سقوط اخلاقی

● پرسش:
چه عواملی موجب می شود انسان به لحاظ اخلاقی در مسیر انحطاط و سقوط قرار گیرد. لطفاً آنها را به نحو اجمال توضیح دهید؟
● پاسخ:
در نظام اخلاقی اسلام، سرچشمه همه ارزش ها ایمان …

پرسش:

چه عواملی موجب می شود انسان به لحاظ اخلاقی در مسیر انحطاط و سقوط قرار گیرد. لطفاً آنها را به نحو اجمال توضیح دهید؟

پاسخ:

در نظام اخلاقی اسلام، سرچشمه همه ارزش ها ایمان است. پس باید برای تحصیل و تقویت آن کوشید و از آفات و موانع آن گریخت. عالمان اخلاق با استفاده از آیات قرآن کریم، موانع تکامل انسان ها و عوامل سقوط وی را در سه امر خلاصه کرده اند:

الف) هوای نفس

ب) دنیا

ج) شیطان

هوای نفس

تمام عواملی را که موجب ضعف، از میان رفتن و یا عدم تحقق ایمان می گردد، می توان به هوای نفس بازگرداند. هوای نفس، دل آدمی را که جایگاه ایمان است، ویران می کند. اما نفس چیست؟ و هوای نفس کدام است؟

قرآن کریم پیروی از هوای نفس را از مهم ترین عوامل سقوط دانسته و در آیات فراوانی در این باره سخن گفته است. در جایی از بلعم باعورا یاد می کند که خداوند آیات خود را به او نمایاند، اما او در اثر پیروی از هوای نفس و گرایش به دنیا گمراه شد و تا جایی سقوط کرد که «داستانش چون داستان سگ است ] که[ اگر بر آن حمله ور شوی زبان از کام برآورد و اگر آن را رها کنی ] بازهم [ زبان از کام برآورد و ] و له له زند[. (اعراف-۱۷۶)

در جایی دیگر پیامبر گرامی(ص) را سفارش می کند که: «از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته ایم و از هوای نفس خود پیروی کرده و اساس کارش بر زیاده روی است، اطاعت مکن (کهف-۲۸)» از نگاه قرآن، در میان مردم کسانی هستند که هوا و هوس خویش را خدای خود قرار داده اند و خداوند آنان را، با آن که آگاهند، گمراه ساخته و برگوش و دل ایشان مهر نهاده و بر بینایی شان پرده افکنده است (جاثیه-۲۳). در آیه ای خداوند به داوود(ع) فرمان می دهد که در میان مردم به حق حکم کند و از هوا و خواست نفس پیروی نکند که او را از راه خدا گمراه خواهد ساخت. (ص-۲۶) در آیه ای دیگر خطاب به پیامبر گرامی(ص) می فرماید: «اگر برخی از تو فرمان نمی برند، به دلیل پیروی از هوای نفسشان است (قصص-۵۰)» و درباره برخی از منافقان می افزاید: «آنان کسانی هستند که خدا بر دل هایشان مهر زده و از خواست های خویش پیروی کرده اند». (محمد-۱۶)

برخی آیات تعارض میان پیروی از هوای نفس و هدایتی را که پیامبران آورده اند. بازگو می کند تا آن جا که دنباله روی از هوای نفس به تکذیب و قتل پیامبران می انجامد (مائده-۷۰) در برخی از آیات نیز به جای هوای نفس، تعبیر شهوات به کار رفته است؛ مثلاً می فرماید: «کسانی که پیرو شهوات اند می خواهند شما دستخوش انحرافی بزرگ شوید». (نساء- ۲۷)