معرفی کتاب در یک دقیقه

مشارکت «کتاب» در تحویل سال و نوروز شبکه چهار

اگر بپذیریم شبکه‌های عمومی سیما، هریک تماشاچیان خاص خود را دارند تا حدودی در ارتباط با آنها به مفهوم شبکه اختصاصی نیز نزدیک شده‌ایم.

فارغ از رویکرد نسبتا تازه سیما در اختصاصی ‌کردن شبکه‌ها به موضوعاتی چون آموزش، بازار، نمایش، ورزش و...، بارها شنیده‌ایم همان سه، چهار شبکه اولیه سیما نیز هر یک در کنار برنامه‌های عمومی خود به موضوعی خاص گرایش بیشتری دارند تا آنجا که از هریک به‌عنوان شبکه‌ای، نه موضوعی، اما بیشتر مفید برای دسته‌ای خاص یاد می‌شود. مثلا با وجود تاسیس شبکه اختصاصی ورزش، همچنان از شبکه سه به‌عنوان شبکه ورزش و جوانان یاد می‌شود. هرچند این شبکه، موضوعات مختلف را تولید می‌کند؛ اما گرایش عمده‌اش به پخش، تحلیل و بررسی مسابقه‌های ورزشی مشهود است.

در این میان، همواره شبکه چهار سیما میان شبکه‌های هنری و ادبی در نظر آورده شده، چون اغلب برنامه‌هایی که از سوی گروه‌های مختلف در این شبکه تولید می‌شوند، سویه‌هایی ادبی و هنری دارند تا آنجا که این شبکه همواره با برند شبکه فرهیختگان عنوان شده است. به همین فراخور بدیهی بود در تعطیلات نوروز، برنامه‌های این شبکه علاوه بر مناسبت‌های ویژه مانند سال تحویل و... رنگ و بوی تم و تخصص شبکه را نیز داشته باشد. از این‌رو بود که برنامه ویژه سال تحویل این شبکه با اجرای رشید کاکاوند به‌عنوان کارشناس ادبیات و مهمانان نماینده ادبیات و هنرش باعنوان «بوی عیدی بوی یاس» از موزه گلستان در یک فضای سنتی و قهوه‌خانه‌ای از ساعت ۸ صبح روز سی‌ام اسفند آغاز شد و تا ساعت ۵ بعدازظهر اول فروردین روی آنتن رفت. تفاوت برنامه‌سازی برای نوروز و بویژه سال تحویل در این شبکه علاوه بر مجری و مهمان‌هایش به رویکرد متفاوت و فرهنگی‌تر به مقوله نوروز نیز مربوط می‌شد و مجری برنامه درباره پیشینه‌های فرهنگی و تاریخی نوروز و نیز رهیافت‌های ادبی و هنری به برخی ملازمات آن مانند هفت‌سین می‌پرداخت.

همه اینها و حتی معرفی آداب و رسوم و آیین‌های سنتی نوروزی، نوروزی‌خوانی ده استاد از نقاط مختلف کشور، نقالی‌خوانی، خیمه‌شب‌بازی و... تفاوت‌های اساسی و وجه ممیزه برنامه تحویل سال شبکه چهار با دیگر شبکه‌ها نبود. گاه‌گاهی کتاب‌هایی از سوی برنامه معرفی می‌شد و مخاطبان برنامه نوروزی را به مطالعه در تعطیلات ترغیب می‌کرد. این اتفاقی بود که چندان برای ویژه‌برنامه‌های تحویل سال مرسوم نبود و تازگی داشت و چهره‌ای فرهیخته‌تر به این شبکه می‌بخشید. این معرفی کتاب‌ها در ویژه‌برنامه تحویل سال شبکه چهار سیما پیش‌درآمدی بود بر پخش برنامه‌ای ۱۵ قسمتی در همین‌باره.

● یک دقیقه وقت برای معرفی «کتاب نوروز»

پس از این پیش‌درآمد در برنامه تحویل سال بود که شب اول سال برنامه‌ای به صورت زنده با همین موضوع معرفی کتاب از شبکه چهار روی آنتن رفت و به نوعی ادامه همان رویکرد برنامه تحویل سال بود. عنوان برنامه «کتاب نوروز» بود که ۱۴ شب دیگر نیز با مشارکت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد از ساعت ۲۳ به مدت ۱۵ دقیقه پخش شد، اما فقط برنامه شب نخست، زنده بود. اجرای برنامه را فائزه نعمتی به‌ عهده داشت و طی آن در دو بخش مختلف، کتاب‌های مخصوص بزرگسال و کودکان با حضور کارشناسان معرفی شد. روال کار نیز این‌گونه بود که در هر برنامه ده کتاب به تفکیک کودک و بزرگسال از سوی کارشناسان و مجری برنامه معرفی می‌شد و گاه تعداد کتاب‌های معرفی شده از ده تا هم متجاوز می‌شد. با یک حساب سرانگشتی و البته با توجه به این‌که غیر از معرفی کتاب، پخش وله‌های بهاری، کاریکاتور و سخنان بزرگان درباره مطالعه نیز در دستور کار برنامه قرار داشت، در فرصتی کمتر از ده دقیقه ده کتاب باید به مخاطبان معرفی می‌شد. می‌دانیم کتاب‌ فرصت چندانی برای عرض اندام در آگهی‌های رسانه‌های ما نداشته و تنها ملجأ و پناهگاه آن همواره ستون‌هایی اغلب با عنوان‌هایی نظیر ویترین، قفسه و...با محتوای معرفی کتاب در برخی مطبوعات بوده است. پس می‌توان گفت اقدام شبکه چهار اگر نه اقدامی بکر و کاملا بی‌سابقه در سیما؛ اما رویکردی مثبت است؛ اما بدیهی است در کمتر از یک دقیقه کمتر کسی را می‌شود با کلیتی هرچند ابتدایی از محتوا و فرمت کتاب آشنا و مهم‌تر از آن او را به خواندن آن ترغیب کرد. حتی ضربتی‌ترین معرفی‌های کتاب هم به زمانی سه برابر این نیاز دارند مثلا یک آکادمی مطرح در آلمان روش ویژه‌ای با عنوان Book Slam یا معرفی ضربتی کتاب برای معرفی کتاب به مخاطبان و بویژه کودکان و نوجوانان اتخاذ کرده که طی آن از تمهیدات مختلفی برای معرفی کتاب در سه دقیقه استفاده می‌کند. این طرح به صورت مسابقه اجرا می‌شود و هر کتاب باید در کمتر از سه دقیقه معرفی شود. این معرفی می‌تواند به صورت خواندن گزیده‌ای از کتاب، ارائه خلاصه‌ای از داستان به صورت داستان‌گویی، خودنگاره‌ای از شخصیت اصلی داستان، مصاحبه‌ای با شخصیت اصلی یا نویسنده داستان یا گفت‌وگویی درباره موضوع اصلی کتاب و... باشد. داوران پس از معرفی هر کتاب به آن نمره‌ای بین یک تا ده می‌دهند. مخاطبان حتی می‌توانند با سوت زدن معرفی کتاب را قطع کنند. بعد از معرفی تمام کتاب‌ها، امتیازات جمع بسته و کتاب برنده معرفی می‌شود. در پایان برنامه، همه کتاب‌های معرفی شده به نمایش گذاشته می‌شوند. به نظر، ایده جالبی است که یک فعالیت تبلیغی ـ ترغیبی (معرفی کتاب) به فعالیتی تهییجی (برگزاری مسابقه) تبدیل شود که مسلما میزان تاثیرگذاری بیشتری بویژه در سنین پایین‌تر خواهد داشت.

در کتاب نوروز، کتاب‌های مختلفی با موضوعات ادبیات کلاسیک و داستانی، معارف اسلامی، تاریخ، روان‌شناسی و... معرفی شد؛ اما با توجه به فرصت کم برنامه و نیز اتخاذ شیوه‌ای ایستا و کتابخانه‌ای این معرفی‌ها در حد معرفی خیلی کوتاه ماند و کتاب‌ها نتوانستند چندان محتوا و ارزش‌های زیبایی‌شناختی خود را به مخاطبان احتمالی‌شان بشناسانند. هر چند می‌توان تولید برنامه‌هایی مانند کتاب نوروز را شروع مناسبی برای توجه اختصاصی و موکد به کتاب در موضوعات مختلف ارزیابی کرد و به امید برنامه‌ای ماند که با کمی فرصت بیشتر علاوه بر معرفی کتاب‌ها، مخاطبان را ترغیب و چه‌بسا تهییج به خواندن کتاب‌ها کند.

صابر محمدی