان در آنها، ایجاد و تقویت بهداشت و نظم و انضباط در زورخانه ها به طوری که تمام ورزشکاران در همه

زورخانه ها لباس یک شکل بپوشند اشاره کرد. وی مهمترین برنامه این فدراسیون را برگزاری رقابت های زورخانه ای کشورهای اسلامی در سال ۲۰۰۹ میلادی می داند و می گوید: این رقابت ها برای نخستین بار برگزار خواهدشد و تلاش می کنیم تا آن را به بهترین شکل و با استقبال خوب مردم ایران در کشورمان برگزارکنیم.

● تاریخچه

نگاهی گذرا به تاریخچه ورزش زورخانه ای و پهلوانی در کشور نشان می دهد که این ورزش نزد مردم ایران بسیار مقدس و همیشه با فتوت و جوانمردی همراه بوده است.

پهلوانانی که در گود زورخانه ها پشت حریفان را با خاک آشنا کردند درسی از گذشت و فضائل اخلاقی را مقابل دیدگان مردم به نمایش می گذاشتند. پس از چندسال رکود در این ورزش اصیل و ایرانی از دو سال گذشته افق های روشنی دراحیای دوباره این ورزش نمایان شده است و باید همه دست به دست هم بدهیم و با یک عزم ملی این ورزش ملی را دوباره احیا کنیم

یوسف حیدری