نزاع ترکیه با اتحادیه اروپا برای ورود به قاره سبز بر سر چیست

پس از گذشت چهار دهه انتظار, مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکیه برای بررسی عضویت این کشور در این اتحادیه در سوم اکتبر ۲۰۰۵ آغاز و بر اساس روند کلی مذاکرات که با توافق ترکیه نیز همراه بود, مقرر گردید این مذاکرات بر اساس روند جاری انجام و اتحادیه اروپا تعهدی را برای حتمی بودن الحاق ترکیه نپذیرد

پس از گذشت چهار دهه انتظار، مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکیه برای بررسی عضویت این کشور در این اتحادیه در سوم اکتبر ۲۰۰۵ آغاز و بر اساس روند کلی مذاکرات که با توافق ترکیه نیز همراه بود، مقرر گردید این مذاکرات بر اساس روند جاری انجام و اتحادیه اروپا تعهدی را برای حتمی بودن الحاق ترکیه نپذیرد، هر چند که مذاکرات اتحادیه اروپا همواره با پذیرش کشور مذاکره کننده همراه بوده است.

اتحادیه اروپا خارج از شروط جاری مذاکرات الحاق، ترکیه را مکلف نمود تا روابط خود را با کشورهایی نظیر یونان، قبرس و ارمنستان نیز عادی نماید.

هر چند هنوز در ترکیه نهاد مستقیم و مستقل همانند دیگر کشورها برای انجام مذاکرات با اتحادیه ایجاد نشده است اما آقای علی باباجان، وزیر امور خارجه ترکیه، بعنوان نماینده و مسئول مستقیم مذاکرات ترکیه با اتحادیه اروپا معرفی و وی از سال ۲۰۰۵ و از زمانی که وزیر اقتصاد ترکیه بود تا امروز هدایت مذاکرات را بر عهده دارد.

رحب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، بر اساس دستورالعملی صریح به کلیه وزرای دولت تفهیم کرده باید امور مربوط به چگونگی الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا را در تقدم امور جاری دستگاه های خود قرار دهند. بر این اساس حتی سازمانهای غیر دولتی، نظیر دانشگاهها نیز در روند الحاق ترکیه به اتحادیه سهیم هستند و هماهنگ سازی را در دستور کار خود قرار داده اند.

پروسه الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا بر چند محور کلی متمرکز شده است:

اجرای کامل تعهدات ایجاد شده بر اساس مذاکرات کپنهاک و انجام اصلاحات سیاسی.

تشکیل گروه مذاکره کننده ( که شامل وزیر امور خارجه و مسئول مذاکره کننده آقای علی باباجان، وزیر دادگستری و وزیر کشور ترکیه است).

هماهنگ سازی فوانین و مقررات داخلی ترکیه با اتحادیه اروپا.

گفت و گوی جوامع ترکیه با جوامع دیگر اتحادیه اروپا. در این ارتباط اتحادیه اروپا آقای احمد سرور ( خبرنگار ترک ) را بعنوان مسئول ایجاد ارتباط انتخاب کرده است.

مسائل دیگری نیز وجود دارد که بر روند الحاق ترکیه به اتحادیه تاثیر گذار است. از جمله این موارد می توان به موضوع قبرس اشاره کرد. اتحادیه اروپا، ترکیه را تشویق به شناسایی دولت یونانی قبرس و خارج نمودن نیروهای نظامی این کشور از قبرس و بازگشایی فرودگاهها و بنادر ترکیه بر روی دولت قبرس می کند.

موضوع دیگر، مسئله آزادی بیان در ترکیه است که این مورد ارتباط مستقیم با ماده ۳۰۱ قانون اساسی این کشور دارد. دولت ترکیه به استناد این ماده، تاکنون بسیاری از افراد معروف ترکیه را نظیر خبرنگاران مطرح و نویسندگان ( مانند اورهان پاموک ) را مجازات کرده است.

موضوع حساس دیگر، شناسایی و پذیرش قتل عام ارامنه است. اتحادیه اروپا به تاکید از ترکیه در خصوص حق آزادی مذهب درخواست مساعدت کرده است.

شناسایی حقوق اقلیت ها در ترکیه نیز یکی دیگر از مسائلی است که اتحادیه اروپا از ترکیه می خواهد تا مطابق با استانداردهای اروپایی در این کشور اجرا شود که کلیه کردهای این کشور که عمدتا در جنوب شرقی این کشور زندگی می کنند را شامل می شود.

مسئله آخر ظرفیت ترکیه برای الحاق به اتحادیه اروپا است که این موضوع تنها باید از تائید اتحادیه بگذرد.

قبل از آغاز مذاکرات ترکیه برای الحاق، روندی از سال ۲۰۰۰ بین ترکیه و بروکسل در حال انجام بود و تا سال ۲۰۰۵ به طول انجامید که بر اساس اتحادیه گمرکی استوار بود. بعد از این مرحله بود که اتحادیه اروپا پذیرفت مذاکرات با ترکیه به صورت فصل فصل و جدا از هم انجام گیرد. اعلام خاتمه کار یک فصل بدین معنا نیست که این فصل خاتمه یافته و اتحادیه اروپا می تواند مجددا موضوع آن فصل را مورد نظر و رسیدگی قرار دهد.

‌● مذاکرات

بر اساس چارچوب مذاکرات که به وسیله ۲۵ عضو اتحادیه و ترکیه در اوایل اکتبر سال ۲۰۰۵ مورد پذیرش قرار گرفت، روند مذاکرات دوفاکتو اتحادیه اروپا با این کشور برای بررسی شرایط عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا آغاز شد.

اتحادیه اروپا بر این اساس موارد لازم را تعیین و ترکیه موظف به پاسخگویی در برابر هر یک از موارد مذکور شد. بر اساس پاراگراف ۲ چارچوب مذاکرات که مبتنی بر مذاکرات اکتبر ۲۰۰۵ شورای اروپا بود، موارد مورد مذاکرات می تواند مورد مداقه و بازبینی مجدد اتحادیه قرار گیرد و پذیرش پاسخ ترکیه لزوما به معنای پذیرش نهایی تلقی نمی گردد.

بر اساس موارد مطرح شده ترکیه بایستی به آزادی، دموکراسی و حقوق بشر و اعطای آزادیهای اساسی که اتحادیه تعیین می کند پایبند و ملزم باشد. بر این اساس ترکیه مکلف شد بر اساس ۳۵ ماده یا سرفصل با اتحادیه اروپا به مذاکراه بپردازد. اجلاس کپنهاک شرایط عضویت در اتحادیه اروپا را بدین نحو بیان کرده است :

ثبات موسسات تامین کننده دموکراسی، نظم و قانون، حقوق بشر و حفظ حقوق اقلیت ها.

وجود بازار آزاد سرمایه و گنجایش حضور اتحادیه اروپا در بازار سرمایه.

توانایی انجام مقررات عضویت شامل موارد سیاسی، اقتصادی و پولی اتحادیه

تعهد ترکیه به حل اختلافات خود با دیگر کشورها بر اساس موارد مطرح شده سازمان ملل متحد.

تعهد ترکیه برای تلاش جهت حل مسالمت آمیز مسئله قبرس بر اساس قطعنامه های سازمان ملل متحد که شامل ایجاد فضای مناسب برای عادی سازی روابط با قبرس نیز شود.

بدیهی است کلیه موارد مطرح شده پس از اتمام مذاکرات الحاق در سال ۲۰۱۴ در کنفرانسی که متشکل از نمایندگان اتحادیه اروپا از یک سو و نماینده ترکیه از سوی دیگر خواهد بود، کلیه موارد مورد بررسی کارشناسی قرار خواهد گرفت و بر اساس آن داوری خواهد شد.

● آخرین تحولات

در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۶ مذاکرات اتحادیه اروپا با ترکیه بر اساس فصل های ۳۵ گانه آغاز شد و بر این اساس اتحادیه اروپا قادر خواهد بود تا هر زمان به بررسی مجدد هر یک از فصل ها بپردازد.

در ۴ سپتامبر ۲۰۰۶ پارلمان اروپایی به گزارشی که پیشرفت ترکیه را برای عضویت مثبت تلفی می کرد رای داد. این گزارش پیشرفت ترکیه در خصوص اعطای آزادی بیان، اعطای حقوق اقلیت ها و کاهش تجاور به حقوق زنان را مورد تاکید قرار داده بود.

در ۸ نوامبر ۲۰۰۶ کمیسیون، گزارشی بحث برانگیز را در خصوص برنامه الحاق ترکیه منتشرکرد.

در ۲۹ نوامبر ۲۰۰۶ کمیسیون، به طور موقت دستور توقف مذاکرات الحاق را بعلت کاهش پیشرفت ترکیه در مذاکرات مربوط به موضوع قبرس صادر کرد.

در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۶ وزرای خارجه اتحادیه اروپا بر اساس گزارش کمیسیون مذاکرات الحاق با ترکیه را در ۸ سر فصل از ۳۵ سرفصل به حالت تعلیق در آوردند.

در ۱ ژانویه ۲۰۰۷ آلمان ریاست دوره ای اتحادیه اروپا را در اختیار گرفت.

● زمینه بحث

تقسیم قبرس به دو بخش ترک و یونانی نشین و باقی ماندن این وضعیت، اتحادیه اروپا و ترکیه را در وضعیتی مبهم و بغرنج قرار داده است و امکان موفقیت توسعه اروپا را که ترکیه نیز شامل آن باشد تحت الشعاع خود قرار داده است.

ترکیه از سوی اتحادیه اروپا در خصوص عادی سازی روابط خود با دولت قبرس و اعاده صلح و ثبات در قبرس تحت فشار قرار دارد.

با توجه به اینکه ترکیه در جولای ۲۰۰۵ پروتکل توسعه اتحادیه گمرکی را با اتحادیه اروپا (۱۰ عضو جدید) به امضا رسانده است، این اقدام به منزله شناسایی دولت قبرس نبوده و در همین راستا تاکنون قرودگاهها و بنادر خود را به روی این کشور نگشوده است.

سپس در ۱۷ آوریل ۲۰۰۵ محمد علی طلعت در بخش ترک نشین قبرس به جانشینی رئوف دنکتاش به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. متعاقب این تحول و به دنبال مذاکرات متعدد مقامات اتحادیه با ترکیه، نهایتا شورای اروپا در اکتبر ۲۰۰۵ تصمیم گرفت تا مذاکرات مربوط به پذیرش را آغاز کند.

در ۲۹ نوامبر ۲۰۰۶ کمیسیون تصمیم به توقف مذاکرات با ترکیه به دلیل خودداری این کشور از عادی سازی روابط با قبرس را اتخاذ و در ۱۱ دسامبر ۲۰۰۶ وزرای خارجه اتحادیه به توقف ۸ سرفصل از ۳۵ سرفصل مذاکرات با ترکیه را گرفتند.

می توان اذعان نمود پس از شکست طرح دبیر کل در خصوص قبرس در ۲۴ آوریل ۲۰۰۴ و پس از آنکه مذاکرات ترکیه و اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۵ آغاز شده است در واقع مسئله قبرس بیش از گذشته اروپایی شده و از کنترل سازمان ملل دور مانده است.

● تاثیر عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا در خاورمیانه

اولین موضوع دراین ارتباط ،هم مرز شدن اتحادیه اروپا با خاورمیانه است. با الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا، این اتحادیه با کشورهای لبنان، ‌سوریه، ‌عراق، ‌ایران و اسرائیل هم مرز شده و مسائل مرزی عدیده ای در روابط اتحادیه با کلیه کشورهای خاورمیانه ایجاد خواهد شد که تاکنون در این اتحادیه مطرح نبوده است.

این در حالی است که در حال حاضر اتحادیه اروپا بسیاری از بحرانها و مسائل موجود در خاورمیانه را به واسطه ترکیه از خود دور نگاه داشته است.

هر چند که اتحادیه مایل است به عنوان بازیگری فعال در عرصه های مختلف خاورمیانه به ایفای نقش موثر بپردازد، اما خاورمیانه نیز در مقابل می تواند با مسائلی نظیر نفت، تروریسم، ‌مهاجرت، مسائل اجتماعی، مواد مخدر و مسابقات تسلیحاتی بر تحولات اتحادیه تاثیربگذارد.

در این خصوص، بحران دیرینه فلسطین به عنوان مهمترین مشکل در خاورمیانه در پیش روی اتحادیه قرار دارد. هر چند که بحرانهای خاورمیانه تاثیر مستقیم بر اتحادیه می گذارد، ولی این اتحادیه قادر نیست نقشی مانند آمریکا در این منطقه داشته باشد و این به علت نداشتن پتانسیل و ظرفیت موثر در اتحادیه برای حل بحرانهای این منطقه است.

از سوی دیگر، نوع دیدگاه ترکیه مبتنی بر اتحاد و یکپارچگی ملی افزایش سطح روابط با کشورهای منطفه و ایفای نقش موثر در بحرانهای خاورمیانه است.

از سوی دیگر، ترکیه مایل است به اتحادیه تفهیم کند که از طریق پذیرش این کشور در اتحادیه،‌ این اتحادیه قادر به ایفای نقش موثر و مستقیم در مسائل خاورمیانه خواهد بود.

نویسنده : صابر قاسمی