میترائیسم؛ تصویری نو

نویسنده این کتاب دکتر راینهولد مِرکِلباخ، پروفسور فلسفه کلاسیک، در ژوئن ۱۹۱۸ در شهر گرنس هاوزن آلمان چشم به‌جهان گشود. او استاد دانشگاه کلن، اِرلانگِن بود. از سال ۱۹۷۹ عضو …

نویسنده این کتاب دکتر راینهولد مِرکِلباخ، پروفسور فلسفه کلاسیک، در ژوئن ۱۹۱۸ در شهر گرنس هاوزن آلمان چشم به‌جهان گشود. او استاد دانشگاه کلن، اِرلانگِن بود. از سال ۱۹۷۹ عضو آکادمی راین ـ وِستفالِن و آکادمی علوم و از سال ۱۹۸۶ عضو آکادمی بریتانیا شد. افزون بر استادی دانشگاه در بخش فلسفه باستان، آثار باارزشی نیز در پیوند با این دوره از تاریخ نوشته است. پس از انتشار کتاب فرانتس کومون که در قرن نوزدهم درباره آیین میترا نوشته شده، چندین کتاب دیگر هم تا کنون به رشته تحریر درآمدند که همه به نوعی تحت تاثیر پژوهش‌های کومون بودند. اما کتاب حاضر قصد دارد تا موضوعاتی را مورد مداقه قرار دهد که از زمان انتشار کتاب کومون تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. شاید بتوان گفت که این دومین کتابی است که به شکلی جامع و کامل این دین کهن را مورد بررسی قرار داده و پژوهشی ژرف درباره آن ارائه داده است.

راینهولد مِرکِلباخ در آغاز پیشگفتار خود در این باره می‌نویسد: «در سال‌های اثر ارزنده و ویژه‌ای از فرانتس کومون منتشر شد. کومون اصولی را رسم کرد که همه تصویرهای بعدی آیین‌رازوری میترا پی‌گرفته‌ آنند. در این کتاب تلاش می‌شود تا تصویری نو از آن ترسیم شود. از زمان انتشار اثر کومون دو نکته تازه تصور ما را به شدت دگرگون کرده‌اند:

۱) واژه‌ ایرانی میترا یعنی «پیمان». نام خدا گویای مفهومی است که تجسم ساخت اجتماعی رابطه شخصی و قرارداد گونه میان یکایک انسان‌ها است. چنین معنای کارکردی از آیین میترا ویژه میترای رومی نیز هست.

۲) در کاوش‌های اوستیا روی موزاییک کف، تصویر نردبانی با هفت پله یافت شد که بر آن هفت درجه مقدس رازوری ترسیم شده است. در قسمت میانی هفت پله نمادهای این درجات دیده می‌شوند. اکنون می‌دانیم که هر یک از نمادها به کدام درجه تعلق دارد، و این کلیدی است تا بسیاری از ترکیب‌های نمادین را که در بناهای میترایی به آنها برمی‌خوریم، به یکی از هفت درجه بپیوندیم و معنای رازآمیز آن را بازیابیم. مجموعه آموزه‌های رازوری میترا در این نمادها نهفته است.

از سوی دیگر، امروز شرایط برای تصویرسازی آیین رازوری میترا، نسبت به زمان کومون، بسیار مناسب‌تر است. متن‌های کهن ایرانی بیش از پیش ترجمه و شناخته شده‌اند، تا جایی که می‌توان درباره زبان‌های پیشین ایران با اطمینان بیشتری داوری کرد. به علاوه، مواد باستان‌شناسی نیز بیش از دو برابر شده است.» بدین ترتیب کتاب راینهولد مرکلباخ همه ظرفیت‌ها و امکانات یک پژوهش نو را در اختیار دارد تا به‌وسیله آن بتواند هر آنچه از دید کومون پنهان مانده هویدا کرده و همانطور که گفته تصویری نو از این آیین کهن ترسیم کند.

حمید علیرضائی