نوجوانی, دوره وزارت کودکان

نوجوانی زمان بروز خلاقیت در انسان است در این دوره کودک از دوره بازی بیرون آمده و دیگر نمی توان وی را به هرچیزی سرگرم کرد

نوجوانی زمان بروز خلاقیت در انسان است. در این دوره کودک از دوره بازی بیرون آمده و دیگر نمی توان وی را به هرچیزی سرگرم کرد. تغییر در بخش های بدنی و روانی انسان دراین دوره او را نسبت به بسیاری از امور حساس می کند و واکنش های عاطفی و احساسی او را برمی انگیزد؛ چرا که در دوره ای قرار دارد که عقل در وی هنوز نضج نیافته ولی عاطفه و احساسات در او اوج گرفته است. واکنش ها و رفتارهای عصبی و پرخاش جویانه او، ریشه در همین شدت و حدت یافتن احساسات دارد.

● شکل گیری شخصیت انسان در دوره نوجوانی

توجه به کودک در سنین نوجوانی بسیار مهم تر از هر دوره ای است. بی گمان دوره نوجوانی را می توان دوره انقلاب ها و گذار دانست. انسان از سادگی کودکی بیرون آمده و توانایی های جسمی و بدنی او به شدت افزایش یافته و فعل و انفعالات درونی رشد ناگهانی کرده است. اگر دوره نوجوانی به خوبی مدیریت و مهار شود، در جوانی که عقل، بروز و ظهور می یابد، عقل و عاطفه، انسان را به کمالی می رساند که می توان از آن به اوج انسانیت تعبیر کرد. سرکوب عواطف در نوجوانی و برخورد نادرست با احساسات این دوره، می تواند انسان را در دوره نوجوانی، انسانی خشک و بی روح و عاطفه کند و یا او را به سوی رفتارهای عاطفی شدید در دوره بزرگسالی هدایت نماید.

براین اساس، در روایات هر آن اندازه بر رهاکردن کودکان به حال خود برای بازی و سرگرمی در کودکی تأکیدشده در دوره نوجوانی بر مواظبت و مدیریت احساسات و عواطف او تأکید شده است. در برخی از روایات از مربیان و اولیای کودکان خواسته شده تا در دوره نوجوانی او را وزیر(وزیر به معنی معاون و کمک کار) خویش قرار دهند؛ یعنی در هرکاری او را به کار گرفته و همانند وزیر خویش به او اعتماد کرده و اینگونه اعتماد به نفس او را افزایش دهند تا زمینه استقلال در وی فراهم آید. وزارت نوجوان به این معناست که او را نمی بایست به حال خویش رها کرد و همانند دوره کودکی با او روبه رو شد؛ چرا که اینگونه رهاکردن و سرگرم شدن موجب می شود تا نتواند مسیر درست رشد را بپیماید. بنابراین باید به نوجوان کارهایی را محول کرد تا زیر نظر مستقیم مربی کار کند و زمینه استقلال عمل را به دست آورد.

خداوند در آیه ۶ سوره نساء بر این روش تأکید می کند تا شخصیت کودک در گذر از آزمون و خطا به کمال برسد و آشنا و مأنوس با کار شود و اجازه یابد تا پس از مأنوس شدن با کار خود، مستقلا به کاری ادامه دهد.

● وظایف اولیاء در دوره نوجوانی

چهار وظیفه اصلی دراین دوره بر اولیاء و مربیان نوجوانان ازسوی اسلام گذاشته شده است که عبارتنداز: بدعائهم الی طاعه الله؛ و تعلیمهم الفرائض، و نهیهم عن القبایح، وحنهم علی افعال الخیر؛ دعوت به اطاعت خدا، آموزش واجبات، نهی از منکرات و تشویق بر کارهای خیر و نیک. (بحارالانوار ج۱۷، ص۶۸)

دراین روایت به خوبی شرایط و نیازهای کودکان معرفی و راه های درمان نیز تعیین و مشخص شده است. یکی از مشکلات دوره نوجوانی که در این روایت بیان شده، گرایش نوجوانان به زشتی ها و بدی هاست؛ زیرا شرایط به گونه ای است که غرایز در او رشد کرده و از نظر جسمی و جنسی، آمادگی دارد تا کارهای زشتی را انجام دهد. هجوم احساسات و عواطف در این دوره به گونه ای است که عقل از رشد، عقب افتاده است و درجایگاهی نیست که بتواند فشارهای مضاعف جسمی را تحمل و مدیریت کند. از این رو عقل درونی، آن گونه قوی و بیدار نیست تا او را هدایت کند و قدرت تشخیص حق از باطل و خوب و بد متأثر از رشد قوای جسمی از وی سلب شده است. این جاست که عقل بیرونی یعنی اولیاء و مربیان نوجوان می بایست به عقل درونی او عمل کنند و او را به سوی خیر و بازداشتن از کار بد و زشت تشویق و ترغیب نمایند.

باتوجه به افزایش ابزارهایی که عواطف و احساسات کودک را به بازی می گیرد و عشق و علاقه نوجوان در این دوره به یادگیری و شور آزمون گرایی موجب می شود تا تن به خطر بسپارد و هرچیزی را بیازماید. همین حالت درونی و روانی کودک است که مورد سوءاستفاده قرارمی گیرد و به سادگی در دام رسانه های مخرب و دشمنان انسانیت و گرگان انسان نما می افتد.

شرایط امروزی دنیا، درصد رفتارهای پرخطر را در نوجوانان افزایش داده است. آسان شدن ارتباط در هر شکل و شیوه ای، به نوجوان این امکان را می بخشد تا هرگونه که خواست عمل کند و نسبت به هر چیزی اطلاعات کافی داشته باشد. تلفن همراه با ابزارهای ارسال تصاویر و اینترنت و دام های بزرگ در جهان مجازی و وبگردی افزون بر این که نوجوانان را از حضور در جمع واقعی و دنیای حقیقی بازمی دارد و گوشه گیر می کند و به جهان مجازی و خلوت می کشاند، به همان اندازه او را در خطر انحراف قرار می دهد.

پیامبرگرامی درباره دوره های رشد کودکان می فرماید: «فرزند تو هفت سال آقا، هفت سال بنده و هفت سال وزیر است. اگر تا سن بیست و یک سالگی، خوی و خصلت هایش را پسندیدی که خوب وگرنه او را به حال خویش رها کن، زیرا تو در پیشگاه خداوند معذوری. (محمدبن حسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، مؤسسه آل بیت، ص۱۹۹۳)»

این که در روایات واردشده که کودک را در نوجوانی وزیر خود قرار دهید، به این معناست که او را همواره در کنار خود نگه دارید و با به کارگیری او درکارهای خود، افزون براین که به او آموزش زندگی می دهید، اجازه ندهید تا دیگران از خلوت و قدرت احساسات و عواطف انسانی او سوءاستفاده کرده و او را به مسیرهای ناکجاآبادی سوق دهند که آخرش جز تباهی نیست.

اگر با نوجوانان با معیارهای پیامبری(ص) برخورد کنیم، هرگز آنان به گمراهی نخواهند افتاد مگر این که مشکل از جایی دیگر باشد که بیرون از اراده و اختیار مربیان و اولیای آنهاست.

فرشته محیطی