سایه جنگ بر فراز ترکیه و سوریه

چه کسانی بر طبل جنگ می کوبند

فرود اجباری یک فروند هواپیمای مسافربری سوریه توسط جنگنده های ترکیه در فرودگاه آنکارا و ضرب و شتم پرسنل و بازرسی آن، روابط دو کشور همسایه در منطقه حساس خاورمیانه را بار دیگر تیره تر از گذشته کرد.

ترکیه با این اتهام که هواپیمای خطوط هوایی سوریه، حامل سلاح و تجهیزات جنگی است، آن را به مدت ۹ ساعت در فرودگاه آنکارا نگه داشت. اما سوریه در واکنش به این اقدام، ترکیه را به راهزنی هوایی متهم کرد.

گذشته از اینکه در این مورد قوانین و پروتکل های بین المللی برای حل و فصل موضوع وجود دارد، اما این حادثه نشان می دهد که تیرگی روابط سیاسی دو کشور همسایه ممکن است در آینده به درگیری نظامی همه جانبه تبدیل شود.

در این مقاله اختلافات سوریه و ترکیه و احتمال جنگ میان این دو کشور همسایه مورد بررسی قرار گرفته است.

● بحران هواپیمای مسافربری

حادثه فرود اجباری یک هواپیمای مسافربری در فرودگاه آنکارا، آتش بحران موجود بین سوریه و ترکیه را در روزهای اخیر شعله ورتر ساخت.

«رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه با ادعای این موضوع که هواپیمای «ایرباس ۳۲۰» حامل سلاح و ادوات جنگی برای وزارت دفاع سوریه از سوی روسیه است، دستور بازرسی آن را صادر کرد.

این ادعا که به سرعت از سوی سوریه و روسیه تکذیب شد، نخست وزیر ترکیه را وادار کرد که بگوید گزارش سازمان های امنیتی در مورد این هواپیما باعث فرود اجباری اش شده است.

اما صاحب نظران با اشاره به تیرگی روابط ترکیه با روسیه که در پی لغو سفر «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور به آنکارا حاصل شده است، اقدام آنکارا را غیرقابل پیش بینی ندانسته و از احتمال دست یازیدن مسئولان ترک به چنین اعمالی در آینده خبر داده اند.

● آنکارا و جنگ نیابتی

حادثه گلوله باران یک روستای کوچک ترکیه از سوی سوریه که جزئیات آن تاکنون به وضوح فاش نشده است، واکنش آنکارا در مقابل همسایه عرب خود دانست. ترکیه در واکنش به این حادثه اقدام به شلیک چندین گلوله توپ به خاک سوریه کرد و متعاقب آن چراغ سبز جنگ علیه دمشق را از پارلمان دریافت کرد.

این اقدامات که در واقع ناتوانی سیاسی در حل مشکلات دو کشور را می رساند، به ترکیه این اجازه را داده است تا با اجرای سناریوی ناتو و آمریکا و کشورهایی که در سوریه فتنه را برانگیختند، اهداف آنها را پیش ببرد. به خصوص اینکه خبرهای دریافتی حاکی از آن است که کم کم نیروهای نظامی سوریه، تسلط کامل خود را بر مناطق مرزی بر ترکیه به دست آورده اند و مناطق مرزی یکی پس از دیگری از دست تروریست های مسلح خارج و اقدامات فتنه جویانه آنها با شکست مواجه می شود.

ترکیه به خوبی این موضوع را می داند که در صورت پیروزی حکومت بشار اسد بر مخالفان خود، تمام نقشه هایش، نقش بر آب می شود و مجبور خواهد شد در سیاست های خارجی و داخلی خود تجدیدنظر کند.

مسلماً این موضوع موجب فعل و انفعالات سیاسی در داخل کشور و افزایش مخالفت ها برای سردمداران ترک در آینده خواهد شد. این درست است که منبع تجاوز به خاک ترکیه در خاک سوریه بوده است، اما نباید این موضوع را فراموش کرد که تروریست های شکست خورده، بارها دست به چنین اقداماتی زدند تا به اهداف خود در تیره کردن روابط سیاسی دو کشور دست یابند.

اهداف مخالفان بشار اسد این است که با این کار فشارهای نظامی را بر خود کم کنند و با وارد کردن ترکیه به جنگ تمام عیار نظامی با سوریه، دولت دمشق را با وضعیت جدیدی مواجه کنند.

متاسفانه پیش از این نیز، آمریکا، قطر و عربستان، بر طبل جنگ با سوریه کوبیده اند و تلاش کرده اند که ترکیه را به نیابت از خود وادار به درگیری نظامی با همسایه اش کنند. اما ترک ها باید این موضوع را درک کنند که در صورت وارد شدن در جنگ با سوریه، دست به کار خطرناکی خواهند زد که خطرات آن در وهله اول متوجه آنها خواهد بود. همچنین در صورت جنگ بین دو کشور همسایه، شعله های آن به سایر کشورهای خاورمیانه زبانه خواهد کشید و منطقه را وارد وضعیت جدیدی خواهد کرد که هیچ کس نمی تواند عاقبت آن را پیش بینی کند.

این موضوعی است که هیچ عاقلی در منطقه خواستار آن نیست، بنابراین سردمداران حکومت ترکیه نباید خود را فدای امیال و اهداف امریکا و کشورهای مرتجع عرب کنند و به نیابت از آنها وارد جنگی شوند که هیچ نفعی برای آنها جز ویرانی و نابودی نخواهد داشت.

ترکیه خود را تنها بازیگر شکست خورده حوادث سوریه می داند، چرا که از طرف واشنگتن و برخی کشورهای منطقه فریب خورده و وارد بازی سیاسی شده است.

در ابتدای بحران، مسئولان ترک تصور می کردند که حوادث سوریه چند ماه به طول خواهد انجامید و رژیم سوریه ساقط خواهد شد و رویای دیرینه آنها برای تسلط بر دمشق به واقعیت تبدیل خواهد شد.

براساس این تصور، ترکیه درهای خود را بر آمریکا، قطر و عربستان سعودی و سایر کشورهای غربی برای دخالت در مسائل سوریه باز گذاشت تا هر آنچه که آنها می خواهند انجام دهند و سلاح و نیروهای مزدور خود را برای سرنگون کردن دمشق اعزام کنند.

این سیاست ترک ها تا جایی پیش رفت که خاک ترکیه تبدیل به پایگاه تروریست های مخالف حکومت سوریه شد تا در آن آموزش های لازم توسط نظامیان انگلیسی و امریکایی به مخالفان مسلح داده شود.

ترکیه تسهیلات زیادی را برای نفوذ مزدوران برای سرنگونی رژیم قانونی سوریه در خاک خود فراهم کرد. اما با گذشت دو سال از این بحران و تغییر معادله در تحولات داخلی سوریه و به هم خوردن تعادل قوا به نفع حکومت بشاراسد که بر اثر ایستادگی مقابل تروریست ها حاصل شد، دولتمردان آنکارا کم کم به اشتباه استراتژیک خود در ارتباط با همسایه خود پی بردند. این موضوع در کنار فشار افکار عمومی داخلی و به راه افتادن تظاهرات ضدجنگ در آنکارا و برخی از شهرهای ترکیه و افزایش مخالفت ها از سوی احزاب مخالف، نشان داد که آنها راه درستی را در پیش انتخاب نکرده اند. همچنین افزایش حملات گروه های مسلح کرد به مواضع دولت ترکیه و کشته شدن برخی از سربازان ترک (که در مقایسه با سال های قبل افزایش چشمگیری داشته است) نگرانی سردمداران آنکارا را بیشتر کرده است و این موضوع را اثبات کرد در صورت وارد شدن در یک درگیری تمام عیار با مشکلات فراوانی در داخل مواجه خواهد شد.

امروز ترکیه در حالت بیم و امید به سر می برد و رهبرانش وضعیتی را سپری می کنند که در صورت اتخاذ تصمیمات غلط باید پاسخگوی عواقب بعدی باشند.

سردمداران ترکیه باید با نگاهی به حوادث گذشته و پی بردن به اشتباهات خود از بروز فاجعه جدیدی در منطقه جلوگیری کنند. در این راستا بسته شدن مرزهای سوریه با ترکیه از سوی آنکارا و همکاری کامل با نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه می تواند تنها راه حل بحران جاری در منطقه باشد.

در پارلمان ترکیه نیز با وجود صدورمجوز ورود ارتش به خاک سوریه برای حفاظت از امنیت مرزها، بسیاری از نمایندگان، با سیاست های حزب حاکم موافق نیستند و آن را در راستای اهداف سیاست خارجی آنکارا نمی دانند.

رسانه های داخلی ترکیه در بسیاری از اوقات با وجود، سانسور شدیدی که از سوی حزب حاکم بر آنها اعمال می شود، به انعکاس این مخالفت ها اقدام کرده اند.

طی دو سال گذشته که از بحران سوریه می گذرد، «حزب عدالت و توسعه» که حکومت ترکیه را در اختیار دارد، از فراهم کردن بستر مناسب برای شکل دهی مخالفت های مردمی با حکومت سوریه و دخالت نظامی علیه دمشق عاجز بوده است.

علی رغم همه قدرت نمایی ها و تیره وتار نشان دادن اوضاع داخلی سوریه، مردم ترکیه، با سیاست های حزب اردوغان همگام نشده اند.

● روابط ترکیه با همسایگان

گذشته از روابط حسنه ترکیه با ایران، آنکارا طی دهه های گذشته در ارتباط با همسایگان عرب خود، از روابط خوب و منطقی برخوردار نبوده است.

حملات هوایی و نفوذ به خاک عراق به بهانه سرکوب عوامل حزب کارگران کردستان (پ ک ک) ذهنیت خوبی از آنکارا در نزد دولتمردان عراقی باقی نگذاشته است.

در این راستا، دولت عراق با استناد به قوانین و مقررات بین المللی ضمن محکوم کردن اقدامات ترکیه خواستار احترام به حاکمیت کشورش از سوی دولتمردان آنکارا شده است.

اما در مقابل، آنکارا نه تنها توجهی به هشدارهای همسایه عرب خود نکرده است، بلکه تلاش کرده است تا در مسائل و موضوعات آن کشور دخالت کند و از آب گل آلود ماهی بگیرد. حمایت از یک جناح سیاسی خاص در عراق، سفر «داوود اوغلو» وزیر خارجه ترکیه به شهر کرکوک که مورد منازعه حکومت خودمختار کردستان عراق و دولت مرکزی است در ماه های گذشته اختلافات دو کشور را به شدت افزایش داده است.

اما دولتمردان ترکیه ای که سیاست زور محوری را اصل اساسی در سیاست خارجی و منطقه ای خود قرار داده اند قلدری در مقابل همسایه شمالی (عراق) را تا به آنجا رساندند که به معاون معزول رئیس جمهور عراق «طارق الهاشمی» - که متهم به حمایت از تروریست ها در عراق است -به عنوان یک مقام برجسته مخالف دولت عراق عزت و احترام گذاشته و ضمن دعوت رسمی به آنکارا، امنیت و سکونت وی را در کشورشان فراهم کردند.

این درحالی است که زبانه های آتش اختلاف بین این دو کشور روز به روز بیشتر شده است و در چارچوب تلاقی در مورد مسائل سیاسی سوریه این دشمنی، خود را نشان داده است. دولت عراق برخلاف دولتمردان ترک، موضوع سوریه را، موضوعی داخلی می داند و از ترکیه و کشورهای خارجی می خواهد که با اتخاذ سیاست روشنی از دخالت در آن کشور پرهیز کنند.

اما ترکیه که در ابتدای بحران سوریه، سقوط زودهنگام رژیم «بشار اسد» را در سر می پروراند با طولانی شدن روند بحران و دست نیافتن به نتیجه ای روشن، نه تنها سیاست خارجی خود را در قبال بحران سوریه تغییر نداد بلکه، در ادامه اشتباهات خود و دنباله روی از سیاست پیمان آتلانتیک شمالی ناتو و آمریکا، به بهانه جویی و دخالت های آشکار روی آورده است.

درواقع ترکیه در حال اجرای سناریویی است که بر مبنای آن با افزایش فشارها به دمشق و زد و خوردهای مرزی و احتمالا یک جنگ تمام عیار، رژیم حاکم بر سوریه را ساقط کند. چرا که در صورت ساقط کردن حکومت بشار اسد، دولتی که طرفدار غرب خواهد بود بر سر کار خواهد آمد و مسلما روابط بسیار خوبی با ترکیه خواهد داشت. در این صورت منافع سیاسی و مالی خوبی برای دولتمردان ترک به همراه خواهد داشت.

در این راستا دولتمردان ترکیه نیز در اظهارات و اقدامات جانبی خود، عملا نشان دادند که روابط دو کشور به سوی یک جنگ تمام عیار پیش خواهد رفت.

● بهانه جویی ترکیه

از زمانی که گلوله های توپ از سوریه به روستای «اکجا قلعه« در خاک ترکیه شلیک و موجب کشته شدن پنج تن شد، «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه قول پاسخ فوری، عملی و کوبنده را به آنچه که تحرکات سوریه نامیده می شود، داده است.

این تهدید طبعا با بازدید «نجدت اوزیل» رئیس ستاد ارتش ترکیه به مناطق مرزی کامل تر شده چرا که او هم آنچه را که اردوغان گفته بود، بار دیگر مورد تایید قرار داد و سوریه را به پاسخی کوبنده و ویران گر در منطقه تهدید کرد. او همچنین تهدید کرد که ممکن است ارتش ترکیه با هر آنچه که در توان دارد به تهدیدات سوریه پاسخ دهد.

شبکه خبری «ان تی وی» ترکیه که این خبر را مخابره کرده بود به نقل از اوزیل خاطرنشان کرد که این اقدامات جدید، زمانی اتخاذ خواهد شد که سوریه بار دیگر به خاک ترکیه شلیک کند.

این درحالی است که پیش از رئیس ستاد مشترک ترکیه، عبدالله گل رئیس جمهور هشدار داده بود که کشورش با هر آنچه که در توان دارد از خود دفاع خواهد کرد؟!

اما درمورد گلوله های جنگی شلیک شده به خاک ترکیه باید گفت که ازنظر نظامی این موضوع اهمیت چندانی ندارد چراکه همانطور که ترکیه واقف است، درگیری های سنگینی بین ارتش ترکیه و گروه های مسلح در مرزهای دو کشور وجود دارد.

اگرچه مسئولان ترک به خوبی به این امر واقفند که این گروه های مسلح با حمایت ترکیه از مرز مشترک وارد خاک سوریه شده و دست به عملیات نظامی علیه دمشق می زنند.

برای اثبات این موضوع کافی است به گزارش های روزانه درج شده در رسانه های ترکیه اشاره کرد که هر روز به تفضیل درمورد عملیات رخنه به خاک سوریه اخباری منتشر می کنند.

همچنین «کمال کیتچدار اوغلو» رهبر حزب خلق جمهوری (حزب مخالف دولت حاکم ترکیه) و سایر مسئولان حزبی درمورد حوادث ترکیه و غلتیدن آن کشور به دامن یک جنگ ناخواسته هشدار داده اند، اما هشدار آنها از سوی دولتمردان آنکارا مورد بی توجهی قرار گرفته است.

از سوی دیگر، رسانه های ترکیه از فشارهای گسترده دولت به روزنامه ها و شبکه های خبری درمورد انتشار اخبار بی طرفانه درمورد مسائل سوریه خبر می دهند. این فشارها که دولت ترکیه آن را منکر نشده است، زمانی شدت گرفت که نظرخواهی های به عمل آمده در این کشور نشان داد که بیش از ۹۰درصد مردم، مخالف سیاست های «ضد سوری» که دولت آن را دنبال می کند، هستند. این مخالفت افکار عمومی فقط به سیاست خارجی محدود نشده است، بلکه در نظرخواهی به عمل آمده، مردم ترکیه حتی دخالت نظامی ارتش در امور داخلی همسایه شان را رد کرده اند. همچنین بسیاری از مردم، نگرانی خود را از این موضوع مخفی نکرده و از اینکه کشورشان، ارتش آزاد سوریه را در آغوش گرفته و کمک های تسلیحاتی و مادی فراوانی به گروه های مسلح داده می شود، خشمگین هستند.

درحالی که در اندیشه سیاستمداران ترکیه، این تفکر وجود دارد که ارتش موسوم به «آزاد سوریه» سرنوشت آینده این کشور را رقم خواهد زد و جنگ معادله موجود را به نفع ترکیه در سوریه و منطقه تغییر خواهد داد.

اگرچه هدف ترکیه این بود که با ایجاد منطقه پرواز ممنوع در مناطق شمالی سوریه، گروه های مسلح موسوم به ارتش آزاد را مورد حمایت کامل خود قرار دهد و با تصرف شهر «حلب» از آن به عنوان یک «سرپل» برای سرنگونی حکومت بشار اسد، همانند اتفاقی که برای رژیم گذشته لیبی رخ داد در جهت منافع خود بهره ببرد. اما واقعا هدف دولتمردان ترکیه از اقدامات اخیر چه می تواند باشد؟ به گفته برخی از کارشناسان مسائل خاورمیانه، آنکارا قصد دارد با این گونه تهدیدات علیه همسایه خود، روحیه گروه های مسلح را بهبود بخشد، چرا که آنها اخیرا در نبردهای شهر حلب به شدت فرسوده و ناامید شده اند.

دولت ترکیه با اینکه به انحا مختلف به گروه های مسلح کمک می کند و این اقدامات خود را نیز پنهان نمی کند، اما هنوز هم نتوانسته است با وجود در اختیار گذاشتن اطلاعات جاسوسی هوایی و زمینی به ارتش موسوم به آزاد، در تحولات داخلی سوریه، تغییرات اساسی ایجاد کند.اما شاید، کشیده شدن سایر کشورهای غربی و عربی به باتلاق بحران سوریه، بتواند در تحولات منطقه ای و سرنوشت سوریه نقش آفرین باشد و این چیزی است که آنکارا به شدت به دنبال آن است. در این چارچوب است که می بینیم، «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه، دیدار رسمی خود از ترکیه را به دلیل دخالت آنکارا در مسائل داخلی سوریه، لغو می کند.

موضوع دیگری که نمی توان آن را مورد بررسی قرار نداد، اختلافات شخصی اردوغان و داود اوغلو با بشار اسد است چرا که بقای بشار اسد در عرصه سیاسی سوریه، به معنی شکست خوردن سیاست های داخلی دولتمران ترکیه برای قانع کردن افکار عمومی است. از لحاظ سیاست های منطقه ای نیز، سیاست های ترکیه در تعامل با همسایگان خود با شکست فاحشی مواجه خواهد شد.

و آنچه که از آن به عنوان «سیاست اسلامگرایانه ترکی» نام برده می شود و از سوی مصر نیز مورد حمایت قرار دارد، با شکست مواجه خواهد شد.

آیا جنگ خواهد شد؟

با وجود اینکه همه شواهد و دلایل از تیرگی روابط دو همسایه ترکیه و سوریه و کشیده شدن آنها به یک برخورد نظامی تمام عیار حکایت می کند و منطقه را در التهاب فرو برده است، اما توجه به برخی از نکات در مورد آینده آنها ضروری به نظر می رسد. اولین نکته در این مورد! توان نظامی دو کشور برای به راه انداختن یک جنگ تمام عیار است. ترکیه به عنوان یکی از کشورهای عضو «پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) از امکانات نظامی بسیار قدرتمندی برخوردار است و توان اقتصادی و نظامی آن اجازه ای این اقدام را به او می دهد.

اما در مقابل، سوریه با وجود آنکه درگیر یک جنگ داخلی است و ارتش آن با همه توان خود وارد نبرد با گروه های مسلح مورد حمایت کشورهای خارجی است، نشان داده است که در مقابل دخالت ها و زورگویی های همسایه ترک خود بی تفاوت نیست.

همانطور که ترکیه از گروه های مسلح برای بر هم زدن امنیت و آرامش سوریه استفاده می کند، دولت سوریه نیز می تواند با حمایت از گروه های کرد شورشی، ناامنی و وحشت را برای ترک ها فراهم کند.

علاوه بر این، بخش بسیار زیادی از نظامیان ترکیه ای که سنی هستند، خواهان دخالت علیه همسایه مسلمان، خود نیستند و در کنار علویان ترک، جنگ با سوریه را، جنگی بیهوده و به نفع دشمنان دو کشور می دانند.

در کنار این موضوع ترکیه به خوبی به این امر واقف است که متحدانش از جمله آمریکا، آمادگی ورود به یک نبرد نظامی نامعلوم در منطقه خاورمیانه را ندارند و هنوز نتوانسته اند از کابوس افغانستان و عراق رهایی یابند و در این صورت آنکارا باید بدون حمایت متحدان وارد جنگ با همسایه اش سوریه شود.

از دیدگاه نظامی، حمله نظامی ترکیه به سوریه باعث تحلیل رفتن قوای نظامی آن و ناامنی در کشور خواهد شد، چرا که ارتش به ظاهر مقتدر ترکیه که برای سرکوب کردهای شورشی قبلا بارها به خاک عراق لشکرکشی کرده بود و یا در نواحی مرزی عملیات نظامی علیه مخالفان دولت انجام می دهد در صورت درگیر شدن در یک جنگ تمام عیار، دیگر نخواهد توانست در چند جبهه با دشمنان بجنگد و امیال دولتمردان ترک را برآورده کند.

در کنار آن، اگر چه آنکارا در حال حاضر روابط بسیار صمیمانه ای با حکومت خودمختار کردستان عراق برقرار کرده است، اما نمی تواند بر اعتماد با آن علیه سوریه حساب باز کند و در تحلیل های خود، این موضوع را مدنظر دارد که بارزانی هرگز علیه کردها در سوریه وارد جنگ نخواهد شد.

موضوع دیگر که در مورد وضعیت کنونی ترکیه و سوریه باید به آن توجه کرد، این است که «سازمان ملل متحد» در صورت بروز چنین جنگی، به آن واکنش نشان خواهد داد و از آن به عنوان یک تجاوز یاد خواهد کرد و این چیزی نیست که مورد خوشایند ترکیه و متحدانش در منطقه باشد.

در چنین موقعیتی، ترکیه برای قدرت نمایی و ترساندن سوریه اقدام به تقویت نظامیان خود در مرز مشترک کرده و به پاسخگویی به حملات توپخانه ای و خمپاره ای بسنده کرده است.

از جنبه سیاسی و داخلی، نیز تحولات داخلی ترکیه نیز این اجازه را به دولتمردان ترک نمی دهد که وارد درگیری نظامی تمام عیار با همسایه سوریه ای خود شود.

طی دو سال بحران سوریه ، شکست سیاست آنکارا در مقابل همسایه اش موجب بی اعتمادی مردم به حزب «عدالت و توسعه» و رهبران آن شده است.

همچنین مخالفت افکار عمومی با سیاست های تکروی حزب حاکم بر ترکیه، مخالفان اردوغان (نخست وزیر) را بیش از هر زمان دیگر و حتی در درون ارتش به هم نزدیک تر کرده است. بسیاری از شایعات در ترکیه حتی جابه جایی های فرماندهان ارتش را حول محور مسائل سوریه می داند و در عرصه سیاست داخلی نیز برگزاری تظاهرات ضدجنگ نیز گویای این مخالفت ها است.

منبع : خبرگزاری ها

ترجمه ، گرد آوری و تنظیم علی معرفی