بچه های کم شنوا بد حرف می زنند

هشدار دکتر نعیمه دانشمندان به والدین

اختلال یادگیری در کودکان علت‌های متعدد و متفاوتی دارد. بخش قابل‌توجهی از‌ این اختلالات مربوط به عفونت‌های ناشناخته گوش میانی در سال‌های اولیه زندگی است. این عفونت‌ها قابل پیشگیری‌اند و شناخت آنها برای والدین‌ خالی از فایده نیست...

اصولا ۳ سال اول زندگی هر کودک سالمی، دوران زبان‌آموزی یا شکل‌گیری گفتار است و گفتارش تقریبا آینه تمام‌نمای شنوایی اوست. یکی از شایع‌ترین علل ویزیت کودکان توسط پزشکان در ۳ سال اول زندگی، عفونت‌های گوش میانی است. این مشکل اگر به خوبی تحت تشخیص و درمان قرار نگیرد، سبب ایجاد کم‌شنوایی خواهد شد. در این رابطه و به بهانه روز جهانی ناشنوایان، گفت‌وگویی داشته‌ایم با دکتر نعیمه دانشمندان، جراح و متخصص گوش،گلو و بینی و عضو مرکز تحقیقات توانبخشی اعصاب کودکان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

▪ خانم دکتر! خوب شنیدن و خوب حرف زدن کودکان تا چه حد اهمیت دارد؟

- تقریبا تمام کودکانی که خوب نمی‌شنوند قادر نیستند خوب حرف بزنند و کاستی‌های متعددی در تولید کلمات، جمله‌بندی و در نهایت در دستور زبان از خودشان نشان می‌دهند. از طرفی چون این کودکان خوب نمی‌شنوند، گفتار گوینده را به طور کامل و درست دریافت نمی‌کنند. این امر باعث می‌شود درک درستی از آنچه گفته شده، نداشته باشند. به عبارت دیگر، خوب نشنیدن سبب درست درک نکردن مفاهیم می‌شود. عدم درک نیز به خودی خود سبب اختلال در رشد شناختی و سپس اختلال در یادگیری خواهد شد. به خوبی روشن است که با پیش آمدن چنین فرآیندی که حاصل بد شنیدن و بدحرف زدن و خوب یاد نگرفتن است، آینده کودک چگونه تحت تاثیر قرار می‌گیرد. این در حالی است که با تشخیص به موقع و پیگیری کافی عفونت‌های تحت حاد گوش میانی می‌توان از کم‌شنوایی‌های ناشی از آن پیشگیری و به رشد شناخت و یادگیری کودکان کمک کرد.

▪ چه علایمی می‌تواند والدین را از عفونت‌ گوش میانی کودکشان آگاه کند؟

- عفونت‌های گوش میانی به ۲ حالت خودشان را نشان می‌دهند. حالت اول، عفونت‌های حاد و ناگهانی گوش میانی است که با سروصدا همراه هستند و معمولا ناشناخته نمی‌مانند زیرا کودک از گوش درد شدید شکایت داشته و توجه والدین را به مشکل خود جلب می‌کند. این نوع عفونت اغلب درمان می‌شود. حالت دوم، عفونتی است که با تجمع مایع غلیظی در گوش میانی یعنی در پشت پرده گوش همراه است. این مایع اغلب به دنبال درمان ناکافی عفونت حاد یا پیشگیری ناکافی از آن ایجاد شده و می‌تواند برای ماه‌ها باقی بماند. تجمع این مایع غلیظ، مانع خوب شنیدن یا درست شنیدن کودک می‌شود.

▪ گفتید عفونت‌های حاد را به راحتی می‌شود تشخیص داد و درمان کرد. پس منظورتان از درمان ناکافی در اینجا چیست؟

- کلید معما همین است! درمان ناکافی معمولا از طرف والدین صورت می‌گیرد و این وقتی است که پزشک یک دوره درمان ۷ تا ۱۰ روزه و حتی گاهی ۱۴ روزه را توصیه می‌کند ولی با مصرف چند روز‌ آنتی‌بیوتیک و تخفیف یافتن یا از بین رفتن گوش‌درد، بقیه دارو یا به‌طور نامرتب مصرف می‌شود یا اغلب ادامه پیدا نمی‌کند. این مساله باعث می‌شود تا اندازه‌ای از قدرت و فعالیت میکروب کاسته شود ولی کاملا از بین نمی‌رود. گاهی بسته به شرایط کودک، میزان قدرت دفاعی‌ او و شرایط خاص فیزیکی لوله تهویه گوش میانی‌اش که شیپور استاش نام دارد، ممکن است عفونت با دفاع بدن کنترل شود و بیماری خاتمه یابد. گاهی هم مساله اینجا تمام نمی‌شود و درمان ناکافی عاملی می‌شود برای باقی ماندن التهاب در گوش میانی. در این‌صورت ترشح مایع مخاطی از یک طرف و دفع نشدن این مایع از طرف دیگر مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

▪ علایم این حالت (حاد) با حالت اول (تحت‌حاد) چه تفاوتی دارد؟ چگونه والدین به آن مشکوک شوند و بفهمند مساله با سیستم دفاعی کودک تمام شده یا هنوز به‌صورت تجمع مایع در گوش میانی ادامه دارد؟

- متاسفانه این حالت علایم قابل‌توجهی مانند تب و گوش‌درد ندارد و فقط کم‌شنوایی خفیف تا متوسطی را به همراه خواهد داشت. تشخیص این کم شنوایی هم در زندگی امروزه و به کار گرفتن وسایل سرگرم‌کننده پرسروصدا، جلب توجه نمی‌کند و فقط تعداد بسیار کمی از والدین متوجه این عدم توجه کودک به صداهایی با شدت معمولی می‌شوند. به‌عنوان نمونه والدین می‌بینند که باید چند بار کودکشان را صدا کنند تا او پاسخ دهد یا وقتی برنامه‌ای با شدت صدای معمولی از تلویزیون پخش می‌شود کودک مرتب اصرار می‌کند صدای تلویزیون را بلندتر کنند یا نزدیک تلویزیون می‌نشیند. از اینکه بگذریم بیشتر والدین هم عادت دارند یا بلند صحبت کنند یا تلویزیون را با صدای بلند گوش دهند. برای نمونه تلویزیون روشن است و برنامه‌ای پخش می‌شود و اغلب مادر که در آشپزخانه مشغول آشپزی است نیز می‌خواهد از شنیدن برنامه‌های تلویزیون بی‌بهره نماند و صدای تلویزیون را در حدی تنظیم می‌کند که خودش در آشپزخانه بشنود. از طرفی کودک در هال مشغول بازی است و تلویزیون را هم با این حد از بلندی صدا می‌شنود، پس این کودک از همان سال‌های اول زندگی با سروصدای زیاد روبه‌رو است و به آن عادت می‌کند.

▪ حالا اگر این کودک در ۲ سالگی با چنین پیامدی از عفونت گوش روبه‌رو باشد، چگونه توجه والدین را جلب می‌کند؟

- همه این عوامل و تشخیص ندادن مشکل توسط والدین باعث می‌شود مرحله دوم یا تحت حاد ادامه یابد و حتی کودک وارد مرحله سوم یا مرحله مزمن ‌شود؛ مرحله‌ای که کم‌شنوایی پایدار را به دنبال خواهد داشت.

▪ درمان تجمع مایع در گوش میانی به چه شکلی انجام می‌شود و چقدر زمان می‌برد؟

- عفونت حاد گوش میانی به طور طبیعی یک دوره التهابی ۲ تا ۳ هفته‌ای را طی می‌کند. در حالی که اغلب ۳ تا ۶ هفته زمان لازم است تا گوش میانی به حالت طبیعی برگردد. اگر در این مدت وضعیت گوش میانی و به خصوص حرکت پرده گوش به حالت طبیعی درنیاید درمان‌های دارویی لازم تا ۱۲ هفته ادامه می‌یابد و اگر باز هم شرایط گوش طبیعی نبود گاه لازم است مداخله جراحی صورت بگیرد و مایع خارج شود. البته خوشبختانه در اکثر موارد اگر درمان کودک به طور صحیح پیگیری شود کار به جراحی نمی‌کشد و مساله با درمان طبی حل می‌شود. نکته حایز اهمیت این است که اگر درمان یک گوش‌درد و ترشح مایع در گوش میانی حدود ۱۰ تا ۱۲ هفته طول کشید باید به عامل مساعد‌کننده بروز عفونت گوش میانی توجه کرد و آن را کنترل کرد وگرنه این کودک با هر سرماخوردگی، مستعد ابتلا به عفونت گوش میانی است. تکرار این عفونت‌ها نه تنها در دوره بیماری به شنوایی کودک و شکل‌گیری گفتار صحیح او صدمه می‌زند بلکه ممکن است آسیب‌های جدی‌تری را نیز متوجه ساختار گوش میانی کرده و هدایت اصوات را در آن مختل کند.

▪ در ابتدای صحبت‌هایتان گفتید کودکانی که خوب نمی‌شنوند، قادر نیستند خوب حرف بزنند. چرا؟

- قبل از آنکه وارد این بحث شویم باید ابتدا توجه شما را به یک مساله اساسی جلب کنم. بد شنیدن و کم‌شنیدن یک فرد بالغ در یک دوره مثلا ۱۲هفته‌ای به هیچ‌وجه مشکل‌آفرین نیست تا در یک کودک که در دوره زبان‌آموزی قرار دارد. برای اینکه این شکاف عمیق در مقایسه بین شما و یک کودک زبان‌آموز را کم کنیم شما را هم مانند او باید در دوره زبان‌آموزی قرار دهیم تا در این شرایط تاثیر کم ‌شنیدن و بد شنیدن را تجربه کنید.

▪ چطور؟

- تصور کنید در حالی که زبان مادری شما فارسی است می‌خواهید زبان دیگری مانند زبان انگلیسی را نیز یاد بگیرید. یک مدرس انگلیسی‌زبان در حالی که شما دچار کم‌شنوایی خفیف تا متوسطی مثل گرفتگی گوش در جریان یک عفونت گوش میانی شده‌اید، به شما درس می‌دهد. آیا از کلمات انگلیسی که او می‌گوید همان‌قدر می‌فهمید و یاد می‌گیرید که از گفتار دوستتان که در همین شرایط با شما فارسی صحبت می‌کند؟ آنچه مسلم است نه. شما نه تنها کلمات انگلیسی‌ را که خوب نمی‌شنوید یاد نمی‌گیرید (اختلال رشد زبان انگلیسی در شما) بلکه مفهوم آن متنی را هم که به انگلیسی بیان شد کاملا درنمی‌یابید (کاهش درک مفاهیم) و درنهایت اگر این جلسه‌های درس با این شرایط شما ادامه بیابد، زبان انگلیسی را خوب یاد نمی‌گیرید (اختلال یادگیری). این یک نمونه تطبیقی است برای درک اینکه کم‌شنیدن یک کودک در دوره زبان آموزی چه تاثیری بر رشد گفتار، رشد شناخت و در نهایت رشد یادگیری او بر جای خواهد گذاشت.

▪ توصیه شما برای پیشگیری از این عارضه چیست؟

- همان‌طور که گفتم، باید شرایط محیطی سالمی در خانواده فراهم باشد؛یعنی هم استفاده از وسایل سمعی‌بصری با بلندی صدای مناسب و هم توجه به واکنش‌های کودک. بنابراین:

▪ با صدایی که بلندی مناسبی دارد با یکدیگر صحبت کنید.

▪ در محیطی آرام و با شدت معمولی حدود ۴۰ تا ۵۰ دسی‌بل از وسایل سرگرم کننده سمعی‌بصری استفاده کنید و در فاصله مناسبی از آنها قرار بگیرید.

▪ در محیط آرامی که فراهم کرده‌اید به واکنش کودکتان به محرکات صوتی توجه کنید.

▪ در صورت بروز عفونت گوش میانی درمان و پیگیری کافی را در پیش بگیرید.

▪ به دیر حرف‌زدن و بدحرف زدن کودکان‌تان اهمیت بدهید و بهبود آن را صرفا به گذشت زمان موکول نکنید.

▪ سعی کنید ابتدا از سلامت گوش کودک خود و سپس از خوب شنیدن او اطمینان حاصل کنید و به یاد داشته باشید فقط عده بسیار کمی از کودکان باوجود اینکه از سلامت کافی برخوردارند دیرتر از معمول صحبت می‌کنند که احتمالا جنبه ارثی دارد.

زینت صفری